Besjoch de boarne foar Saving Private Ryan

{{Universele ynfoboks film
| ôfbylding                = Saving-private-ryan-logo.svg
| ôfbyldingstekst          = 
| ôfbyldingsbreedte        =
| ferwizing                = '''(''[[:en:File:Saving Private Ryan poster.jpg|Filmposter yn 'e Ingelske Wikipedy]]'')'''
| namme                    = ''Saving Private Ryan''
| regisseur                = [[Steven Spielberg]]
| produsint                = [[Steven Spielberg]]<br>[[Ian Bryce]]<br>[[Mark Gordon (filmprodusint)|Mark Gordon]]<br>[[Gary Levinsohn]]
| útfierend produsint      = 
| senario                  = [[Robert Rodat]]<br>[[Frank Darabont]]<br>[[Scott Frank]]
| basearre op              = 
| kamerarezjy              = [[Janusz Kamiński]]
| muzyk                    = [[John Williams (komponist)|John Williams]]
| filmstudio               = [[DreamWorks Pictures]]<br>[[Amblin Entertainment]]<br>[[Mutual Film Company]]
| distribúsje              = [[DreamWorks Pictures]]<br>[[Paramount Pictures]]
| haadrollen               = [[Tom Hanks]]
| voice-over               = 
| byrollen                 = [[Tom Sizemore]]<br> [[Edward Burns]]<br> [[Adam Goldberg]]<br> [[Giovanni Ribisi]]<br> [[Barry Pepper]] <br> [[Matt Damon]]<br> [[Vin Diesel]]<br> [[Jeremy Davies (akteur)|Jeremy Davies]] 
| lân/lannen               = [[File:Flag of the United States.svg|border|20px]] [[Feriene Steaten]]
| premiêre                 = [[21&nbsp;july]] [[1998]]
| direkt op fideo          = 
| foarm                    = [[langspylfilm]]
| sjenre                   = [[histoaryske film|histoaryske]] [[oarlochsfilm]]
| taal                     = [[Ingelsk]] <small>(ek wat [[Dútsk]] en [[Frânsk]])</small>
| spyltiid                 = 170 minuten
| budget                   = $65–70&nbsp;miljoen
| opbringst                = $481,8&nbsp;miljoen
| prizen                   = 5 × [[Oscar]]<br>2 × [[Golden Globe]]<br>1 × [[Grammy Award]]<br>2 × [[BAFTA]]<br>1 × [[Saturn Award]]<br>1 × [[Satellite Award]]
| filmsearje               = 
| foarich diel             = 
| folgjend diel            = 
}}
'''''Saving Private Ryan''''' is in [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[histoaryske film|histoaryske]] [[oarlochsfilm]] út [[1998]] ûnder [[rezjy]] fan [[Steven Spielberg]], mei yn 'e [[haadrol]] [[akteur]] [[Tom Hanks]]. De [[titel (namme)|titel]] betsjut "It Rêden fan Soldaat Ryan" of "Om Soldaat Ryan te Rêden". It [[plot|ferhaal]] folget John Miller, in [[kaptein (rang)|kaptein]] yn it [[Amerikaanske Leger]], dy't yn 'e [[Twadde Wrâldoarloch]] de [[amfibyske operaasje|lâning op it strân]] fan [[Normanje]] op [[D-Day]] meimakket. Koart dêrnei wurdt er mei in lyts detasjemint ûnderhearrigen útstjoerd om middenmank de gaos fan oarloch in [[soldaat]] James Ryan te sykjen. Dyselde hat trije [[bruorren]] dy't ek yn it leger sitte en dy't koart nei inoar [[sneuvele]] binne. Ut [[respekt]] foar it offer dat harren [[mem]] brocht hat, mei de lêst oerbleaune [[soan]] no nei hûs. 

Fan 'e [[filmkritisy]] krige ''Saving Private Ryan'' rûnom lof taswaaid, en tsjintwurdich wurdt it beskôge as ien fan 'e bêste oarlochsfilms dy't ea makke is. Fral de iepeningssêne, dy't de lânings op [[Omaha Beach]] portrettearret, is tige ferneamd. Yn 'e [[bioskopen]] wie ''Saving Private Ryan'' ek in grut [[kommersje]]el súkses. De film wûn fiif [[Oscar]]s (mar ferrassend genôch <u>net</u> de [[Oscar foar Bêste Film]]), twa [[Golden Globe]]s (wêrûnder de [[Golden Globe foar Bêste Dramafilm]]), in [[Grammy Award]], twa [[BAFTA's]], in [[Saturn Award]] en in [[Satellite Award]]. Yn [[2014]] waard ''Saving Private Ryan'' foar preservearring foar de ivichheid opnommen yn it Amerikaanske [[Nasjonaal Film Register]].

==Plot==
Yn in [[ramtferhaal]] bringt in Amerikaan [[âlderdom|op jierren]], beselskippe fan syn [[oarehelte|frou]], [[bern (persoan)|bern]] en [[bernsbern]], in besyk oan it [[Amerikaansk Begraafplak en Monumint fan Normanje]], dêr't de Amerikaanske [[soldaten]] [[begroeven]] lizze dy't op [[D-Day]] [[sneuvele]] binne. Konfrontearre mei de wol suver einleaze rigen [[wite]] [[krús (symboal)|krusen]] op 'e [[grêven]], falt de âldman [[gûlen]]d op 'e [[knibbel]]s del.

