Besjoch de boarne foar Weesp

{{Stêd mei flagge|
Namme= Weesp| 
Ofbyld= [[File:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0457_(2016).png|270px]] |
Flagge= [[File:Weesp_Netherlands.svg|100px]] |
Wapen= [[File:Coat_of_arms_of_Weesp.svg|80px]]|
Ynwennertal= 20.546 <small>(1 july 2021)</small>|
Oerflak= 24,16 km² |
Befolkingstichtens= 902 /km²|
Stêdekloft=  |
Hichte= 1 m |
Lân= {{Flagge NL}} [[Nederlân]] |
Bestj. ienh. 1= Provinsje |
Namme bestj. ienh. 1= [[File:Flag_of_North_Holland.svg|20px]] [[Noard-Hollân]] |
Bestj. ienh. 2= Gemeente|
Namme bestj. ienh. 2= [[File:Weesp_Netherlands.svg|20px]] Weesp|
Bestj. ienh. 3= |
Namme bestj. ienh. 3= |
Bestj. ienh. 4= |
Namme bestj. ienh. 4= |
Stifting= [[1355]] |
Tiidsône=  |
Simmertiid= |
Koördinaten= 	52° 31′ 0″ NB, 5° 3′ 0″ EL|
Webside= http://www.weesp.nl/|
}}
[[Ofbyld:Weesp molen 't Haantje vanaf overzijde.jpg|thumb|260px|'' 't Haantje'']]
[[Ofbyld:Stadhuis Weesp.jpg|thumb|260px|right|''Stedhûs fan Weesp'']]
[[Ofbyld:Weesp met Fort Ossenmarkt.jpg|thumb|260px|right|''Fort Ossenmarkt'']]
[[Ofbyld:Fort Ossenmarkt weesp.JPG|thumb|260px|right|''It fort Ossenmarkt'']]
[[Ofbyld:Kadeweesp.JPG|thumb|260px|right|''De Fecht by Weesp'']]
[[Ofbyld:Weesp Herengracht.JPG|thumb|260px|right|''Herengracht'']]
[[Ofbyld:Weesp topo.jpg|thumb|260px|right|''Kaart van Weesp 1812. Dúdlik te sjen de nea foltôge bastions oan de noard-east kant fan de stêd.'']]
'''Weesp''' is in stêd en eardere gemeente yn de provinsje [[Noard-Hollân]] en is sûnt [[24 maart]] [[2022]] part fan de gemeente [[Amsterdam (gemeente)|Amsterdam]]. De gemeente Weesp hie op [[1 july]] [[2021]] 20.546 ynwenners en in oerflakte fan 21,88 km² (wêrfan 1,21 km² wetter). Oare kearnen binne [[De Horn]] en [[Uitermeer]]. Weesp is benammen in [[Forinsisme|forinzestêd]] fan it tichteby lizzende [[Amsterdam]].

Nei in referindum oer de bestjoerlike takomst yn maart 2018 waard besletten dat de gemeente op 24 maart 2022 fusearje soe met de gemeente [[Amsterdam]]. Yn de gemeente Amsterdam hat Weesp de status fan bestjoerskommisjegebiet mei in ''status aparte''.

== Skiednis ==
=== Earste bewenning ===
De omjouwing moat al lange tiid bewenne west hawwe. Der binne yn Weesp resten fûn fan delsettingen út de 6e iuw foar Kristus. In de Aetsveldsche polder súdlik fan Weesp waard troch de [[Stichting foar Boaiemkartearring]] út [[Wageningen]] in fynplak ûntdutsen út de Midden- en Lette [[Izertiid]]. Ut it ûndersyk kaam de konklúzje dat ± 300-200 f.Kr. de ouwers oan de Fecht yntinsyf bewenne waarden.

De earste fermeldingen fan Weesp binne fan omtrint it jier [[1150]] as ''Wispe'' of ''Wesopa''.

