Besjoch de boarne foar Henri Matisse

{{Keunstner
| ôfbylding                    = Portrait of Henri Matisse 1933 May 20.jpg
| ôfbyldingstekst              = ''Henri Matisse (1933)''
| ôfbyldingsbreedte            = 
| echte namme                  = Henri Émile Benoît Matisse
| nasjonaliteit                = {{FRAnasj}}
| berne                        = [[31 desimber]] [[1869]]
| berteplak                    = [[Le Cateau-Cambrésis]]
| stoarn                       = [[3 novimber]] [[1954]]
| stjerplak                    = [[Nice]]
| etnisiteit                   = 
| regionale identiteit         = 
| wurksum as                   = Byldzjend keunstner
| perioade                     = 
| streaming                    = [[Fauvisme]]
| medium                       = 
| bekendste wurk(en)           = 
| jierren aktyf                = 
| prizen                       = 
| webside                      = 
}}
'''Henri Émile Benoît Matisse''' ([[Le Cateau-Cambrésis]], [[31 desimber]] [[1869]] - [[Nice]], [[3 novimber]] [[1954]]) wie in [[Frankryk|Frânsk]] [[keunstskilder]] en [[byldhouwer (keunstner)|byldhouwer]]. Henri Matisse wurdt sjoen as de grûnlizzer fan it [[Fauvisme]].
[[Ofbyld:Matisse autograph.png|thumb|right|260px|hantekening Henri Matisse]]
== Jonkheid ==
Matisse wurdt berne as soan fan in nôthanneler en in mem dy’t skildere. In syn jeugd hie Matisse noch gjin belangstelling foar it skilderjen. Hy wie wol bot ynteressearre yn stoffen, tapiten en borduerwurk. Yn syn berteplak Le Cateau-Cambrésis wie yn dy tiid in bloeiende tapite-yndustry. 
Henri Matisse studearre rjochten yn [[Parys]] en wurke dêrnei as klerk by in advokaat yn [[Saint-Quentin]]. Yn syn frije tiid begûn Henri tekenlessen te nimmen by de lokale keunstskoalle. Yn [[1890]] wurdt Henri Matisse siik. Hy moast in [[Appendektomy|bline termoperaasje]] ûndergean. Hy krige doe fan syn mem in doaske mei oaljeferve. Sa is syn karriêre begûn. Hy makke syn earste skilderij mei de namme: “stillibben mei boeken”.

== It skilderjen ==
[[Ofbyld:WoonhuisMatisseNicewkped04.JPG|thumb|right|260px|Matisse syn wente yn Nice (2004)]]
Matisse begjint printen te kopiearen en op oanrieden fan de tapytfabryksdirekteur dêr't hy syn sikehûskeamer mei dield, naam hy lessen oan in skoalle foar tekstylûntwerpers yn Saint-Quentin. Yn 1892 gie hy nei Parys wêr't hy nei in akademy gie, de akademy Julian. Jûns skilderet hy yn it [[Louvre]] skilderijen nei fan de âlde masters lykas [[Rafael (keunstner)|Rafael]], [[Chardi]] en [[Poussin]]. Ek probearret hy talitten te wurden op de École de Beaux-Arts. Mar dat gie mis, neffens de skoalle hie hy in gebrek oan talint. Wol mocht hy yn it atelier fan Gustave Moreau yn Parys wurkje. Dêr moete hy ûnder oaren Marquet en Renault. Troch kennis te meitsje mei de skilder en samler [[John Russel]] leart hy it wurk fan de ympresjonisten en it neo-ympresjonisme kennen. Yn it begjin fertoane syn skilderijen donkere kleuren. Mar syn doeken kleurje hieltyd better. Dat nei't hy it wurk fan [[Vincent van Gogh]] en [[Cammile Pissarro]] sjoen hat. Hy komt ek yn de kunde mei [[Georges Roualt]], [[Charles Comoin]], [[Henri Manguin]] en mei de [[Belgje|Belch]] [[Henri Evenpoel]]. Dy lêste soe tegearre mei Matisse in grut oanhinger wurde fan it Fauvisme. 

Yn [[1896]] debutearre Henri Matisse op de salon de la Société Nationale des Beaux-Arts. Fan de fjouwer wurken wurde der twa ferkocht. Matisse wurdt ek lid fan de Salon. Dêrtroch kin hy yn de takomst eksposearje sûnder tuskenkomst fan in sjuery dy’t syn skilderijen ôfkarre kinne. 
Yn 1898 trout Henri Matisse mei Amelie Parayee en troch har ynkomsten en troch it skilderjen fan de dekoraasjes oan it Grand Palais kin de keunstner de holle finansjeel boppe wetter hâlde. Matisse ferbliuwt koart yn Londen. Hy hat in soad ynteresse yn it wurk fan [[William Turner]]. Hjirnei leart hy de súdlike felle kleuren kennen op [[Korsika]]. Yn [[1899]] giet hy werom nei Parys. Hy giet wenjen yn in strjitte mei de namme Quai Sant Michel. Hy bliuwt dêr wenjen oant 1907.