Op [[6&nbsp;juny]] [[1944]], [[D-Day]], fiere de [[Westerske wrâld|Westerske]] [[Alliëarden]] yn 'e [[Twadde Wrâldoarloch]] in [[amfibyske operaasje|lâning]] út op fiif [[strannen]] oan 'e [[kust]] fan 'e [[Frankryk|Frânske]] [[lânstreek]] [[Normanje]]. [[Kaptein (rang)|Kaptein]] John Miller fan it 2de [[U.S. Army Rangers|Ranger]] Bataljon fan it [[Amerikaanske Leger]] is ien fan 'e earsten dy't op [[Omaha Beach]] oan lân giet. De Amerikanen lije yn 't earstoan oerweldigjende ferliezen by besjittings mei [[masinegewear]]en, [[mortier (wapen)|mortieren]] en [[artillery]] troch de [[nazy-Dútslân|Dútsers]], dy't harren yn it ramt fan 'e [[Atlantikwall]] yn [[bunker]]s by de kust lâns ferskânze hawwe. It tûzelet Miller earst fan 'e gaoatyske en bloedige slach, mar hy fermannet him en nimt it befel oer de restanten fan 'e earste lâningsweach op him. Under syn lieding witte de Amerikanen yn dy seksje fan Omaha Beach in trochbraak troch de Dútske kustferdigeningsliny te forsearjen. 

Op it [[Ministearje fan Definsje (Feriene Steaten)|Ministearje fan Oarloch]] yn 'e Amerikaanske [[haadstêd]] [[Washington, D.C.]] komt koarte tiid letter it berjocht binnen dat [[soldaat]] Sean Ryan út [[Iowa]] by de lâning op Omaha Beach [[sneuvele]] is. Frijwol tagelyk is syn [[broer]] Peter Ryan sneuvele by de lâning op [[Utah Beach]]. En, sa't no krekt bekend wurdt, harren âldste broer Daniel Ryan is likernôch in wike earder sneuvele yn 'e striid tsjin 'e [[Japan]]ners yn it [[oerwâld]] fan [[Nij-Guineä]]. In fjirde broer, de jongste, in James Ryan, tsjinnet by de Amerikaanske [[101e Loftlâningsdifyzje]] en is mei syn ienheid foarôfgeande oan 'e lânings efter de Dútske linys yn Normanje dropt. As [[generaal]] [[George C. Marshall]], de [[stêfsjef]] fan it Amerikaanske Leger, fan dy sitewaasje op 'e hichte steld wurdt, jout er befel dat James Ryan opspoard en nei hûs ta stjoerd wurde moat, om't fan 'e [[mem]] fan 'e fjouwer bruorren gjin fierdere offers mear frege wurde kinne.

Trije [[dagen]] nei D-Day kriget kaptein Miller fan syn oerhearrige, [[majoar]] Anderson, de opdracht om him mei in lyts kontigint [[manskip]]pen djipper Normanje yn te bejaan om James Ryan te finen en werom te bringen. Miller fynt it in idioate opdracht, om 'e libbens fan in groep soldaten te riskearjen om ien oarenien te rêden, mar befel is befel, dat hy set ôf it binnenlân yn. Hy nimt acht man mei, ûnder wa syn [[freonskip|freon]] [[sersjant]] Mike Horvath en fiif soldaten: de rebelske Richard Reiben, de [[Joaden|Joadske]] Stanley "Fish" Mellish, de [[hospik]] Irwin Wade, de strang [[kristlik]]e [[skerpskutter]] Daniel Jackson en de yn 'e striid behurde Adrian Caparzo. It kontingint wurdt kompletearre troch [[korporaal]] Timothy Upham, in stêffunksjonaris sûnder lykfol hokker gefjochtsûnderfining, fan wa't Miller lykwols ferlet hat om't er as iennichste fan 'e groep [[Frânsk]] en [[Dútsk]] sprekt.
{{Plotbedjer film}}
Troch oanhâldende [[rein (delslach)|rein]] en de dêrtroch feroarsake [[dridze]] tsjogge Miller en syn mannen nei it [[stedsje]] [[Neuville-au-Plain]], dêr't de ienheid fan Ryan [[parasjute|delparasjutearre]] wêze soe. As se dêr arrivearje, docht bliken dat de Dútsers de Amerikaanske troepemacht dêre midstwa spjalten hawwe. Caparzo besiket in lyts [[famke]] út 'e [[ruïne]] fan har âldershûs te rêden en wurdt dêrby deasketten troch in Dútske [[slûpskutter]]. De oare soldaten fan 'e groep [[rou]]je om him en begjinne der in wjersin by te krijen dat harren frege wurdt om harren libbens te weagjen om soldaat Ryan te rêden. As se úteinlik kontakt meitsje mei de Amerikanen oan 'e oare útein fan Neuville-au-Plain, miene se dat se soldaat Ryan fûn hawwe, mar it blykt in James Frederick Ryan út [[Minnesota]] te wêzen ynstee fan James Francis Ryan út Iowa.

Dy [[nacht]] bringe se troch yn in [[kapel (tsjerkegebou)|kapel]], dêr't Miller oan Horvath opbychtet dat syn [[rjochterhân]] út en troch ûnbehearskber trillet (in [[symptoom]] fan [[posttraumatyske stress-steuring]]) sûnt se har yn [[Portsmouth]] ynskipe hawwe foar D-Day. De oare deis tsjocht de groep nei in yn 't foar fêststeld sammelpunt foar leden fan 'e 101e Loftlâningsdifyzje dy't by harren sprong út 'e fleantugen fersille rekke binne. Dêr treffe se in grutte kloft [[ferwûne]] paratroepen en isolearre rekke soldaten oan. De [[piloat]] fan in [[delstoarten|delstoart]] [[sweeffleantúch]] langet harren in pûdfol [[identiteitsplaatsje]]s oer, dy't er ôfnommen hat fan soldaten dy't ûnderwilens oan harren ferwûnings beswykt binne. Reiben, Mellish, Jackson en kaptein Miller smite de pûde leech en trochsykje de steapel op 'e sneup nei in plaatsje mei de namme Ryan. Foar it each fan passearjende paratroepers meitsje se dêrby mei [[synisme|synyske]] [[humor]] herteleaze opmerkings, oant Wade it yn 'e rekken kriget en harren dêrfoar de mantel útfeecht. 

