Besjoch de boarne foar Frânske Dom (Berlyn)

{{Ynfoboks tsjerkegebou
| namme                       = