Besjoch de boarne foar Tolfde Alvestêdetocht

{{Ynfoboks evenemint
| ôfbylding                   = Elfstedentocht.png
| ôfbyldingstekst             = De rûte fan 'e Tolfde Alvestêdetocht (mei de klok mei)
| ôfbyldingsbreedte           = 180px
| namme                       = Tolfde Alvestêdetocht
| lân                         = [[File:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] [[Nederlân]]
| bestjoerlike ienheid1       = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid1 = [[File:Frisian flag.svg|border|20px]] [[Fryslân]]
| bestjoerlike ienheid2       = 
| namme bestjoerlike ienheid2 = 
| plak                        = [[Fryske alve stêden]]
| holden yn                   = 
| datum                       = [[18 jannewaris]] [[1963]]
| tiid fan it jier            = 
| evenemint                   = [[Alvestêdetocht]]
| edysje                      = 12
| oare namme                  = 
| ôfkoarting                  = 
| oanlieding                  = 
| gelegenheid                 = 
| soarte evenemint            = [[toertocht (reedriden)|reedriderstocht]]
| sjenre                      = 
| bestean                     = 
| oprjochter                  = 
| organisearre troch          = [[Feriening De Fryske Alve Stêden|Fer. De Fryske Alve Stêden]]
| winner(s)                   = [[Reinier Paping]]
| sels yn te foljen1          = winnende tiid
| namme sels yn te foljen1    = 10:59 oeren
| sels yn te foljen2          = tal dielnimmers
| namme sels yn te foljen2    = 568 wedstrydriders<br>9.294 toerriders
| webside                     = [http://www.elfstedentocht.nl/ www.elfstedentocht.nl]
}}
De '''Tolfde Alvestêdetocht''' wie de tolfde offisjele edysje fan 'e [[Alvestêdetocht]] op [[redens]], dy't ferriden waard op [[18&nbsp;jannewaris]] [[1963]]. Dizze [[toertocht (reedriden)|reedriderstocht]] waard organisearre troch de [[Feriening De Fryske Alve Stêden]]. De Tolfde Alvestêdetocht kaam bekend te stean as "de Hel fan '63" en gie omreden fan 'e barre [[waar]]somstannichheden de skiednis yn as de swierste Alvestêdetocht ea. De winner wie [[Reinier Paping]] út [[Ommen]] mei in tiid fan 10&nbsp;[[oere]]n en 59&nbsp;[[minuten]]. Fan 'e [[wedstryd]]riders kaam mar 10% op 'e tiid binnen, wylst fan 'e [[toertocht (reedriden)|toertochtriders]] net mear as 0,7% de finish wist te heljen. Yn [[2009]] makke [[Steven de Jong]] in [[film]] oer de Tolfde Alvestêdetocht, dy't ''[[De Hel van '63]]'' kaam te hjitten.

==Organisaasje==
Nei de [[Alfde Alvestêdetocht]] fan [[1956]] folgen der seis [[winter]]s dat der net genôch [[iis]] lei om in [[Alvestêdetocht]] te hâlden. Mar de [[winter fan 1962 op 1963]] wie útsûnderlike strang. It [[bestjoer]] fan 'e [[Feriening De Fryske Alve Stêden]] skreau de Tolfde Alvestêdetocht út foar [[18&nbsp;jannewaris]] [[1963]], hoewol't it iis op 'e rûte hjir en dêr amper begeanber wie en fol skuorren, bobbels en spjalten siet. Dat wie it gefolch fan 'e tsjûke laach fan sa'n 20&nbsp;[[sintimeter|sm]] [[snie]] dy't yn hiel [[Fryslân]] lei, en dy't pas de deis tefoaren troch [[frijwilliger]]s fan it te beriden iis fage waard.

==Waarsomstannichheden==
By de start fan 'e Tolfde Alvestêdetocht, [[moarn (deidiel)|moarns]] ier, lei de [[temperatuer]] op –18&nbsp;[[°C]] en stie der in swakke [[wyn (waar)|wyn]]. Om 9.00&nbsp;[[oere]] wie de temperatuer oprûn nei likernôch –4&nbsp;°C, mar om dy tiid hinne stiek der in noardeastewyn op dy't stadichwei oanboaze oant [[skaal fan Beaufort|krêftich]]. De temperatuer gie wer nei ûnderen, fan –6&nbsp;°C om 11.00&nbsp;oere nei –10&nbsp;°C om [[midsnacht]]. De kombinaasje fan tuskenbeiden froast en in út en troch hurde eastewyn soarge foar in tige lege [[gefoelstemperatuer]] en makke ek dat der in protte [[stosnie]] opwaaide, dy't it iis wer bediek en de riders it lêste trêdepart fan 'e rûte yn it gesicht blies. 

