Besjoch de boarne foar Peter Simon Pallas

{{Persoan algemien
| ôfbylding                    = Pallas PS by Tardier grey.jpg
| ôfbyldingstekst              = 
| ôfbyldingsbreedte            = 200px
| echte namme                  = Peter Simon Pallas
| oare namme(n)                = 
| nasjonaliteit                = [[File:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|20px]] [[Prusen|Prusysk]] <br>[[File:Flag of Russia.svg|20px]] [[Ruslân|Russysk]]
| berne                        = [[22 septimber]] [[1741]]
| berteplak                    = [[Berlyn]] ([[Prusen]])
| stoarn                       = [[8 septimber]] [[1811]]
| stjerplak                    = [[Berlyn]] ([[Prusen]])
| etnisiteit                   = [[File:Flag of Germany.svg|20px]] [[Dútsers|Dútsk]]
| berop/amt                    = [[biolooch]], [[antropolooch]]
| aktyf as                     = [[soölooch]], [[botanikus]], [[publisist]],<br>[[arachnolooch]], [[ornitolooch]], <br>[[mammalooch]], [[ûntdekkingsreizger]] 
| jierren aktyf                = [[1760]] – [[1811]]
| reden bekendheid             = 
| bekendste wurk(en)           = ''Spicilegia Zoologica'' <br>''Reise durch Verschiedene <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;Provinzen des Russischen <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;Reichs''
| prizen                       = 
| webside                      = 
}}
'''Peter Simon Pallas''' ([[Berlyn]], [[22 septimber]] [[1741]] – dêre, [[8 septimber]] [[1811]]) wie in foaroansteand [[Prusen|Prusysk]] [[wittenskipper]], dy't in grutte bydrage levere oan ferskate tûken fan 'e [[biology]], wêrûnder de [[botany]] en de [[taksonomy]], mar ek de [[ornitology]], de [[mammalogy]] en de [[arachnology]]. Yn syn jonkheid wied er ferbûn oan 'e [[Universiteit fan Leien]], mar letter libbe en wurke er tsientallen jierren yn [[Ruslân]]. Dêr ûndernaam er ferskate [[ûntdekkingsreis|ûntdekkingsreizen]] wêrby't er in grut tal [[bist]]e[[soarte]]n 'ûntdiek' dy't doedestiden nij wiene foar de Westerske [[wittenskip]]. 

==Libben en karriêre==
===Jonkheid en oplieding===
Pallas waard yn [[1741]] yn in begoedige fermidden berne yn 'e [[Prusen|Prusyske]] haadstêd [[Berlyn]], as de soan fan [[Simon Pallas]], in [[medikus]] en [[heechlearaar]] [[sirurgy]]. Yn 't earstoan genoat er [[ûnderwiis]] fan priveelearaars, wêrby't al rillegau syn belangstelling foar [[natoer]]histoaryske ûnderwerpen oan it ljocht kaam. Letter folge er kolleezjes oan 'e [[Universiteit fan Halle]] en doe oan 'e [[Universiteit fan Göttingen]], foar't er yn [[1760]], mei njoggentjin jier, ôfstudearre oan 'e [[Universiteit fan Leien]].

===Karriêre===
Neitiid reizge Pallas rûnom yn 'e [[Republyk fan de Feriene Provinsjes]] om, sette doe ôf nei [[Londen]], dêr't er syn [[genêskunde|medyske]] feardichheden ferbettere, en fêstige him dêrnei yn [[De Haach]]. Dêr ûntjoech er in nij systeem foar de klassifikaasje fan [[bist]]en, dat letter priizge wurde soe troch de grutte [[Frankryk|Frânske]] [[biolooch]] [[Georges Cuvier]]. Yn [[1766]] skreau Pallas syn ''Miscellanea Zoologica'', dat omskriuwings fan ferskate [[wringedieren]] omfette dy't er yn 'e kolleksjes fan Nederlânske [[museum|museä]] ûntdutsen hie, mar dy't nij wiene foar de wittenskip. In plande reis nei de [[Kaapkoloanje]] en [[Nederlânsk-Ynje]] gie lykwols net troch doe't syn heit him datselde jiers noch weromrôp nei Berlyn. Dêr begûn er te wurkjen oan ien fan syn meast ferneamde publikaasjes, ''Spicilegia Zoologica'', dat tusken [[1767]] en [[1780]] yn ferskate dielen útkaam.