Syn rie te'n ein freget Miller mei útset lûd oft der ek ien is dy't in soldaat James Francis Ryan út Iowa ken. In parasjutist antwurdet dat dat in freon fan in freon fan sines is. Hy hellet syn maat derby, in Mandelsohn, waans [[gehoar]] skansearre rekke is troch in te neie [[eksploazje]]. Fia [[skriuwen|skriftlike]] [[kommunikaasje]] leit Miller de man út wat er witte wol. Mandelsohn fertelt dat Ryan hjir yndie wie, mar dat er mei in stikmannich oare net-ferwûne manskippen opfandele is troch in ofsier dy't befel krigen hie om in [[brêge]] oer de [[rivier]] de [[Merderet]], yn it ([[fiktive]]) plak Ramelle, te ferdigenjen. Sadwaande sette Miller en syn mannen wer ôf, diskear nei Ramelle.

Underweis stjitte se op 'e [[liken]] fan in in stikmannich Amerikaanske soldaten, dy't deasketten binne by in ferskûle opstelde Dútske mitrailleurspost. Hoewol't de Dútsers harren noch net opmurken hawwe en se dus mei in omtrekkende beweging ûngemurken passearje kinne, beslút Miller tige tsjin 't sin fan syn manskippen dat de mitrailleurspost neutralisearre wurde moat om foar te kommen dat dy oare Alliëarden fataal wurde kin. De mannen bestoarmje de mitrailleurspost en oerweldigje de Dútsers, dy't op ien nei allegearre omkomme. Mar hospik Wade wurdt by it gefjocht deadlik rekke en beswykt koarte tiid letter oan syn wûnen. 

De mannen, mei Reiben foarop, beslute út [[wraak]] om 'e iene [[kriichsfinzen]] nommen Dútser [[stânrjochtlike eksekúsje|stânrjochtlik te eksekutearjen]]. Upham besiket tuskenbeiden te kommen troch derop te wizen dat soks neffens it [[oarlochsrjocht]] in [[oarlochsmisdie]] wêze soe. Mei't se op harren misje net in kriichsfinzene meislepe kinne en om't er by thúskomst graach syn [[oarehelte|frou]] rjocht yn 'e eagen sjen kinne wol, oarderet kaptein Miller syn manskippen om 'e Dútser gean te litten nei't er de man opdracht jûn hat om him [[oerjefte|oer te jaan]] oan 'e earste Alliëarde [[patrûlje]] dy't er tsjinkomt. Reiben is [[poerrazen]] oer dizze gong fan saken, mei't eltsenien wol foar it ferstân hawwe kin dat de Dútser soks net dwaan sil. Hy driget mei [[desersje]], en dêrop lûkt Horvath syn [[pistoal]] en driget Reiben troch de holle te sjitten as er it weaget om fuort te rinnen. 

Miller wit de sitewaasje op knaphandige mar ûnferwachte wize del te bêdzjen troch foar it earst wat oer syn eigen eftergrûn te fertellen, eat dêr't syn mannen al jierrenlang oer spekulearje. It docht bliken dat de kaptein yn syn boargerlibben [[learaar]] oan in [[middelbere skoalle]] yn [[Pennsylvania]] wie. Hy beprakkesearret lûdop dat minsken, foar't er yn it leger gie, faak syn [[berop]] wol riede koene, wylst it foar syn manskippen as in folsleine ferrassing komt. Dat ymplisearret dat er troch syn oarlochsûnderfinings feroare wêze moat, en hy freget him ôf oft syn frou him noch wol weromkenne sil as er wer thúskomt. Sokke djip persoanlike ûntboezemings hawwe syn manskippen neat mear op te sizzen, en de hiele groep, Reiben ynbegrepen, helpt Miller as er dêrnei úteinset mei it begraven fan Wade en de Amerikaanske soldaten dy't by de mitrailleurspost delmeand wiene.

Oankommen yn Ramelle spoart Miller einlings en te'n lêsten de juste James Ryan op, dy't der raar tasit as er te hearren kriget dat al syn bruorren dea binne. Mar as er beseft dat Miller fan doel is om him ''linea recta'' werom te marsjearjen nei de kust, begjint er tsjin te akseljen. Nei syn eigen miening fertsjinnet er it neat mear as lykfol hokker oare Amerikaanske soldaat om nei hûs te meien. Boppedat is de ferdigening fan 'e brêge yn Ramelle fan krúsjaal belang foar de Alliëarde opmars yn Normanje, en Ryan wegeret syn wapenbruorren ("de iennichste bruorren dy't ik noch haw") yn 'e steek te litten. Konfrontearre mei dy hâlding wit Miller eefkes net mear wat er moat, want hy kin Ryan net bêst fêstbine en nei de kust ta slepe. Horvath bepraat him om te helpen by de ferdigening fan 'e brêge. As se dy út 'e hannen fan 'e Dútsers witte te hâlden, dy't op kommendeweis binne, sille se it miskien allegearre wol fertsjinje om nei hûs te meien.

Sadwaande jout Miller him mei syn detasjemint by de mingde ienheid dy't de brêge ferdigenje moat. Hy nimt it befel op him, mei't alle ofsieren dy't oarspronklik by de ienheid hearden, ûnderwilens al sneuvele binne. Mei help fan Horvath en de oare mannen stelt er in ferdigeningsplan op, dat draait om it blokkearjen fan 'e tagongswei nei de brêge troch by in Dútske [[tank]] de [[rupsbân|rupsbannen]] te [[sabotaazje|sabotearjen]]. As de Dútsers úteinlings opdaagjen komme, sneuvelje Jackson en Horvath yn it gefjocht. Mellish rekket behelle yn in [[man-tsjin-mangefjocht]] mei de eardere kriichsfinzene fan 'e mitrailleurspost, dy't him blykber wer by syn eigen troepen jûn hat. Hy ropt oan Upham om help, mar Upham is ferlamme troch [[eangst]], mei as gefolch dat Mellish troch de Dútser deastutsen wurdt. As de pear oerlibjende Amerikanen tebekwike moatte nei de oare kant fan 'e rivier, besiket Miller de brêge, dy't fan [[springstof]]ladings foarsjoen is, op te blazen. Hy wurdt lykwols delsketten ear't dat slagget. 
[[File:Tom Hanks face.jpg|right|thumb|120px|[[Tom Hanks]].]]
[[File:Tom_Sizemore_by_jayel_aheram_20110126_Resized.png|right|thumb|120px|[[Tom Sizemore]].]]
[[File:Edward_Burns_cropped.jpg|right|thumb|120px|[[Edward Burns]].]]
[[File:Adam_Goldberg_(cropped).jpg|right|thumb|120px|[[Adam Goldberg]].]]
[[File:Rsz_2giovanniribisidec09.png|right|thumb|120px|[[Giovanni Ribisi]].]]
[[File:Barrypepperbyphilkonstantin_Resized.png|right|thumb|120px|[[Barry Pepper]].]]
[[File:Matt_Damon_2014_3.jpg|right|thumb|120px|[[Matt Damon]].]]

