Besjoch de boarne foar Sjajinsk

{{Universele ynfoboks taal
| namme                        = Sjajinsk
| oare namme(n)                = Cheyenne
| eigen namme                  = Tsėhesenėstsestotse
| lânseigen yn                 = [[File:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten]]
| tal sprekkers                = 2.500-3.000 <small>(2014)</small>
| skrift                       = [[Latynsk alfabet]]
| taalfamylje                  = ● [[Algyske talen|Algysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Algonkwynske talen|Algonkwynsk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Flakte-Algonkwynske talen|Flakte-Algonkwynsk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Sjajinske talen|Sjajinsk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● '''Sjajinsk'''
| dialekten                    = [[Noardlik Sjajinsk]], [[Súdlik Sjajinsk|Súdlik <br>Sjajinsk]], (?) [[Sûtajo (taal)|Sûtajo]] †
| offisjele status             = 
| erkenning as minderheidstaal = 
| ISO 639-1                    = 
| ISO 639-2                    = chy
| ISO 639-3                    = chy
}}
It '''Sjajinsk''' ([[Ingelsk]]: ''Cheyenne'', útspr.: [ʃejɛ:n]; Sjajinsk: ''Tséhesenéstsestotse'', útspr.: [ʦɪhɪsɪnɪsʦɪstoʦɪ], gauris ferbastere ta ''Tsisinstsistots'') is de lânseigen [[taal]] fan 'e [[Sjajinnen]], in [[Yndianen|Yndiaansk]] folk fan 'e [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]] fan [[Noard-Amearika]]. It wurdt noch sprutsen yn 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[Amerikaanske steaten|steaten]] [[Montana]] en [[Oklahoma]], mar it hat nearne in offisjele status, noch genietet it erkenning. Hoewol't it mei it Sjajinsk sûnt de ein fan 'e [[njoggentjinde iuw]] slim yn it neigean rekke is, is it mei in sprekkersoantal fan tusken de 2.500 en 3.000 dochs noch ien fan 'e gruttere Yndiaanske talen fan 'e [[Feriene Steaten]].

==Taalbesibskip en dialekten==
It Sjajinsk heart ta de [[Algonkwynske talen]], krekt as bygelyks it [[Odjibwe (taal)|Odjibwe]] (''Ojibwe''), [[Ottawa (taal)|Ottawa]], [[Kry (taal)|Kry]] (''Cree''), [[Potawatomy (taal)|Potawatomy]] (''Potawatomi''), [[Swartfuotsk]] (''Blackfoot''), [[Sjâny (taal)|Sjâny]] (''Shawnee'') en [[Delawêr (taal)|Delawêr]] (''Delaware''). Mei it [[Swartfuotsk]], it [[Arapaho (taal)|Arapaho]], it [[Gro Wânt (taal)|Gro Wânt]] (''Gros Ventre'') en in stikmannich talen dy't no útstoarn binne, foarmet it de [[Flakte-Algonkwynske talen|Flakte-Algonkwynske taalkloft]]. De neiste sibbe fan it Sjajinsk wie it [[Sûtajo (taal)|Sûtajo]] (''Sutaio''), dat mooglik inkeld in ôfwikend [[dialekt]] wie, en dat om [[1850]] hinne útstoarn is. It Sjajinsk fan hjoed de dei kin opdield wurde yn twa [[dialekt]]en, it [[Noardlik Sjajinsk]] en it [[Súdlik Sjajinsk]], fan resp. de [[Noardlike Sjajinnen]] en de [[Súdlike Sjajinnen]]. Lykwols binne dy beide taalfoarmen sûnder folle muoite ûnderling fersteanber. It Noardlik Sjajinsk wurdt sprutsen yn Montana, en it Súdlik Sjajinsk yn Oklahoma.