Yn [[1767]] waard er troch keizerinne [[Katarina de Grutte]] útnûge om [[heechlearaar]] te wurden oan 'e [[Akademy fan Wittenskippen fan Sint-Petersburch]], in oanbod dêr't Pallas grif op yngie. Tusken [[1768]] en [[1774]] late er in ekspedysje troch de Middenrussyske provinsjes, de [[Wolga]]regio, it kustgebiet fan 'e [[Kaspyske See]], de [[Oeral (berchtme)|Oeral]], [[Sibearje|West-Sibearje]], it [[Altai-berchtme]] en oan 'e [[Baikalmar]] ta, wêrby't er natoerhistoaryske eksimplaren foar de akademy ynsloech. Underweis stjoerde Pallas geregeldwei ferslaggen werom nei [[Sint-Petersburch]], dy't sammele en tusken [[1771]] en [[1776]] yn trije dielen publisearre waarden as ''Reise durch Verschiedene Provinzen des Russischen Reichs''. Dêryn beheinde Pallas him net ta de biology, mar bejoech er him ek op oare mêden fan 'e wittenskip. Sa beskreau er yngeand de [[geografy]], [[geology]] en [[mineralogy]] fan it terrein dêr't er trochhinne kaam, en foege er ek wiidweidige [[antropology]]ske beskriuwings ta fan 'e lânseigen [[folk]]en en harren [[kultuer]]en en [[godstsjinst]]en.
[[File:Simferopol 04-14 img22 Botanical Garden.jpg|left|thumb|300px|Pallas syn bûtenpleats by [[Simferopol]], no in [[botanyske tún]].]]

Yn [[1774]] sette Pallas him nei wenjen yn Sint-Petersburch, dêr't er oan it Russyske Keizerlik Hof in favoryt fan Katarina de Grutte waard. Hy naam de rol fan priveelearaar op him foar de jonge aartshartoggen [[Aleksander I fan Ruslân|Aleksander]] (de lettere tsaar Aleksander&nbsp;I) en [[Konstantyn Pavlovitsj fan Ruslân|Konstantyn]], de soannen fan Katarina har erfgenamt [[Paul fan Ruslân|Paul]]. Yn Sint-Petersburch brocht men Pallas [[planten]] dy't troch oare [[botanikus|botanisy]] yn alle úthoeken fan it Russyske Ryk sammele wiene, en dêrút stalde er syn ''Flora Rossica'' gear, dy't in stikmannich dielen publisearre waard tusken [[1784]] en [[1815]]. Teffens begûn er it wurk oan 'e ''Zoographica Rosso-Asiatica'' ([[1811]]-[[1831]]), wêryn't it [[dierte]] fan [[Sibearje]] beskreaun waard. Dêrnjonken publisearre er ek in ferslach fan 'e reizen fan [[Johann Anton Güldenstädt]] troch de [[Kaukasus]]. De keizerinne kocht syn omfangrike partikuliere natoerhistoaryske kolleksje fan 2.000 [[Russyske roebel|roebel]], 500 mear as syn fraachpriis, en stie him ta om it spul oan syn dea ta te behâlden. 

Fan [[1793]] oant [[1794]] late Pallas in twadde ekspedysje troch súdlik Ruslân, wêrby't û.m. op 'e nij de [[Wolga]]regio en de kust fan 'e [[Kaspyske See]] oandien waarden, mar diskear ek de [[Kaukasus]], [[de Krim]] en de kust fan 'e [[Swarte See]]. Dêrby waard er beselskippe troch syn dochter út syn earste houlik (syn frou wie yn [[1782]] stoarn), syn nije frou, in tekener, in kloft tsjinstfolk en in militêre eskorte. Op 'e Krim oerwintere it selskip yn [[Simferopol]], wêrnei't se it oare jiers fia de [[Dnjepr]] wer nei Sint-Petersburch weromkearden. Pallas publisearre syn wiidweidich optekene ûnderfinings oer dizze reis tusken [[1799]] en [[1801]] ûnder de titel ''Bemerkungen auf einer Reise in die Südlichen Statthalterschaften des Rußischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794''.
[[File:Grab Pallas.JPG|right|thumb|170px|It grêf fan Pallas op in begraafplak yn 'e [[Berlyn]]ske wyk [[Kreuzberg]].]]