In Dútske tank komt oer de brêge en Miller sjit dêr by wize fan lêste [[wanhoop]]sdie syn pistoal op leech. Hy is [[ferbjustering|ferbjustere]] as de tank ûntploft, mar as der in momint letter in pear Amerikaanske [[jachtfleanmasine]]s oerkomme, begrypt er dat it net syn eigen kûgels binne dy't der ferantwurdlik foar binne. De fleantugen liede de oankomst fan Alliëarde lântroepen yn, sadat de striid om 'e brêge dochs noch yn it foardiel fan 'e Amerikanen besljochte wurdt. Upham wit te let syn [[moed]] te finen en nimt in stikmannich Dútsers kriichsfinzen. Under dyselden is ek de eardere kriichsfinzene fan 'e mitrailleurspost, dy't syn maten fertelt dat se foar Upham net benaud hoege te wêzen, om't de jonge ûnskealik is. Dêrop sjit Upham him dea. Oarekant de brêge binne Reiben en Ryan derby as kaptein Miller syn lêste siken útblaasd, nei't er Ryan op it hert drukt hat dat er de opofferings fan 'e oare mannen fertsjinje moat troch in sa weardefol mooglik libben te lieden.

Fjouwerenfyftich jier letter, yn [[1998]], fynt in James Ryan op jierren op it Amerikaansk Begraafplak en Monumint fan Normanje it grêf fan kaptein Miller werom. Mei syn hân op 'e griene sjêden flústeret er de deade ta dat er eltse dei oan syn lêste wurden tinkt en dat er syn libben sa goed mooglik libbe hat. Hy hopet dat dat genôch is om 'e opofferings fan Miller en syn manskippen te fertsjinjen.

==Rolferdieling==
;haadrollen
{| height="100px" width="370px" style="background:#F8F8F8; border:1px solid #aaaaaa"
| style="background:gold"| '''personaazje'''&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;
| style="background:gold"| '''akteur/aktrise''' 
|- 
| [[kaptein (rang)|kaptein]] John H. Miller
| [[Tom Hanks]]
|-
|}
<br>
;byrollen
{| height="100px" width="370px" style="background:#F8F8F8; border:1px solid #aaaaaa"
| style="background:gold"| '''personaazje''' 
| style="background:gold"| '''akteur/aktrise''' 
|- 
| [[sersjant]] Mike Horvath
| [[Tom Sizemore]]
|-
| [[soldaat]] Richard Reiben
| [[Edward Burns]]
|-
| soldaat Stanley "Fish" Mellish
| [[Adam Goldberg]]
|-
| [[hospik]] Irwin Wade
| [[Giovanni Ribisi]]
|-
| soldaat Daniel Jackson
| [[Barry Pepper]]
|-
| soldaat James Ryan
| [[Matt Damon]]
|-
| soldaat Adrian Caparzo
| [[Vin Diesel]]
|-
| [[korporaal]] Timothy Upham
| [[Jeremy Davies (akteur)|Jeremy Davies]]
|-
| [[majoar]] Walter Anderson
| [[Dennis Farina]]
|-
| kaptein Fred Hamill
| [[Ted Danson]]
|-
| soldaat James Frederick Ryan
| [[Nathan Fillion]]
|-
| sersjant William Hill
| [[Paul Giamatti]]
|-
| James Ryan op jierren
| [[Harrison Young]]
|-
| soldaat Mandelsohn
| [[Ryan Hurst]]
|-
| soldaat Henderson
| [[Max Martini]]
|-
| [[luitenant]] DeWindt
| [[Leland Orser]]
|-
| [[kriichsfinzene]] fan mitrailleurspost
| [[Jörg Stadler]]
|-
| [[generaal]] [[George C. Marshall]]
| [[Harve Presnell]]
|-
| [[kolonel]] Mac
| [[Bryan Cranston]]
|-
| kolonel T.E. Sanders
| [[David Wohl]]
|-
| kolonel #3
| [[Dale Dye]]
|-
| Margaret Ryan <small>(frou fan James)</small>
| [[Kathleen Byron]]
|-
| soldaat Doyle
| [[Glenn Wrage]]
|-
| radioman
| [[Corey Johnson (akteur)|Corey Johnson]]
|-
| korporaal Loeb
| [[John Sharian]]
|-
| luitenant Briggs
| [[Rolf Saxon]]
|-
| soldaat Parker
| [[Demetri Goritsas]]
|-
| soldaat Toynbe
| [[Dylan Bruno]]
|-
| [[mem]] Ryan
| [[Amanda Boxer]]
|-
|}

==Produksje en distribúsje==
===Produksje===
[[Filmprodusint]] [[Mark Gordon (filmprodusint)|Mark Gordon]] wie in [[fan (persoan)|fan]] fan it wurk fan [[senarioskriuwer]] [[Robert Rodat]] oan films as ''[[Tall Tale (film)|Tall Tale]]'' ([[1995]]) en wat letter ''[[Fly Away Home]]'' ([[1996]]) wurde soe. Yn [[1995]] metten se inoar en Gordon sloech foar om tegearre in nij filmprojekt te begjinnen. Binnen inkele [[wike]]n kaam Rodat op 'e lapen mei it idee foar ''Saving Private Ryan''. Hy waard dêrby [[ynspiraasje (keunst)|ynspirearre]] troch it [[non-fiksje]][[boek]] ''[[D-Day]], June 6 1944: The Climactic Battle of World War&nbsp;II'' ([[1994]]), dat er fan syn [[oarehelte|frou]] krigen hie. Yn it boek neamde de [[skriuwer]], [[Stephen E. Ambrose]], it gefal fan 'e fjouwer [[bruorren Niland]], út [[Tonawanda (New York)|Tonawanda]] yn [[New York (steat)|New York]], fan wa't twa omkamen en ien deawaand waard (mar oerlibbe yn in [[jappekamp]]). De fjirde waard neitiid yn it ramt fan it [[Iennichste Oerlibbene Belied]] fan it [[Amerikaansk Ministearje fan Definsje|Amerikaansk Ministearje fan Oarloch]] út [[militêre tsjinst]] ûntslein en nei hûs stjoerd. 

