Besjoch de boarne foar It Amelân

{{Ynfoboks gemeente
| namme                       = It Amelân
| ôfbyld                      = [[File:ItAmelân 76.jpg|300px]] <br><small>[[Dunen]] en [[see]] op it Amelân.</small>
| flagge                      = [[File:Flag of Ameland.svg|border|125px]]
| wapen                       = [[File:Coat of arms of Ameland.svg|60px]]<br><small>[[Wapen fan It Amelân]]</small>
| lokaasje                    = [[File:Lânkaart lokaasje Amelânsk.PNG|300px]] 
| lân                         = [[File:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] [[Nederlân]]
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Frisian flag.svg|border|20px]] [[Fryslân]]
| bestjoerlike ienheid 2      = 
| namme bestjoerlike ienheid 2= 
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| boargemaster                = [[Leo Pieter Stoel]] ([[VVD]]) 
| haadplak                    = [[Ballum]]
| grutste plak                = [[Hollum]]
| ynwennertal                 = {{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|It Amelân}} <small>({{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|TXT=Year}})</small>
| befolkingstichtens          = 64 / [[km²]]
| oerflak                     = 268,50 km²
| wêrfan lân                  = 58,83 km²
| wêrfan wetter               = 209,67 km²
| tal stêden                  = 
| tal doarpen                 = 4
| ferkearsieren               = 
| oprjochte                   = [[1851]]
| perioade 1                  = 1814–1851
| namme perioade 1            = [[File:Coat of arms of Ameland.svg|10px]] [[Gritenij It Amelân]]
| perioade 2                  = 
| namme perioade 2            = 
| perioade 3                  = 
| namme perioade 3            = 
| perioade 4                  = 
| namme perioade 4            = 
| perioade 5                  = 
| namme perioade 5            = 
| opheft                      = 
| opgien yn                   = 
| no part fan                 = 
| netnûmer                    = 0519 
| postkoades                  = 9161–9164
| tiidsône                    = [[UTC]] +1
| simmertiid                  = UTC +2
| webside                     = [https://www.ameland.nl/home-ameland Side home-ameland]
}}
'''It Amelân''' ([[Nederlânsk]]: ''Ameland'') is ien fan de fiif [[Westfryske eilannen]]. It is in [[Fryske gemeenten|gemeente]], dy't in [[oerflak]] fan 268,5 km² beslacht (wêrfan 209,67 km² wetter), en in [[kust]]line fan 55,2 km hat. De gemeente hat {{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|It Amelân}} ynwenners ({{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|TXT=Year}}).

== Plakken ==
It haadplak fan it eilân is [[Nes (It Amelân)|Nes]], en de oare plakken op it eilân binne: [[Ballum]], [[Bueren]] en [[Hollum]].

== Skiednis ==
{{apart|Skiednis fan it Amelân}}

Krekt hoe lang at it Amelân al bewenne wurdt, is net wis. It begjin fan de skiedskriuwing oer it Amelân is lykwols de stifting fan it kleaster [[Foswert]] yn [[889]]. Oant [[1405]] hearde it eilân by [[Ferwerderadiel]]. Nei 1405 stribben de hearren fan it Amelân, it geslacht [[Van Cammingha]] ta in ûnôfhinklike steat, wat it eilân oant [[1795]] west hat. Nei de [[Frânske tiid]] waard it Amelân in [[gritenij]] fan Fryslân en by de ynfiering fan de [[gemeentewet]], yn [[1851]], in gemeente.