==Wedstryd==
Oan 'e [[wedstryd]] diene 568 reedriders mei. Krekt as by de [[Alfde Alvestêdetocht]] fan [[1956]] wie de start yn 'e [[loads (bouwurk)|loads]] fan Posthuma's Autospuitynstallaasje oan 'e [[Ferlingde Skrâns]] yn [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]]. Doe't [[iismaster]] [[Jan de Jong (iismaster)|Jan de Jong]] dêr om 5.30&nbsp;[[oere]] [[moarn (deidiel)|moarns]] de [[doar]]ren iepenskode, bejoegen de riders har [[draven]]dewei nei it [[Van Harinxmakanaal]], dêr't se de [[redens]] ûnderbûnen om fuort. It [[publyk]] dat mei mannemacht opdaagjen kommen wie en foar in oansjenlik part op it iis stie, soarge foar in te grutte druk, sadat der wetter op it iis kaam. Dêrop wiek de kliber gau werom nei de [[wâl]]. Tsjin dy tiid wiene der lykwols al in protte skuorren ûntstien of fierder iepenbarst, en alle wedstrydriders dy't mei feart en faasje ôfsette woene, kamen dêrtroch al gau te fallen. 
[[File:Elfstedentocht 1963. De kopgroep op weg naar Stavoren, passeren de Galamadammen , Bestanddeelnr 914-7237.jpg|thumb|180px|left|De kopgroep komt ûnderweis nei [[Starum]] de [[Galamadammen]] foarby.]]

Nettsjinsteande dat wist dochs al rillegau in groep fan sa'n fyftich riders him fan it [[peloton (sport)|peloton]] los te meitsjen. Yn dy grutte kopgroep sieten frijwol alle favoriten, mar troch it minne iis bleau it tempo leech. Sadwaande wie de kloft yn [[Sleat (stêd)|Sleat]] noch yntakt. Dêr kamen se troch om 7.32&nbsp;oere, njoggentjin [[minuten]] letter as de koprinners yn 'e Alfde Alvestêdetocht. Ek dêrnei bleau de grutte groep noch lang byinoar. Underweis fan [[Hylpen]] nei [[Warkum]] ried [[Reinier Paping]] fan [[Ommen]] geregeldwei op kop, wêrby't er soms in gat mei de oaren sloech. In pear [[kilometer]] foar Warkum rûn er samar in pear hûndert [[meter]] út, mar de oaren wisten him foàr de stimpelpost wer by te heljen.

Nei it ôfstimpeljen wie it op 'e nij Paping dy't op kop gie. Underweis nei [[Boalsert]] skuorde er mei de grutte [[faasje]] dy't er oanhold de kopgroep útinoar. Inkeld de sterksten wisten him by te hâlden. Sa ûntstie in nije, lytsere kopgroep, besteande út Paping, [[Jeen van den Berg]] fan [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]], [[Jan J. van der Hoorn]] fan [[Ter Aar]], [[Jan Uitham]] fan [[Noorderhoogebrug]], [[Anton Verhoeven]] fan [[Dussen]] en [[Albert Weijs]] fan [[Blankenham]]. Paping ried ûnfermindere hurd troch, en ûnder Boalsert moasten Van der Hoorn en Weijs ôfheakje om't se it tempo net mear byhâlde koene. It oerbleaune kwartet kaam as earsten troch yn Boalsert en sette wer ôf.

Underweis fan Boalsert nei [[Harns (stêd)|Harns]] besocht de skynber net [[wurgens|wurch]] te krijen Paping ter hichte fan [[Wytmarsum]] en riid by de oare trije mannen wei. Hy ried ferskate hûnderten meters op har út, en by trochkomst yn Harns lei er trije minuten foar. It groepke efterfolgers wie ûnderwilens wer in kwartet wurden trochdat Weijs wer oansletten wie. It gie him lykwols al rillegau wer oer de meuch, dat yn [[Frjentsjer]] kamen Van den Berg, Uitham en Verhoeven sûnder him troch. Paping hie tsjin dy tiid syn foarsprong útboud ta alve minuten. 