Om ''Saving Private Ryan'' te meitsjen rjochte Gordon mei [[Gary Levinsohn]] de [[filmproduksjemaatskippij]] [[Mutual Film Company]] op. Foar de nedige [[finansiering]] gied er mei it projekt te suteljen by de grutte [[filmstudio's]] fan [[Hollywood]] lâns. Fan [[Paramount Pictures]] krige er in positive reäksje. Rodat waard formeel oannommen en skreau it [[senario]] foar de film yn in perioade fan [[tolve moannen]]. [[Michael Bay]], dy't benammen bekend is fan syn [[aksjefilm]]s, waard yn it projekt behelle as [[regisseur]], mar hy wist net hoe't er it materiaal benei komme moast op 'e [[respekt]]folle manear dy't it fertsjinne, dat hy betanke foar de ear. [[Akteur]] [[Tom Hanks]] krige it skript ûnder eagen en hie fuortendaliks belangstelling om 'e rol fan [[kaptein (rang)|kaptein]] Miller te spyljen. Hy hie in moeting mei Gordon en Levinsohn, dy't gjin inkeld beswier hiene om sa'n [[talint]]earre filmstjer te [[cast]]en. 
[[File:Steven_Spielberg_by_Gage_Skidmore.jpg|left|thumb|150px|[[Regisseur]] en [[filmprodusint|produsint]] [[Steven Spielberg]].]]

Hanks brocht it senario ûnder de oandacht fan syn [[freonskip|freon]] [[Steven Spielberg]], mei wa't er graach profesjoneel gearwurkje woe. Spielberg hie in bysûndere belangstelling foar de [[Twadde Wrâldoarloch]] en woe wol op 'e regisseursstoel plaknimme. Tsjin dy tiid hie Paramount twa oare filmprojekten oer de Twadde Wrâldoarloch yn [[preproduksje]] nommen, ''Combat'' en ''With Wings as Eagles'', it iene mei [[Bruce Willis]] en it oare mei [[Arnold Schwarzenegger]] yn 'e haadrol. De studio drige dêrom ''Saving Private Ryan'' ôf te sizzen, mar doe't Gordon mei de tynge kaam dat er Hanks yn 'e haadrol hie mei Spielberg as regisseur, kamen de studiobazen op dat beslút werom. Fia Spielberg rekke de studio [[DreamWorks Pictures]], dêr't hy ien fan 'e oprjochters fan wie, belutsen by it filmprojekt, en ek syn eigen bedriuw [[Amblin Entertainment]].

Troch it swiere gewicht dat Spielberg yn 'e skealjes lei, ferdwûnen Gordon en Levinsohn frijwol fan it toaniel, hoewol't se yn namme produsint fan 'e film bleaune. De wiere beslissings oer de film waarden lykwols nommen troch Spielberg en [[Ian Bryce]] fan Amblin. Foar de film wie in [[budget]] beskikber fan [[$]]65 oant $70&nbsp;miljoen. De [[kamerarezjy]] wie yn 'e hannen fan [[Janusz Kamiński]], en de [[filmmuzyk]] waard fersoarge troch [[John Williams (komponist)|John Williams]]. Spielberg woe fan ''Saving Private Ryan'' earst in [[oarlochsfilm]] meitsje yn 'e styl fan in [[spanning (narratology)|spannende]] [[aventoerefilm]], mar nei't er mei Amerikaanske [[feteranen]] oer harren ûnderfinings praat hie, kaam er ta de konklúzje dat soks ûnfoech wêze soe. De feteranen fregen him, smeekten him suver, om net wer in "Hollywoodfilm" te meitsjen, mei sanitearre en [[sentimint]]alisearre ôfskilderings fan 'e striid dy't taspitst wiene op [[ear (achting)|eare]] en [[gloarje]], mar om ynstee harren wiere ferhaal te fertellen. Spielberg besleat te besykjen om dat te dwaan en liet it senario fan Rodat dêrom foar in diel werskriuwe (yn 't bysûnder wat de [[amfibyske operaasje|lâningsoperaasje]] op [[D-Day]] oanbelange). [[Frank Darabont]] en [[Scott Frank]], dy't it wurk ferrjochten, krigen dêrfoar gjin fermelding op 'e [[ôftiteling]].

===Opnamen===
De [[preproduksje]] fan ''Saving Private Ryan'' wie mar koart, mei't [[Steven Spielberg]] yn [[1997]], it jier fan 'e opnamen, twa oare projekten ôfwurke: de [[science fiction-film]] ''[[The Lost World: Jurassic Park]]'' en de [[histoaryske film]] ''[[Amistad (film)|Amistad]]''. Hy en [[kameraregisseur]] [[Janusz Kamiński]] namen it idee yn omtinken om ''Saving Private Ryan'' yn [[swart-wyt]] te filmjen, krekt sa't Spielberg dien hie mei syn [[Holocaust]]film ''[[Schindler's List]]'', út [[1993]], mar se kamen ta de konklúzje dat soks pretinsjeus oerkomme soe en teffens hiene se der belangstelling foar om 'e [[kleurefilm|kleurebylden]] nei te bearen dy't se yn 'e iere [[dokumintêre]]s oer de Twadde Wrâldoarloch sjoen hiene.