It eilân hat yn de rin fan de tiid ferskate doarpen ferlern, oan de see en oan it sân. Yn de 18e iuw drige de [[Slinke]] it eilân sels yn twaen te brekken, mar minsk en natoer hawwe dit net barre litten. Fan 1872 oant 1882 hat It Amelân fia de [[Amelânske Daam]] mei de wâl ferbûn west. Om't de see machtiger wie as de minsk, hat men de daam opjaan moatten, mar by leech wetter kin men der hieltiid noch parten fan lizzen sjen.
[[Ofbyld:Gem-Ameland-OpenTopo.jpg|300px|thumb|Kaart fan gemeente Amelân]]
== Polityk ==
=== Ferdieling gemeenteried ===
De gemeenteried fan It Amelân bestiet út 11 sitten. De útslaggen fan de gemeenteriedsferkiezings binne sûnt 2018:
{| class="wikitable"
|-
! style="text-align:left;" rowspan="2"| [[politike partij|partij]]
! style="text-align:right;" colspan="2"|<small>ferkiezings 2018<ref>Utslaggen Ljouwerter Krante, 18 maart 2022</ref></small>  
! style="text-align:right;" colspan="2"|<small>ferkiezings 2022<ref>Utslaggen Ljouwerter Krante, 18 maart 2022</ref></small>
|-
! style="text-align:right;"|<small>%</small>  
! style="text-align:right;"|<small>sitten</small>
! style="text-align:right;"|<small>%</small>
! style="text-align:right;"|<small>sitten</small>
|-
| AMELAND1
|style="text-align:right;"| 42,9
|style="text-align:right;"| 5
|style="text-align:right;"| 36,5
|style="text-align:right;"| 4
|-
| ALGBEL AMELAND
|style="text-align:right;"| 20,4
|style="text-align:right;"| 2
|style="text-align:right;"| 23,3
|style="text-align:right;"| 3
|-
| [[CDA]]
|style="text-align:right;"| 12,5
|style="text-align:right;"| 1
|style="text-align:right;"| 11,9
|style="text-align:right;"| 1
|-
| [[Partij fan de Arbeid|PVDA]]
|style="text-align:right;"| 8,8
|style="text-align:right;"| 1
|style="text-align:right;"| 9,9
|style="text-align:right;"| 1
|-
| AMELAND '82
|style="text-align:right;"| 8,0
|style="text-align:right;"| 1
|style="text-align:right;"| 11,0
|style="text-align:right;"| 1
|-
| [[VVD]]
|style="text-align:right;"| 7,4
|style="text-align:right;"| 1
|style="text-align:right;"| 7,4
|style="text-align:right;"| 1
|-
|<small>opkomst/totaal sitten</small>
|style="text-align:right;"| <small>80%</small>
|style="text-align:right;"| <small>11</small>
|style="text-align:right;"| <small>71,2%</small>
|style="text-align:right;"| <small>11</small>
|-
|}

== Taal ==
Op it Amelân wurdt [[Amelânsk]] sprutsen, ien fan de dialekten fan it [[Stedsk]]. Al is dit fan oarsprong in mingtaal tusken Frysk en Hollânsk, it Amelânsk stiet no sa fier fan it Frysk ôf dat de measte ynwenners gjin Frysk ferstean kinne.

== Fear ==
Oftocht fan de daam, hat de ferbining fan it Amelân mei de wâl altyd in [[fear (ferfier)|fear]] west. Dat fear giet fan Nes nei [[Holwert]] yn [[Dongeradiel]]. Oant likernõch 1940 hie West-Amelân in eigen fear, dat fan de [[Ballumer Bocht]] nei [[Swarte Harne]] gie.

== Nijsgjirrich ==
It Amelân is ek bekend fan de [[sêge]] fan [[Rikst fan it Oerd]].

== Sjoch ek ==
* [[Fryske doarpen]]
* [[Fryske gemeenten]]
* [[List fan boargemasters fan It Amelân]]

<gallery>
Ofbyld:Fahrradweg mit Leuchtturm auf Ameland.JPG|
Ofbyld:ItAmelân 68.jpg|
Ofbyld:ItAmelân 34.jpg|
Ofbyld:Lighthouse Ameland.jpg|''Fjoertoer fan It Amelân''
Ofbyld:Fearboat Oerd.jpg|thumb||''Fearboat Oerd''
</gallery>

{{boarnen|boarnefernijing=
<references/>
;Keppelings om utens
*[https://www.ameland.nl Webstee fan Amelân]
*[https://www.amelanderhistorie.nl Webstee oer skiednis fan it Amelân]
----
{{commonscat|Ameland}}
}}
{{GemeentenFryslân}}
{{Fryske eilannen}}
{{It Amelân}}

{{DEFAULTSORT:Amelan, It}}
[[Kategory:It Amelân| ]]
[[Kategory:Westfrysk eilân (Fryslân)]]
[[Kategory:Eilân yn de Noardsee]]
[[Kategory:Eilân yn Fryslân]]
[[Kategory:Gemeente yn Fryslân]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1851]]