Besjoch de boarne foar Noardeast-Fryslân

{{Ynfoboks gemeente yn Nederlân
|namme=Noardeast-Fryslân
|ôfbyld=Lauwerssluizen_03.JPG
|ôfbyldtekst=De [[R.J. Cleveringslûzen]], tusken de [[Waadsee]] en it [[Lauwersmar]] (2007).
|flagge=Flagge_fan_Noardeast-Fryslân.svg
|wapen=Noardeast-Fryslân (wapen).png
|wapentekst=Wapen fan Noardeast-Fryslân
|kaart=Noardeast-Fryslân (2019).png
|kaart1=Gem-Noardeast-Fryslan-OpenTopo.jpg
|provinsje=[[File:Frisian flag.svg|border|20px]] [[Fryslân]]
|haadplak=[[Dokkum]]
|oerflak=516,45 km²
|lân=374,67 km²
|wetter=140,78 km²
|ynwennertal={{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Noardeast-Fryslân}} <small>({{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|TXT=Year}})</small>
|befolkingstichtens=121,8 / [[km²]]
|gemeenteried={{Gemeenteried Noardeast-Fryslân}}
|boargemaster=[[Johannes Kramer]]
|list=[[FNP]]
|oprjochte=2019
|tiidrek1=oant 1851
|yndieling_tiidrek1=[[File:Dokkum wapen.svg|10px]] [[Dokkum (gemeente)|Gemeente Dokkum]] <br>[[File:Oostdongeradeel wapen.svg|10px]] [[Gritenij East-Dongeradiel]]<br> [[File:Coat_of_arms_of_Ferwerderadeel.svg|10px]] [[Gritenij Ferwerderadiel]] <br>[[File:Kollumerland_wapen.svg|10px]] [[Gritenij Kollumerlân]]<br> [[File:Westdongeradeel wapen.svg|10px]] [[Gritenij West-Dongeradiel]] <br>[[File:Coat_of_arms_of_Dantumadeel.svg|10px]]&nbsp;[[Gritenij&nbsp;Dantumadiel]]&nbsp;(diel)
|tiidrek2=1851-1984
|yndieling_tiidrek2=[[File:Flagge fan Dokkum.PNG|border|20px]] [[Dokkum (gemeente)|Gemeente Dokkum]] <br>[[File:Flagge fan Eastdongeradiel.PNG|border|20px]] [[East-Dongeradiel|Gem. East-Dongeradiel]] <br>[[File:Flagge fan Ferwerderadiel.png|border|20px]] [[Ferwerderadiel|Gem. Ferwerderadiel]] <br>[[File:Kollumerland c.a. flag.svg|20px]] [[Kollumerlân|Gem. Kollumerlân]] <br>[[File:Flagge fan Westdongeradiel.PNG|border|20px]] [[West-Dongeradiel|Gem. West-Dongeradiel]]<br>[[File:Flagge fan Dantumadiel.png|20px]] [[Dantumadiel|Gem.&nbsp;Dantumadiel]]&nbsp;(diel)
|tiidrek3=1984-2019
|yndieling_tiidrek3=[[File:Flag of Dongeradeel.svg|border|20px]] [[Dongeradiel|Gem. Dongeradiel]] <br>[[File:Flagge fan Ferwerderadiel.png|border|20px]] [[Ferwerderadiel|Gem. Ferwerderadiel]] <br>[[File:Kollumerland c.a. flag.svg|20px]] [[Kollumerlân|Gem. Kollumerlân en Nijkrúslân]]
|tiidrek4=
|yndieling_tiidrek4=
|tiidrek5=
|yndieling_tiidrek5=
|ferkearsieren=[[N355]],&nbsp;[[N356]],&nbsp;[[N357]],&nbsp;[[N358]],&nbsp;[[N361]]
|netnûmer=0511, 0518, 0519, 0594, 058
|postkoade=9170–9199, 9291–9299, 9851–9853
|webstee=[https://www.noardeast-fryslan.nl/fy www.noardeast-fryslan.nl]
}}
'''Noardeast-Fryslân''' ([[Kollumerlânsk]], [[Pompstersk]] en [[Nederlânsk]]: ''Noordoost-Friesland''; [[Dokkumersk]] en [[Kollumersk]]: ''Noardoast-Frysland''<ref>{{Aut|[[Pieter Duijff|Duijff, Pieter]]}}, ''Wurdlisten fan 'e Fryske Stedsdialekten'', Ljouwert, 1998 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 17 18 600, s. 66, 114, 116.</ref>) is in [[gemeente (bestjoer)|gemeente]] yn it [[noardeasten]] fan [[Fryslân]]. Dizze gemeente ûntstie by in [[gemeentlike weryndieling]] op [[1&nbsp;jannewaris]] [[2019]] út 'e eardere gemeenten [[Dongeradiel]], [[Ferwerderadiel]] en [[Kollumerlân en Nijkrúslân]].<ref>[https://www.kollumerland.nl/actueel/nieuws_3195/item/noardeast-fryslan-nieuwe-gemeentenaam-dfk_10213.html ''Noardeast-Fryslân nieuwe gemeentenaam'', op de gemeentlike webside fan Kollumerlân.]</ref> Op {{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|TXT=Year}} hie Noardeast-Fryslân {{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Noardeast-Fryslân}} ynwenners (boarne: [[Sintraal Buro foar de Statistyk|CBS]]).