De [[opnamen (film)|opnamen]] foar ''Saving Private Ryan'' setten op [[27&nbsp;juny]] [[1997]] útein en duorren tolve [[wike]]n, oant en mei [[13&nbsp;septimber]] fan dat jier. De film waard hast hielendal yn [[gronology]]ske sênefolchoarder opnommen, in ûnderfining dy't beskate leden fan 'e [[filmcrew]] "mentaal demoralisearjend" fûnen, om't de leden fan 'e [[cast]] allegearre mei-inoar begûnen, mar om bar ôffoelen wannear't harren [[personaazje]]s dearekken. Spielberg wurke tige hurd en liet de akteurs mei opsetsin lange dagen meitsje. Yn in [[fraachpetear]] út [[2018]] seid er dêroer: "It útfjochtsjen fan in oarloch giet hurd, en ik woe beslist foarkomme dat de akteurs har noflik begjinne soene te fielen. Ik woe net dat se it har oan tiid diene om [bûten de opnamen om] 75&nbsp;bledsiden fan in roman te lêzen. […] Ik woe dat alles sa fluch gie dat se altyd it gefoel hiene dat se har it op slachfjild befûnen. […] Oarloch hâldt gjin skoft."
[[File:Ballinesker_Beach,_Co_Wexford.jpg|right|thumb|250px|Ballinesker Beach yn súdeastlik [[Ierlân]] tsjinne by de [[opnamen (film)|opnamen]] fan ''Saving Private Ryan'' as [[Omaha Beach]] yn [[Normanje]].]]

De ferneamde sênesekwinsje dy't de [[lâningsoperaasje]] fan [[D-Day]] op [[Omaha Beach]] sjen lit, waard oer in perioade fan trije oant fjouwer wiken filme en koste $12&nbsp;miljoen. As [[lokaasje]] waard Ballinesker Beach by [[Curracloe]] yn it [[greefskippen fan Ierlân|greefskip]] [[Wexford (greefskip)|Wexford]] yn súdeastlik [[Ierlân]] útkeazen. De kar foel op dat lân om't [[associate producer]] Kevin de la Noy earder meiwurke hie oan 'e opnamen fan 'e histoaryske film ''[[Braveheart]]'', dy't ek fierhinne yn Ierlân opnomen wie. Hy hie doe kontakten opdien mei it [[Ierske Leger]], dat it gros fan 'e [[figurant]]en levere hie. Oan 'e opnamen fan 'e lâningsoperaasje wurken behalven in filmcrew fan 400&nbsp;koppen ek 1.000 figuranten mei, dy't yndie rekrutearre waarden út it Ierske Leger en de [[Fórsa Cosanta Áitiúil]], de Ierske [[nasjonale reserve]]. Ek wiene der likernôch 30 lju mei echte [[amputaasje]]s, dy't trochgiene foar soldaten by wa't in lichemsdiel ôfsketten waard. Foar de eigentlike lâning waarden twa orizjinele [[Higginsboat]]en ynset, wylst oare [[lâningsfartúch|lâningsfartugen]] út 'e [[1950-er jierren]] oanfierd waarden út [[Kalifornje]], [[Donegal]] en [[Southampton]]. 

De sênes fan it [[ramtferhaal]] oan it begjin en de ein fan 'e film waarden opnommen op it echte [[Amerikaansk Begraafplak en Monumint fan Normanje]] yn [[Coleville-sur-Mer]], deunby it echte Omaha Beach. De sênes mei de Dútske mitrailleurspost waarden filme yn Thame Park yn [[Thame]], yn it [[Ingelân|Ingelske]] [[Ingelske greefskip|greefskip]] [[Oxfordshire]]. Dêr waard ek de oernachting yn 'e [[kapel (tsjerkegebou)|kapel]] opnommen, dy't yn it [[park]] stiet. It Ingelske [[plattelân]] yn 'e neite fan [[West Kennet]], yn [[Wiltshire]], gie troch foar de [[nôtfjild]]en fan [[Iowa]], dêr't de [[mem]] fan 'e [[bruorren]] Ryan it berjocht fan 'e dea fan trije fan har fjouwer [[soan]]nen kriget. Foar de rest waard ''Saving Private Ryan'' opnommen yn of by it [[Hatfield Aerodrome]] yn [[Hertfordshire]], wêrûnder sawol binnendoarsênes, lykas dy yn it [[Amerikaansk Ministearje fan Definsje|Amerikaansk Ministearje fan Oarloch]] yn [[Washington, D.C.]], as bûtendoarsênes, lykas it gefjocht om 'e brêge yn [[Ramelle]].

===Distribúsje===
De [[filmdistribúsje|distribúsje]] fan ''Saving Private Ryan'' waard fersoarge troch [[DreamWorks Pictures]] yn gearwurking mei [[Paramount Pictures]]. De film gie op [[21&nbsp;july]] [[1998]] yn [[New York (stêd)|New York]] yn [[premiêre]] by in tige dimmen evenemint dat ûntdien wie fan alle [[feest]]likheden dêr't in galapremiêre ornaris mei mank giet. Soks waard yn dit gefal as "ûnbetamsum" beskôge, sa't ''[[The New York Times]]'' berjochte. ''Saving Private Ryan'' iepene op [[24&nbsp;july]] [[1998]] yn 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[bioskopen]]. It byhearrende [[soundtrack]]album ferskynde op [[21&nbsp;july]] by [[platemaatskippij]] [[DreamWorks Records]]. Yn [[maaie]] [[1999]] waard de film útbrocht as [[VHS]]-[[keapfideo]]. Yn [[novimber]] fan dat jier kaam ek de earste [[dvd]]-edysje fan ''Saving Private Ryan'' út. Op [[blu-ray]] waard de film foar it earst útbrocht yn [[maaie]] [[2010]].