=== Festing Weesp ===
Foar 1355 hie Weesp al in ierden en houten omwâling. Op [[20 maaie]] [[1355]] ferliende [[Willem V fan Hollân|Willem fan Beieren]], de [[greve fan Hollân]], [[stedsrjochten]] oan Weesp. De stêd lei nammentlik strategysk oan de grins tusken de greven fan Hollân en de [[biskop fan Utert]]. De stêd krige mei de stedsrjochten in eigen bestjoer, eigen rjochtspraak en ek waard it [[Poarter|poarterrjocht]] ynfierd, dat needsaaklik wie foar de bewenners dy't in eigen berop of bedriuw útoefenje woenen. Troch it ferlienen fan de stedsrjochten en útwreidingen dêrop troch [[Albrecht fan Beieren]] en [[Karel V fan it Hillige Roomske Ryk|Karel V]], waard Weesp in woltierige stêd. De stedsrjochten makken it ek mooglik dat de stêd him better ferdigenje koe en sûnt 1517 waarden der stiennen stedsmuorren oanlein.

Nei de [[Frankryk|Frânske]] belegering yn [[1627]] waard de ferdigening fan Weesp flink útwreide mei fjouwer [[bastion]]s , wêrfan't twa op de ''Ossenmarkt'', it troch it graven fan in grêft ûntstiene eilân yn de Vecht. De festing waard lykwols nea foltôge. De oare fjouwer bastions dy't yn it ûntwerpplan sieten waarden net boud, nei alle gedachten fanwegen tekoart oan jild. Twa singels markearje it plak dêr't dy bastions komme sild hienen. De festing mei it [[Fort Ossenmarkt|toerfort oan de Ossenmarkt]] en de tichtby lizzende forten makken diel út fan de [[Nije Hollânske Wetterliny|Hollânske Wetterliny]] en letter ek fan de [[Stelling fan Amsterdam]]. Eastlik fan Weesp leit [[Fort Uitermeer]], súdeastlik it [[Fort by Hinderdam]] en noardlik de [[festingstêd]] [[Muiden]].

=== Lettere ûntjouwings ===
De [[yndustry]] wie altyd wichtich foar Weesp: jeneverstokerijen en kakauproduksje spilen iuwenlang in rol yn de lokale [[ekonomy]]. Yn [[1874]] waard [[Stasjon Weesp]] iepene en krige in oansluting op de [[Easterspoarwei]] ([[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam-Sintraal]] - [[Stasjon Sutfen|Sutfen]]).

Op [[13 septimber]] [[1918]] wie der in [[treinramp by Weesp]] en yn op [[19 juny]] [[1953]] wie der fannijs in [[treinûngelok by Weesp]]

== It besjen wurdich ==
Weesp hat in histoaryske binnenstêd mei:
* Goed 200 ryksmonuminten.
* Festingwurken, wêrûnder it toerfort út 1861 en wâlen.
* De [[Gotyk|goatyske]] Grutte of Sint Laurenstsjerke (1462) mei n Bätzoargel út 1823.
* It neoklassisistyke [[stedhûs fan Weesp]], boud yn 1772-1776 troch [[Jacob Otten Husly]], mei hjiryn it gemeentemuseum mei û.a. Weesper [[porselein]].
* Yn Weesp hawwe fanâlds in soad moles stien. Dêrfan binne der noch trije oer: [[de Vriendschap (Weesp)|de Vriendschap]], [[de Eendragt (Weesp)|de Eendragt]] en [['t Haantje (Weesp)|'t Haantje]].
* Fierders hat Weesp ek in teater neamd de [[City of Wesopa]].

== Fúzje gemeenten ==
De gemeenteried fan Weesp hat earder al ris de winsk útsprutsen en fusearje mei de gemeenten [[Bussum]], [[Muiden]] en [[Naarden]]. Gemeente Bussum seach mear yn in fúzje mei allinnich de gemeente Naarden. Nei in fúzje fan Weesp en Muiden waard ek nei sjoen. Lang om let fusearre Weesp mei [[Amsterdam]].