==Namme==
De [[namme]] 'Noardeast-Fryslân' waard op [[30 maart]] [[2017]] fêststeld troch de [[gemeenteried]]en fan [[Dongeradiel]], [[Ferwerderadiel]] en [[Kollumerlân en Nijkrúslân]], nei't dêroer in [[referindum]] holden wie ûnder de ynwenners fan 'e trije gemeenten. By dy folksriedplachting waarden trije nammen oan it [[elektoraat]] foarlein; de oare beiden, dy't it ôfleine tsjin 'Noardeast-Fryslân', wiene 'Dokkumerlân' en 'Ie- en Lauwerslân'. De gemeente hat offisjeel gjin Nederlânske namme.

==Skiednis==
Oarspronklik wie it de bedoeling dat behalven [[Dongeradiel]], [[Ferwerderadiel]] en [[Kollumerlân en Nijkrúslân]] ek de gemeente [[Dantumadiel]] opgean soe yn Noardeast-Fryslân. De neamde fjouwer gemeenten fúzjearren dêrta op [[amtner|amtlik]] nivo op [[1 jannewaris]] [[2017]]. Dantumadiel loek him lykwols letter werom út 'e plande [[bestjoer]]like fúzje.<ref>[http://www.nieuwedockumercourant.nl/nieuws/55404/inwoners-dantumadiel-denken-mee-over-nieuwe-burgemeester/ {{Aut|Kommerie, J.}}, ''Inwoners Dantumadiel denken mee over nieuwe burgemeester'', yn: de ''Dokkumer Krante'', 19 april 2017.]</ref> 

Sadwaande bleau Dantumadiel ek nei [[1 jannewaris]] [[2019]], doe't Noardeast-Fryslân ûntstie, selsstannich, mar sûnder eigen [[amtner|amtlike organisaasje]]. De gemeente behold in [[gemeenteried]], in eigen [[kolleezje fan boargemaster en wethâlders]] en in eigen [[gemeentesekretaris]], mar makke fierders gebrûk fan 'e [[amtner]]s fan Noardeast-Fryslân.<ref name="wijstdedeur">{{Fuotnoat|{{Aut|Fierant, Tim}}, ''Dokkum wijst Damwâld de deur'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 18 novimber 2021, s. 23}}</ref> Dat wie foar net ien fan beide gemeenten in befredigjende sitewaasje. Dantumadiel woe mear sels beslisse en Noardeast-Fryslân ûnderfûn de soarch foar Dantumadiel as in bongel oan 'e foet.<ref name="wijstdedeur"/> Yn [[2020]] rûn de gearwurking troch [[argewaasje]] yn Dantumadiel hast op 'e non, mar it spul waard delbêde troch foar dy gemeente binnen it amtlik apparaat fan Noardeast-Fryslân in fêst team amtners gear te stallen.<ref name="wijstdedeur"/>