==Untfangst==
Fan 'e [[filmkritisy]] krige ''Saving Private Ryan'' oer it algemien tige positive [[resinsje]]s, hoewol't [[Kenneth Turan]] fan 'e ''[[Los Angeles Times]]'' de film beskreau as dûnkerder en somberder as lykfol hokker fan [[Steven Spielberg]] syn eardere films. Hy priizge lykwols it ôfweven fan 'e regisseur mei de myte dat de Twadde Wrâldoarloch in gefjocht fan ljochtsjende [[held]]en tsjin [[kwea|boasaardige]] [[antagonist|smjunten]] wie, om ynstee de reäliteit fan 'e striid sjen te litten, "dêr't Amerikaanske soldaten [[deugd]]sumens mei de gek beslane en [[oerjefte|har oerjaande]] Dútsers deasjitte, dêr't [[fatsoen]]lik en [[altruïsme|altruïstysk]] [[hâlden en dragen]] yn 'e regel fataal is, en dêr't de [[dea]] willekeurich en stom is en hast yn gjin inkeld opsjoch in positive útwurking hat." Yn 'e ''[[Chicago Tribune]]'' wie [[Gene Siskel]] ek fol lof oer it fermogen fan ''Saving Private Ryan'' om 'e "bisteftigens en gekte" fan 'e oarloch op 't aljemint te bringen en ûnderwilens dochs noch "op oannimlike wize" de opofferings en de [[moed]] fan 'e soldaten te fieren.
[[File:American_military_cemetery_2003.JPG|right|thumb|250px|De iepeningssêne fan it [[ramtferhaal]] fan 'e film waard opnommen op it [[Amerikaansk Begraafplak en Monumint fan Normanje]], deunby it histoaryske [[Omaha Beach]].]]

In protte [[resinsint]]en, ûnder wa Turan, Siskel, [[Roger Ebert]] fan 'e ''[[Chicago Sun-Times]]'' en [[Owen Gleiberman]] fan it [[tydskrift]] ''[[Entertainment Weekly]]'', fokusten yn harren resinsjes op 'e beide grutte gefjochtssênes út 'e film: de [[lâningsoperaasje|lâning]] op [[Omaha Beach]] oan it begjin en de striid om 'e brêge yn Ramelle oan 'e ein. De measte oandacht gie lykwols út nei de frijwol unanym as tige yndrukwekkend beskôge [[amfibyske operaasje]] fan [[D-Day]]. Gleiberman en [[Richard Schickel]] fan ''[[Time (tydskrift)|Time]]'' kwalifisearren dy sênesekwinsje as ien fan 'e revolúsonêrsten út 'e [[filmskiednis]]. Ebert en Schickel ferlieken de ôfskildering fan 'e lâningsoperaasje op it mêd fan [[enerzjy]] en [[eangst]] mei soartgelikense sênes út ''[[Platoon (film)|Platoon]]'' ([[1986]]), in ferneamde oarlochsfilm oer de [[Fjetnamoarloch]], mar dan mei in grutter eachweid en mannen dy't inoar fanôf gruttere ôfstannen ombringe. 

Gleiberman skreau dat de sêne sa'n reuseftige impact hie en sasear ta neitinken stimde, dat er de rest fan 'e film alhiel yn it skaad stelde. Guon resinsinten hiene wat [[krityk]] op 'e mjitte fan reälistysk [[geweld]] en de [[bloed|bluodderigens]] dy't yn 'e sênesekwinsje op Omaha Beach toand waard, mar Turan wie fan miening dat dat net dien wie út [[sensasjonalisme]] of foar de [[fermaak]]swearde, mar kalm en mei doel, om 'e gaos en de [[wanhoop]] oer te bringen dy't de soldaten ûnderfûnen dy't oan 'e lâningsoperaasje dielnamen. Turan fûn sels lykwols dat, bûten de gefjochtssênes om, it [[senario]] "effektyf mar net [[ynspiraasje (keunst)|ynspirearre]]" wie, en dat der ûntlienings yn opnommen wiene fan oarlochsfilms fan oare grutte regisseurs, ûnder wa [[Oliver Stone]], [[Stanley Kubrick]] en [[Francis Ford Coppola]]. Hy hie ek krityk op "[[manipulaasje|manipulative]]" [[sentimintaliteit]] fan it [[ramtferhaal]]. De [[aktearprestaasje]] fan [[Tom Hanks]] koe frijwol sûnder útsûndering op lof fan 'e filmkritisy rekkenje. Guon, lykas Richard Schickel en [[Janet Maslin]] fan ''[[The New York Times]]'', woene hawwe, de rol fan kaptein Miller wie de bêste fan syn [[karriêre]].

Op 'e [[webside]] [[Rotten Tomatoes]], dy't resinsjes sammelet, hat ''Saving Private Ryan'' in tige heech goedkarringspersintaazje fan 94%, basearre op 146 ûnderskate resinsjes. De konsensuskrityk fan 'e webside, gearstald út al dy resinsjes, stelt: "Ferankere troch alwer in geweldige aktearprestaasje fan Tom Hanks skriuwt de nearne foar tebekskriljend reälistyske oarlochfilm fan Steven Spielberg frijwol in nije definysje foar it [[sjenre]]." Op [[Metacritic]], de wichtichste [[konkurrint]] fan Rotten Tomatoes, behellet ''Saving Private Ryan'' in goedkarringspersintaazje fan 91%, basearre op 38 resinsjes. Bioskoopgongers dy't nei it sjen fan 'e film oer harren ûnderfinings befrege waarden troch [[CinemaScore]], joegen ''Saving Private Ryan'' yn trochsneed in 9<sup><small>1</small></sup>/<sub><small>2</small></sub> op in skaal fan 1 oant 10.