==Tal en fersprieding fan sprekkers==
Wat it tal Sjajinsktaligen oanbelanget, telde de [[taalkunde]]webside ''Ethnologue'' yn [[2007]] 2.100 sprekkers. Mar dêrby liket inkeld nei de befolking fan 'e [[Yndianereservaat|reservaten]] sjoen te wêzen, wylst grif ek in persintaazje fan 'e Sjajinnen dy't dêrbûten tahâlde de taal noch machtich wêze sil. De [[list fan Amerikaanske Yndianestammen mei federale erkenning|federaal erkende]] [[Noardlike Sjajinne Stamme]] hat likernôch 10.000 leden, fan wa't goed 4.900 permanint yn it [[Noardlike Sjajinne Yndianereservaat]] fan Montana wenje. Fan 'e Noardlike Sjajinnen yn it reservaat sprekke noch likernôch 1.200 de eigen taal. Hoefolle Noardlike Sjajinnen bûten it reservaat oft it Sjajinsk noch sprekke, dêr binne gjin sifers oer bekend, mar as dat deselde ferhâlding hat as binnen it reservaat, soene it der tusken de 1.200 en de 1.300 wêze moatte. Reälistysk sjoen sille it der lykwols minder wêze, mei't it almeast de jongerein is dy't fuorttsjocht en de âlderein dy't efterbliuwt, wylst ûnder de âlderein de measte Sjajinsksprekkers te finen binne. Fan 'e 8.000 Súdlike Sjajinnen yn Oklahoma sprekke likernôch 800 noch Sjajinsk. Dêrmei soe men op in totaal sprekkeroantal fan tusken de 2.500 en 3.000 útkomme. Hoewol't soks in sprekkerspersintaazje fan 24,5% foar de Noardlike Sjajinnen (allinnich de reservaatsbefolking) en 10% foar de Súdlike Sjajinnen opsmyt, is it Sjajinsk dêrmei dochs noch ien fan 'e gruttere Yndiaanske talen yn 'e Feriene Steaten. 

==Fonology==
It Sjajinsk wurdt skreaun mei in [[Latynske alfabet|Latynsk]] [[alfabet]] dat út mar 14 letters bestiet: a, e, h, k, m, n, o, p, s, š, t, v, x en ’. 
{| style="font-family:Microsoft Sans Serif; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Š š
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ’ ’
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | 
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | 
|}

Der binne mar trije [[fokaal|lûden]]: a ([a] as yn "ham"), e (dy't lykwols útsprutsen wurdt as [ɪ], lykas yn "fisk") en o ([o] as yn "bok"). Fan 'e [[bylûd]]en wurdt de "š" útsprutsen as [ʃ] ("sj" yn "sjerp"), de "x" as de [x] ("ch" yn "berch") en de [[apostrof]] (’) as in [[glottisslach]] ([ʔ], de klank tusken de beide gelikense lûden yn "Aäron" of "koöperaasje"). As de "h" tusken en "e" en in "t" yn stiet, wurdt er útsprutsen as [s], en as er tusken in "e" en in "k" yn stiet, wurdt er útsprutsen as in [ʃ]. De [[diakritysk teken|diakrityske tekens]] op 'e lûden jouwe de toan oan, want krekt as it [[Sineesk]] is it Sjajinsk in [[tonale taal]], wêrby't ferskillende toanen in wurd ferskillende betsjuttings jouwe. It Sjajinsk hat fiif ûnderskate toanen: heech (oanjûn mei in [[skerpteken]]: "é"); leech (oanjûn troch de ôfwêzigens fan in diakrityske teken: "e"); middelheech (oanjûn mei in [[makron]]: "ē"), leech hingjend (oanjûn mei in [[karon]]: "ǒ"); en opgeand (oanjûn mei in [[breedteken]]: "â"). Krekt as alle Algonkwynske talen hat it Sjajinsk in [[agglutinaasje (taalkunde)|agglutinearjende]] [[morfology]], wat betsjut dat it bykommende begripen in soad as foar-, tusken- en efterheaksels yntegrearret yn it haadbegryp.

==Keppelings om utens==
*{{en}}[http://www.ethnologue.com/language/chy Beskriuwing fan it Sjajinsk op ''Ethnologue'']

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Cheyenne_language ''Notes'' en ''References'', op dizze side].
----
{{commonscat|Cheyenne language}}
}}
{{YnterWiky|code=chy}}

[[Kategory:Sjajinnen]]
[[Kategory:Algonkwynske talen]]
[[Kategory:Yndiaanske taal yn Noard-Amearika]]
[[Kategory:Taal yn de Feriene Steaten]]