== Bekende Weespers ==
=== Berne ===
* [[Willem van Beusekom]] (1947-2006), omropdirekteur, presintator en radio-dj
* [[Lars Boom (auteur)|Lars Boom]] (1946), senarioskruwer, auteur, akteur en presintator
* [[Mies Bouhuys]] (1927-2008), dichteres, senario-, toaniel- en berneboekeskriuwster
* [[Wendy van Dijk]] (1971), aktrise en tv-presintatrise
* [[Caya de Groot]] (1967), aktrise
* [[Johan Mittertreiner]] (1915-2009), balletdûnser
* [[Debby Petter]] (1956), kabaretière, nijslêster en tv-presintatrise, frou fan Youp van het Hek

=== Tein ===
* [[Sacha de Boer]] (Amsterdam, 1967), nijslêster
* [[Leontine Ruiters]] (Naarden, 1967), telefyzjepresintatrise, aktrise en frou fan sjonger [[Marco Borsato]]

=== Wenjend ===
* [[Rik van den Boog]] (Amsterdam, 1959), direkteur AFC Ajax
* [[Midas Dekkers]] (Haarlim, 1946), biolooch en skriuwer
* [[Winston Gerschtanowitz]] (Amsterdam, 1976), akteur en telefyzje-presintator
* [[Wilbert Gieske]] (Den Haach, 1947), akteur

== Ferskaat ==
* Weesp ûnderhâldt in stêdebân mei [[Svitavy]] yn [[Tsjechje]].
* In Weesper wurdt ek wol in [[Weesper mop]] neamd nei it pleatslike mangelkoekje.

Weesp is lid van de [[Nederlânske Feriening fan Festingstêden]].
<gallery>
Ofbyld:Weesp Mûnen 62.JPG
Ofbyld:Weesp tsjerke 77.JPG
Ofbyld:Weesp tsjerke 76.JPG
Ofbyld:Weesp tsjerke 66.JPG
Ofbyld:Weesp spoarbrêge 63.JPG
Ofbyld:Weesp gemeentehûs 71.JPG
Ofbyld:Weesp gemeentehûs 70.JPG
Ofbyld:Weesp fort 58.JPG
Ofbyld:Weesp fort 56.JPG
Ofbyld:Weesp fort 60.JPG
Ofbyld:Weesp flat 75.JPG
Ofbyld:Weesp brêge 65.JPG
Ofbyld:Weesp brêge 55.JPG
Ofbyld:Weesp 73.JPG
Ofbyld:Weesp 69.JPG
Ofbyld:Weesp 61.JPG
Ofbyld:Weesp 54.JPG
Ofbyld:Weesp 51.JPG
Ofbyld:Weesp 50.JPG
Ofbyld:Weesp 49.JPG
Ofbyld:Weesp mûnen oan de Vecht 56.JPG
Ofbyld:Weesp houten húskes oan de Vecht 0.JPG
Ofbyld:Weesp gemeentehûs 2011.JPG
Ofbyld:Weesp eardere Philips-Van Houten 58.JPG
Ofbyld:Weesp brêge 57.JPG
</gallery>

{{Boarnen|boarnefernijing=
* [http://www.weesp.nl/ Gemeenteside]
* [http://www.weesper.nl/vvw/ VVV Weesp]
* [http://www.stelling-amsterdam.nl www.stelling-amsterdam.nl], Festing Weesp
* [http://www.weesper.nl/vvw/historie.asp VVV Weesp], ''Geschiedenis van Weesp'', A.J. Zondergeld-Hamer
}}
{{Koördinaten|52_18_25_N_5_2_30_E_type:city_zoom:14_region:NL|52° 18' NB, 5° 3' EL}}

[[Kategory:Weesp| ]]
[[Kategory:Plak yn Amsterdam]]
[[Kategory:Eardere gemeente yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1355]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 2022]]