===Ferstjerren===
Katarina de Grutte skonk Pallas in bûtenpleats mei grutte lânerijen by Simferopol, dêr't er him neitiid nei wenjen sette. Hy bleau dêr oant it ferstjerren fan syn twadde frou, yn [[1810]]. Doe krige er fan tsaar [[Aleksander I fan Ruslân|Aleksander]] tastimming om Ruslân te ferlitten, en kearde er werom nei Berlyn, dêr't er in jier letter, yn [[1811]], yn 'e âlderdom fan krekt gjin 70 jier stoar.

==Wurk==
* 1760 – ''Dissertatio Inauguralis de Infestis Viventibus Infra Viventia''
* 1766 – ''Elenchus Zoophytorum''
* 1766 – ''Miscellanea zoologica''
* 1767-1780 – ''Spicilegia Zoologica''
* 1768 – ''Lyst der Plant-Dieren''
* 1768 – ''De Ossibus Sibiriae Fossilibus''
* 1769-1778 – ''Naturgeschichte Merkwürdiger Thiere''
* 1770 – ''Dierkundig Mengelwerk''
* 1771-1801 – ''Reise durch Verschiedene Provinzen des Russischen Reichs''
* 1773-1777– ''Merkwürdigkeiten der Morduanen, Kasaken, Kalmücken, Kirgisen, Baschkiren etc.''
* 1773-1788 – ''Putešestvije po Raznym Provincijam Rossijskogo Gosudarstva''
* 1774-1788 – ''Flora Rossica''
* 1776-1801 – ''Sammlungen Historischer Nachrichten über die Mongolischen Völkerschaften''
* 1777 – ''Observations sur la Formation des Montagnes et sur les Changements Arrivés au Globe, Particulièrement à l’Empire de Russie''
* 1778 – ''Novae Species Quadrupedum e Glirium Ordine''
* 1780 – ''Mémoires sur la Variation des Animaux''
* 1781 – ''Katalog Rastenijam''
* 1781-1806 – ''Icones Insectorum Praesertim Rossiae Sibiriaeque Peculiarium''
* 1786 – ''Opisanije Rastenij Rossijskogo Gosudarstva, s Ich Izobraženijami''
* 1787-1789 – ''Sravniteľnyje Slovari Vsech Jazykov i Narechij''
* 1792 – ''Tableau Physique et Topographique de la Tauride''
* 1795 – ''Kratkoje Fizičeskoje i Topografičeskoje Opisanije Tavričeskoj Oblasti''
* 1799-1801 – ''Bemerkungen auf einer Reise in die Südlichen Statthalterschaften des Rußischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794''
* 1800 – ''Species Astragalorum Descriptae et Iconibus Coloratis Illustratae''
* 1802 – ''Travels through the Southern Povinces of the Russian Empire''
* 1803 – ''Illustrationes Plantarum Imperfecte Vel Nondum Cognitarum''
* 1811 – ''Zoographia Rosso-Asiatica''

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Peter_Simon_Pallas ''References'' en ''Further reading'', op dizze side].
----
{{commonscat|Peter Simon Pallas}}
}}

{{DEFAULTSORT:Pallas, Peter Simon}}
[[Kategory:Dútsk biolooch]]
[[Kategory:Dútsk botanikus]]
[[Kategory:Dútsk soölooch]]
[[Kategory:Dútsk ornitolooch]]
[[Kategory:Dútsk mammalooch]]
[[Kategory:Dútsk arachnolooch]]
[[Kategory:Dútsk entomolooch]]
[[Kategory:Dútsk ûntdekkingsreizger]]
[[Kategory:Dútsk antropolooch]]
[[Kategory:Dútsk geolooch]]
[[Kategory:Dútsk geograaf]]
[[Kategory:Dútsk ûnderwizer]]
[[Kategory:Dútsk heechlearaar]]
[[Kategory:Dútsk publisist]]
[[Kategory:Russysk biolooch]]
[[Kategory:Russysk botanikus]]
[[Kategory:Russysk soölooch]]
[[Kategory:Russysk ornitolooch]]
[[Kategory:Russysk mammalooch]]
[[Kategory:Russysk arachnolooch]]
[[Kategory:Russysk entomolooch]]
[[Kategory:Russysk ûntdekkingsreizger]]
[[Kategory:Russysk antropolooch]]
[[Kategory:Turkolooch]]
[[Kategory:Mongolooch]]
[[Kategory:Russysk geolooch]]
[[Kategory:Russysk geograaf]]
[[Kategory:Russysk ûnderwizer]]
[[Kategory:Russysk heechlearaar]]
[[Kategory:Russysk publisist]]
[[Kategory:Russysk persoan fan Dútsk komôf]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1741]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1811]]