[[Paul Cézanne]] hie in grutte ynfloed op Matisse. Hy kocht in skilderij fan Cézanne foar 1300 frank. Troch it [[Ympresjonisme]] en Cézanne makke hy grutte tekeningen mei grutte kleurflakken. Matisse wie net allinnich dwaande mei kleuren. Hy fûn oare kultueren ek prachtich, foaral de moslimkultuer. Hy bestudearre de tapiten en wandkleden en miniatueren. Op de [[wrâldtentoanstelling]] fan 1900 ûntduts hy de weefsels fan de Kopten. Hy fûn it prachtich. Hy besocht alle tentoanstellingen dy’t er fine koe oer easterske keunst. Hy sei: “Yn de easterske keunst is de leechte tusken de blêden fan de beam like wichtich as de blêden sels”. Yn 1904 wie it einliks safier. Hy hie syn eigen solotentoanstelling. Nei in koart ferbliuw by [[Paul Signac]] yn [[St. Tropes]] ferdjippe hy him koart yn it [[Pointillisme]]. Mar net foar lang.

== It Fauvisme ==
Henri Matisse waard de lieder fan in groep skilders dy’t yn opstân kaam tsjin it ympresjonisme. Dat yn in styl mei fel kontrastearjende kleuren neist elkoar sûnder in oergong. In sjoernalist neamde de skilderijen in cage aux fauves. Dat betsjut in koai mei wylde bisten. Sa kamen se oan de namme Fauvisten. De kritiken wienen ferskriklik, der wurde skreaun: De materialen binnen itselde as in echt skilderij, foar de rest liket it nearne nei. It binne asosjalen dy’t by ûngelok ferve yn hannen krigen hawwe, bern dy’t omgriemd hawwe mei in kwast. Matisse syn fauvistyske perioade fan 1905 oant [[1908]] wie foaral in perioade dêr't kleur in middel wie om him yn út te drukken. Henri Matisse hie in soad kanten. Hy skildere, mar hy tekene en byldhoude en skreaun ek in boek mei de namme: “Notes d’un peintre”. Matisse krige in soad erkenning fan samlers lykas [[Stein]], [[Morozov]] en [[Gergej Scukin]]. Foar dy lêste makke hy it skilderij “La Musique” en “La danse”. 

In wichtich ideaal fan Matisse wie om fan in dekoratyf yn stee fan in perspektive romte te skeppen. Dat slagge him it meast mei it skilderij ‘La famille du peintre”. Yn dit skilderij hat er Perzyske tapiten, blomkebehang en bewurke skoarstientegels neist elkoar set yn it platte flak. Sels it skaakboerd is dekoratyf, lykas al syn skildere skaakbuorden. It giet om it swart-wite rútsjepatroan dat kontrastearre mei de sitroenen, mei in teekopke, in faas mei blommen. Yn guon skilderijen oerhearskje de patroanen fan de minsklike figueren dy’t tusken de patroanen stean. De figueren binne hast in patroan. 
Syn foarmen wurden yn de rin fan de tiid ienfâldiger. De skilderijen wurde strakker. Yn syn ‘strange perioade’ skilderet hy op syn strakst. Yn dy perioade (1913-1917) is te sjen dat Matisse ynfloeden brûkt fan it kubisme.
Henri Matisse bleau oant 1916 yn [[Parys]]. Mar de kjeld makke dat hy nei [[Nice]] gie. Dêr moete hy de âlde [[Renoir]]. Hy begûn wer te skilderjen mei skeane linen en read begûn wer in wichtich plak yn te nimmen yn syn skilderijen. De hurde foarmen ferdwûnen út syn skilderijen. Yn 'e jierren tweintich makke Matisse in tal reizen. Hy gie nei [[Marokko]], [[Oseaanje]], [[Tahity]] en Súd-Frankryk. Yn de jierren dy’t folgen skilderet Matisse in soad skilderijen. Hieltyd wer hat er in nije ynfalshoeke en wurdt er beynfloede troch oare skilders. 
[[Ofbyld:Nice-Cimiez-MATISSE tombe1.jpg|thumb|right|260px|''It grêf fan Henri Matisse'']]

== Aldere jierren ==
Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] wie Matisse yn [[Frankryk]]. Yn [[1941]] waard er operearre oan in bloedfetferstopping. In ynfeksje makket in twadde operaasje needsaaklik. Dêrby wurdt syn mage skansearre. Hy moat lang op bêd lizze. Mar doe 't er wer fan 't bêd ôf mocht wie er wer fol ideeën. Hy liet syn meiwurkers papier bedekke mei gouden tinten. Dat gouden papier knipte Matisse út en makke allegear sylhûetten. Dy plakte hy op en sa makke hy ferskillende wurken. Yn syn lêste jierren knipte hy hiel wat ôf. Henri Matisse hat oan 'e ein ta wurke. Hy ferstoar op 3 novimber 1954 oan in [[hertoanfal]] yn syn appartemint flakby [[Nice]]. 

{{DEFAULTSORT:Matisse, Henri}}
[[Kategory:Frânsk keunstskilder]]
[[Kategory:Frânsk tekener]]
[[Kategory:Frânsk grafikus]]
[[Kategory:Frânsk byldhouwer]]
[[Kategory:Frânsk ateïst]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1869]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1954]]