Ynstee dat soks de gearwurking flot loek, smiet it nije swierrichheden op. Yn Dantumadiel befoel it dusdanich goed, dat men útwreiding fan it team hawwe woe. Yn Noardeast-Fryslân soarge it foar in wy-sy-tsjinstelling binnen de eigen amtnerij dêr't men net bliid mei wie.<ref name="wijstdedeur"/> Der waard in ûnôfhinklik ûndersyk útfierd troch Advysburo Van de Laar út [[Eindhoven]], dat konkludearre dat Dantumadiel de eigen groeiende ambysjes nei ûnderen bystelle moat en dat Noardeast-Fryslân fleksibeler omgean moat mei de gearwurking.<ref name="wijstdedeur"/> Foar beide gemeenten wie dat in brêge te fier. Ynstee waard besletten in punt te setten efter de gearwurking: nei in twajierrige oergongsperioade hat Dantumadiel fan [[1&nbsp;jannewaris]] [[2024]] ôf wer in eigen amtnerij.<ref name="wijstdedeur"/>

==Plakken==
De gemeente Noardeast-Fryslân bestiet út ien [[stêd]] ([[Dokkum]]) en 52 [[doarp]]en (offisjele wenkearnen). Dokkum is fierwei it grutste plak en fanwegen syn min ofte mear sintrale lizzing waard it ek it [[haadplak]] en [[bestjoer]]ssintrum fan Noardeast-Fryslân.
{| class="wikitable"
|+
!Plaknamme
!Buorskippen
!Ynwenners
|-
|[[Dokkum]]
|[[Betterwurd]]
|12.675
|-
|[[Kollum]]
|[[It Paradyske]], [[Kollumerâldsyl]],
[[Leechlân]], [[Ter Lune]] en [[Sânhuzen (Noardeast-Fryslân)|Sânhuzen]]
|5.645
|-
|[[Kollumersweach]]
|[[Hanenburch (buorskip)|Hanenburch]] en [[Sânbulten]]
|2.970
|-
|[[Hallum]]
|[[Hallumerhoeke]] en [[Fiifhuzen (Hallum)|Fiifhuzen]]
|2.665
|-
|[[Ferwert]]
|[[De Ryp (buorskip)|De Ryp]]
|1.790
|-
|[[Holwert]]
|[[Kletterbuorren]] en [[Trijeboerehuzen]]
|1.585
|-
|[[Marrum]]
|[[Westernijtsjerk]]
|1.400
|-
|[[Ternaard]]
|[[Teyebuorren]], [[Fiskbuorren]], [[Fiifhuzen (Ternaard)|Fiifhuzen]]
en [['t Skoar|‘t Skoar]]
|1.255
|-
|[[Burdaard]]
|
|1.160
|-
|[[Eanjum]]
|Teard, [[Iesumasyl]], Stiem, [[Dykshoarne (Noardeast-Fryslân)|Dykshoarne]],
[[De Skâns (doarp)|De Skâns]] en [[Jewier]] 
|1.155
|-
|[[Easternijtsjerk]]
|[[Bollingwier]] en [[Langgrou]]
|945
|-
|[[Mitselwier]] 
|[[De Reidswâl]] en [[Ropta]]
|915
|-
|[[Ie (Noardeast-Fryslân)|Ie]]
|[[Brânbuorren]], [[Dykshoarne (Noardeast-Fryslân)|Dykshoarne]], [[Grut Midhuzen]],
[[Lyts Midhuzen]], [[Ald Terp]], [[It Stienfek]] en
[[De Tibben]]
|860
|-
|[[Blije]]
|[[Boatebuorren]], [[Farebuorren]] en [[Easterbeintum]]
|855
|-
|[[Aldwâld]]
|[[De Dellen]], [[De Wurden]], [[Hústernoard]],
[[Aldwâldmersyl]] en [[Ter Lune]]
|830
|-
|[[Boerum]]
|[[De Kegen]] en [[Skernehuzen]]
|610
|-
|[[Westergeast (Kollumerlân)|Westergeast]]
|[[Beintemahûs (buorskip)|Beintemahûs]], [[De Bûnte Hûn]], [[Keatlingwier]],
[[Weardebuorren]] en [[Westerbuorren (Noardeast-Fryslân)|Westerbuorren]]
|605
|-
|[[Sweagerbosk]]
|
| 585
|-
|[[Ingwierrum]]
|[[Dokkumer Nije Silen]], [[Mûnebuorren (Ingwierrum)|Mûnebuorren]] en [[Nijlân (Ingwierrum)|Nijlân]]
|575
|-
|[[Muntsjesyl]]
|[[De Skâns (buorskip)|De Skâns]], [[De Kolk (buorskip)|De Kolk]] en [[Krabbuorren]]
|490
|-
|[[De Pomp]] / [[Kollumerpomp]]
|
|435
|-
|[[Hantum]]
|[[Hantumerhoeke]]
|400
|-
|[[Ljussens]] 
|
|375
|-
|[[Nes (Noardeast-Fryslân)|Nes]]
|[[Wie]]
|365
|-
|[[Nijewier]]
|[[Lytse Wier]]
|365
|-
|[[De Trieme]]
|[[De Bûnte Hûn]]
|315
|-
| [[Wierum]]
|[['t Skoar|‘t Skoar]]
|310
|-
|[[Moarre]]
|[[De Reidswâl]]
|250
|-
|[[Brantgum]]
|[[Fjildbuorren]]
|240
|-
|[[Peazens (doarp)|Peazens]]
|
|230
|-
|[[Moddergat]]
|
|225
|-
|[[Hantumhuzen]] 
|[[Hantumerhoeke]]
|220
|-
|[[Raard]]
|[[Boarnwerterhoeke]]
|220
|-
|[[Wânswert]]
|[[Bartlehiem]] en [[Tergrêft]]
|215
|-
|[[Warfstermûne]] 
|[[De Kolk (buorskip)|De Kolk]], [[De Leechte (buorskip)|De Leechte]] en [[Healwei]]
|205
|-
|[[Eastrum]]
|[[Tilbuorren]]
|185
|-
|[[Reitsum]]
|
|130
|-
|[[Boarnwert]]
|[[Betterwurd]], [[Boarnwerthuzen]] en
[[Boarnwerterhoeke]]
|125
|-
|[[Ealsum]]
|[[Tiltsjebuorren]], [[Sibrandahûs (Dongeradiel)|Sibrandahûs]] en [[Swarte Mosk]]
|120
|-
|[[Feankleaster]]
|
|105
|-
|[[Ginnum]]
|
|90
|-
|[[Lichtaard]]
|
|90
|-
|[[Hegebeintum]]
|
|85
|-
|[[Lytsewâld]]
|
|80
|-
|[[Foudgum]]
|
|75
|-
|[[De Lytse Jouwer]]
|[[Lytse Leard]]
|70
|-
|[[Hantumerútbuorren]]
|[[Hantumerhoeke]]
|65
|-
|[[Jislum]]
|
|65
|-
|[[Wetsens]] 
|[[Lytse Wielen|Lytse Wier]]
|50
|-
|[[Jouswier]] 
|[[Grut Midhuzen]]
|45
|-
|[[Waaksens (Noardeast-Fryslân)|Waaksens]]
|
|45
|-
|[[Jannum]]
|
|35
|}