Paping gie as in spear troch de saneamde 'Hel fan it Noarden', it grutte lege stik tusken Frjentsjer en [[Dokkum]]. By [[Froubuorstermole]], dêr't it iis sa min wie dat it mar kwealk beriidber wie, died er de redens ûnderwei en draafde op [[sokken|hoasfuotling]] oer de [[igge]] oant er it minste part foarby wie. De efterfolgers, dy't geroften hearden dat Paping sa wurch wurden wie dat er ôfstapt wie, fetten dêrtroch nije moed rieden hurd troch. Op 'e [[Dokkumer Ie]] moast Verhoeven de oare beide efterfolgers gean litte om't er te'nein wie. (Letter rekke er [[snieblinens|snieblyn]], ried mei folle faasje by in [[wenskûte]] op en moast ôfstappe.) Doe't Van den Berg en Uitham in ein fierderop Paping tsjinkamen, dy't nei trochkomst yn Dokkum alwer ûnderweis werom nei [[Bartlehiem]] wie, ûntsonk harren de moed dat se him noch byhelje kinne soene. Nettsjinsteande dat diene se dêr dochs har bêst foar. 

It [[bestjoer]] fan 'e [[Feriening De Fryske Alve Stêden]] hie de einstreek diskear op 'e [[Grutte Wielen]] lein, tusken Ljouwert en [[Gytsjerk]] yn, mei't dêr romte wie foar [[helikopter]]s om te lânjen. In grutte kliber folk wie dêr byinoarkommen. Doe't [[keninginne]] [[Juliana fan de Nederlannen|Juliana]] en [[kroanprinsesse]] [[Beatrix fan de Nederlannen|Beatrix]] dêr elts yn in helikopter arrivearren, wie it [[entûsjasme]] grut. Der wie gâns tarin om 'e keninginne en de prinsesse hinne, doe't dy har op it iis bejoegen, sasear sels, dat it iis it net drage koe en begûn te kreakjen. Doe't it it bestjoer fan 'e Feriening De Fryske Alve Stêden en de [[plysje]] net slagge om alle folk fan it iis te krijen, waard út foarsoarch besletten om 'e keninginne en de prinsesse de ein fan 'e wedstryd fan 'e [[wâl]] ôf besjen te litten. 
[[File:Elfstedentocht1963Paping.jpg|thumb|250px|right|[[Reinier Paping]] by trochkomst yn [[Dokkum]].]]

Om 16.29&nbsp;oere kaam Reinier Paping, lykas al ferwachte, as earste oer de einstreek, mei in tiid fan 10&nbsp;[[oere]]n en 59&nbsp;[[minuten]]. Hy hie doe hast 100&nbsp;[[km]] allinne riden. De taskôgers joegen him ûnder lûd [[jûchhei]] in geweldich [[applaus]], en der ûntstie sa'n gaos op it iis dat er net daliks huldige wurde koe. As twadde kaam [[Grinslân|Grinslanner]] Jan Uitham binnen, op 22&nbsp;minuten nei de winner, folge troch Jeen van den Berg op 24&nbsp;minuten. Fan 'e 568 wedstrydriders wisten mar 57 man (oftewol 10%) de tocht binnen twa oeren nei de winner te foltôgjen. De oare 511 waarden dêrom neffens de regels fan 'e Alvestêdetocht [[diskwalifisearre]]. 
[[File:Reinier Paping aan de finish te Leeuwarden, Bestanddeelnr 914-7252.jpg|thumb|250px|right|[[Reinier Paping]] nei syn oankomst op 'e [[Grutte Wielen]] by [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]].]]