==Resultaat==
===Opbringst===
''Saving Private Ryan'' brocht yn 'e [[bioskopen]] yn 'e [[Feriene Steaten]] en [[Kanada]] [[$]]216,5&nbsp;miljoen op, en yn alle oare [[lannen en territoaria]] $265,3&nbsp;miljoen. Wrâldwiid kaam de [[opbringst (jild)|opbringst]] dêrmei út op $481,8&nbsp;miljoen. Ofset tsjin it [[budget]] fan $65 oant 70&nbsp;miljoen betsjut dat in [[winst (ûndernimming)|winst]] fan $411,8 oant 406,8&nbsp;miljoen, hoewol't dêr de [[marketing]]kosten noch wol ôf moatte. Dêrmei wie ''Saving Private Ryan'' de op ien nei meast opbringende film fan [[1998]], nei de [[science-fiction]]-[[aksjefilm]] ''[[Armageddon (film út 1998)|Armageddon]]''. (Dy film brocht $553,7&nbsp;miljoen op, mar wie folle djoerder om te meitsjen, dat úteinlik fertsjinnen de makkers der minder oan as oan ''Saving Private Ryan''.) Doe't ''Saving Private Ryan'' letter op 'e nij yn bioskopen kaam, waard nochris $500.000 fertsjinne. En de ferkeap fan [[VHS]]-[[keapfideo's]] hie tsjin [[july]] [[1999]] al $44&nbsp;miljoen opsmiten.
[[File:Thame Park house amongst the trees - geograph.org.uk - 1019857.jpg|right|thumb|250px|Yn it Thame Park by [[Thame]], yn [[Oxfordshire]], waarden de [[sêne]]s filme mei it [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[mitrailleur]]snêst en mei de oerfal op it Dútske [[pânserfiertúch]].]]

===Prizen===
Yn [[1999]] waard ''Saving Private Ryan'' by de [[Oscar]]s nominearre foar [[priis (ûnderskieding)|prizen]] yn 11 [[kategory]]en, wêrûnder [[Oscar foar Bêste Film|bêste film]], bêste [[akteur]] ([[Tom Hanks]]), bêste orizjinele [[senario]], bêste [[filmmuzyk]], bêste [[produksje-ûntwerp]] en bêste [[fisazjy]]. Dat de film de striid om 'e Oscar foar Bêste Film ferlear fan it [[histoaryske film|histoaryske]] [[romantyske film|romantyske]] [[komeedzjedrama]] ''[[Shakespeare in Love]]'' wie tige ûnferwachte en wurdt noch altyd sjoen as ien fan 'e grutste kantelings yn 'e [[Oscar#Skiednis|skiednis fan 'e Oscars]]. Nei't it skynt lei it oan 'e drammerige kampanje fan 'e produsinten fan ''Saving Private Ryan'', dy't in protte leden fan 'e [[Academy of Motion Pictures Arts and Sciences]] (AMPAS) in wjersin by de film besoargen, mei as gefoch dat se foar de wichtichste [[konkurrint]] stimden.

''Saving Private Ryan'' wûn lykwols al 5 oare Oscars: foar bêste [[regisseur]] ([[Steven Spielberg]]), bêste [[kamerarezjy]] ([[Janusz Kamiński]]), bêste [[filmmontaazje]] ([[Michael Kahn (filmeditor)|Michael Kahn]]), bêste [[lûdsmixing]] ([[Gary Rydstrom]], [[Gary Summers]], [[Andy Nelson (lûdstechnikus)|Andy Nelson]] en [[Ronald Judkins]]) en bêste [[lûdsmontaazje]] (Gary Rydstrom en [[Richard Hymns]]).

By de [[Golden Globe]]s waard ''Saving Private Ryan'' nominearre foar 5 prizen, wêrûnder bêste akteur yn in [[dramafilm]] (Tom Hanks), bêste orizjinele filmmuzyk en bêste senario. De film wûn 2 Golden Globes, foar [[Golden Globe foar Bêste Film – Drama|bêste dramafilm]] en bêste regisseur. De film wûn ek de [[Grammy Award]], de wichtichste Amerikaanske [[muzyk]]priis, foar bêste ynstrumintale komposysje skreaun foar in spylfilm. By de [[BAFTA's]], de wichtichste [[Feriene Keninkryk|Britske]] filmprizen, waard ''Saving Private Ryan'' nominearre foar prizen yn 5 kategoryen, wêrûnder bêste film, bêste regisseur en bêste akteur (Tom Hanks). De film wûn 2 BAFTA's, foar bêste [[lûd]] en bêste [[special effects]]. 

By de [[Saturn Award]]s wûn ''Saving Private Ryan'' de priis foar bêste [[aksjefilm|aksje]]-, [[aventoerefilm|aventoere]]- of [[skrillerfilm]]. By de [[Satellite Award]]s waard de film nominearre foar prizen yn 2 kategoryen, wêrûnder bêste [[byrol]] fan in akteur ([[Tom Sizemore]]). De film wûn de Satellite Award foar bêste filmmontaazje. ''Saving Private Ryan'' wûn ek twa Britske [[Empire Award]]s, foar bêste regisseur en bêste akteur (Tom Hanks).

==Keppelings om utens==
* {{en}} [http://www.imdb.com/title/tt0120815/ Ynformaasje oer ''Saving Private Ryan'' yn 'e Internet Movie Database (IMDb)]

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Saving_Private_Ryan ''References'', op dizze side].
}}
{{DISPLAYTITLE:''{{PAGENAME}}''}}

[[Kategory:Amerikaanske oarlochsfilm]]
[[Kategory:Amerikaanske histoaryske film]]
[[Kategory:Histoaryske oarlochsfilm]]
[[Kategory:Anty-oarlochsfilm]]
[[Kategory:Ingelsktalige film]]
[[Kategory:Film fan DreamWorks Pictures]]
[[Kategory:Film fan Amblin Entertainment]]
[[Kategory:Film fan Paramount Pictures]]
[[Kategory:Film fan Mutual Film Company]]
[[Kategory:Film fan Steven Spielberg]]
[[Kategory:Film út 1998]]
[[Kategory:Film oer de Twadde Wrâldkriich yn Jeropa en Afrika]]
[[Kategory:Film oer it Amerikaanske Leger]]
[[Kategory:Film oer in militêr]]
[[Kategory:Film oer freonskip]]
[[Kategory:Film oer rouferwurking]]
[[Kategory:Film oer posttraumatysk stress-syndroom]]
[[Kategory:Film oer in kweeste]]
[[Kategory:Film oer bruorren]]
[[Kategory:Film oer in brêge]]
[[Kategory:Film oer in oarlochsmisdie]]
[[Kategory:Film oer wraak]]
[[Kategory:Winner fan de Golden Globe foar Bêste Film – Drama]]
[[Kategory:D-Day]]