==Taal==
Yn Noardeast-Fryslân wurde behalven [[Frysk]] en [[Nederlânsk]] ek twa [[Stedsk]]e [[dialekt]]en ([[Dokkumersk]] en [[Kollumersk]]) sprutsen, mei dêropta twa [[Nedersaksysk]]e [[dialekt]]en, te witten: [[Kollumerlânsk]] en [[Pompstersk]]. 

Op [[10&nbsp;septimber]] [[2020]] besleat de [[gemeenteried]] fan Noardeast-Fryslân op foarstel fan 'e [[FNP]]-fraksje unanym ta de ynfiering fan [[Frysk]]talige [[plaknamme]]n yn 'e hiele gemeente. Foartiid wiene inkeld de offisjele plaknammen yn it âlde [[Ferwerderadiel]] Frysktalich, wylst yn it eardere [[Dongeradiel]] en [[Kollumerlân]] [[Nederlânsk]]talige plaknammen offisjeel wiene.<ref>{{Aut|Fierant, Tim}}, ''Noardeast krijgt Friese plaatsnamen'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 11 septimber 2020, s. 24.</ref>

==Polityk==
Waarnimmend [[boargemaster]] fan Noardeast-Fryslân wie it earste jier [[Haijo Apotheker]] fan [[D66]]. Begjin [[jannewaris]] [[2020]] is er opfolge wurden troch de eardere [[FNP]]-[[deputearre]] [[Johannes Kramer]].