===Utslach===
{| class="wikitable"
|-
! posysje
! dielnimmer
! wenplak
! tiid
|-
| style="text-align:center;"|1
| [[Reinier Paping]]
| [[Ommen]]
| style="text-align:right;"|10:59
|-
| style="text-align:center;"|2
| [[Jan Uitham]]
| [[Noorderhoogebrug]]
| style="text-align:right;"|11:21
|-
| style="text-align:center;"|3
| [[Jeen van den Berg]]
| [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]]
| style="text-align:right;"|11:23
|-
| style="text-align:center;"|4
| [[Albert Weijs]]
| [[Blankenham]]
| style="text-align:right;"|11:23
|-
| style="text-align:center;"|5
| [[Henk Ottema]]
| [[Tolbert]]
| style="text-align:right;"|11:33
|-
| style="text-align:center;"|6
| [[Henk Arendz]]
| [[Goaiïngahuzen]]
| style="text-align:right;"|11:33
|-
| style="text-align:center;"|7
| [[Max Uitham]]
| [[Noorderhoogebrug]]
| style="text-align:right;"|11:34
|-
| style="text-align:center;"|8
| [[Aad de Koning]]
| [[Poarmerein]]
| style="text-align:right;"|11:37
|-
| style="text-align:center;"|9
| [[Piet Venema]]
| [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]]
| style="text-align:right;"|11:38
|-
| style="text-align:center;"|10
| [[F. Veldstra]]
| [[Akkrum]]
| style="text-align:right;"|11:41
|-
|}

==Toertocht==
Oan 'e [[toertocht (reedriden)|toertocht]] fan 'e Tolfde Alvestêdetocht die in rekôroantal fan 9.294 riders mei. Wylst [[Reinier Paping|Paping]] op 'e [[Grutte Wielen]] noch tajûchheid waard, boaze it [[waar]] almar fierder oan. In protte toertochtriders (en trouwens ek wedstrydriders) krigen de grutste muoite om it goede paad te finen, en hûnderten rekken [[snieblinens|snieblyn]]. It kaam gauris foar dat riders de [[redens]] ûnderwei diene om in stik geandefoets ôf te lizzen. 

Fral foar dejingen dy't [[jûn]]s nei it fallen fan it [[tsjuster]] noch ûnderweis wiene, feroare de tocht yn in swiere beproeving, dy't dêrom letter wol "de Hel fan '63" neamd waard. Uteinlik wisten mar 69 toertochtriders (oftewol 0,7%) de tocht út te riden en it fel begearde [[Alvestêdekrúske]] te bemachtigjen. Under dy lêsten wie de lettere [[hurdriden|hurdrydtrainer]] [[Henk Gemser]]. De lettere hurdrydkampioene [[Stien Kaiser]] en de lettere [[foarsitter]] fan 'e [[Feriening De Fryske Alve Stêden]] [[Henk Kroes]] moasten by [[Frjentsjer]] opjaan.

==Ferfilming==
{{Apart|De Hel van '63}}
Yn [[2009]] kaam oer de Tolfde Alvestêdetocht de heal [[Nederlânsk]]talige, heal [[Frysk]]talige [[film]] ''[[De Hel van '63]]'' út, dy't makke wie troch [[regisseur]] [[Steven de Jong]]. Dêryn wurde foar it meastepart fjouwer toerriders fan 'e tocht folge en giet it ek oer de dilemma's dêr't it [[bestjoer]] fan 'e [[Feriening De Fryske Alve Stêden]] foar kaam te stean. De oerwinning fan [[Reinier Paping]] wurdt yn 'e film mar sydlings neamd.

==Keppelings om utens==
*{{nl}}[https://www.vpro.nl/speel~WO_VPRO_042137~nts-1963-elfstedentocht-1963-integraal-tv-verslag~.html Artikel oer de Tolfde Alvestêdetocht op 'e webside fan 'e VPRO, mei û.m. in yntegraal tillefyzjeferslach fan 'e tocht]

{{boarnen|boarnefernijing=
*{{Berjocht:NEfF|733-738}}
----
{{commonscat|Elfstedentocht in 1963}}
}}
{{Alvestêdetocht}}

[[Kategory:Alvestêdetocht]]
[[Kategory:Barren yn 1963]]
[[Kategory:Sportevenemint yn Fryslân]]
[[Kategory:Evenemint yn Boalsert]]
[[Kategory:Evenemint yn Dokkum]]
[[Kategory:Evenemint yn Frjentsjer]]
[[Kategory:Evenemint yn Harns]]
[[Kategory:Evenemint yn Ljouwert]]
[[Kategory:Evenemint yn Snits]]
[[Kategory:Evenemint yn Warkum]]
[[Kategory:Evenemint yn Drylts]]
[[Kategory:Evenemint yn Hylpen]]
[[Kategory:Evenemint yn Sleat]]
[[Kategory:Evenemint yn Starum]]