De [[gemeenteried]] fan Noardeast-Fryslân bestiet út 29 sitten. Op [[21 novimber]] [[2018]] fûnen der fanwegen it oprjochtsjen fan 'e nije gemeente (tuskentiidske) weryndielingsferkiezings plak foar de gemeenterie fan Noardeast-Fryslân. De útslach fan dy en lettere [[ferkiezing]]s wie sa:

{| class="wikitable sortable" style="margin-right:2em; text-align:right"
|-
! rowspan="2"| [[politike partij|partij]]
! colspan="3"| ferkiezings 2018 <ref>[https://www.verkiezingsuitslagen.nl/verkiezingen/detail/GR20181121/684840 Gemeenteraad 21 november 2018], Kiesraad</ref>
! colspan="3"| ferkiezings 2022 <ref>[https://www.verkiezingsuitslagen.nl/verkiezingen/detail/GR20220316/715723 Gemeenteraad 16 maart 2022], Kiesraad</ref>
|-
! [[ferkiezing|stimmen]]
! %
! [[gemeenteried|sitten]]
! [[ferkiezing|stimmen]]
! %
! [[gemeenteried|sitten]]
|-
| style="text-align:left" | [[FNP]]
| 2.633
| 16,0%
| '''5'''
| 4.643
| 23,5%
| '''8'''
|-
| style="text-align:left" | [[S!N]] <ref>S!N = Sosjaal yn Noardeast-Fryslân</ref>
| 2.188
| 13,3%
| '''4'''
| 4.299
| 21,8%
| '''7'''
|-
| style="text-align:left" | [[CDA]]
| 3.763
| 22,9%
| '''7'''
| 2.769
| 14,0%
| '''4'''
|-
| style="text-align:left" | [[KristenUny]]
| 2.062
| 12,6%
| '''4'''
| 2.286
| 11,6%
| '''4'''
|-
| style="text-align:left" | [[BVNL]] <ref>BVNL = Belang van Nederland</ref>
| 
| 
| 
| 1.660
| 8,4%
| '''2'''
|-
| style="text-align:left" | [[PvdA]]
| 1.570
| 9,6%
| '''3'''
| 1.436
| 7,3%
| '''2'''
|-
| style="text-align:left" | [[GBNF]] <ref>GBNF = Gemeentebelangen Noardeast-Fryslân</ref>
| 1.068
| 6,5%
| '''2'''
| 1.121
| 5,7%
| '''1'''
|-
| style="text-align:left" | [[VVD]]
| 1.931
| 11,8%
| '''3'''
| 909
| 4,6%
| '''1'''
|-
| style="text-align:left" | [[Actief Lokaal]]
| 
| 
| 
| 321
| 1,6%
| '''0'''
|-
| style="text-align:left" | [[Waddenpartij]]
| 257
| 1,6%
| '''0'''
| 296
| 1,5%
| '''0'''
|-
| style="text-align:left" | [[ELP-NEF]] <ref> ELP-NEF = Earste Lokale Partij Noardeast-Fryslân</ref>
| 947
| 5,8%
| '''1'''
| 
| 
| 
|-
| style="text-align:left" | ûnjildich & blanko
| 46
| 0,3%
| 
| 57
| 0,3%
| 
|-
! totaal
! style="text-align:right" | 16.465
! 
! style="text-align:right" | 29
! style="text-align:right" | 19.797
! 
! style="text-align:right" | 29
|-
! [[opkomst]]persintaazje
!
! 46,4%
! 
!
! 54,5%
!
|}

{{boarnen|boarnefernijing=
<references/>
----
{{commonscat|Noardeast-Fryslân}}
}}

{{GemeentenFryslân}}
{{Noardeast-Fryslân}}
[[Kategory:Noardeast-Fryslân| ]]
[[Kategory:Gemeente yn Fryslân]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2019]]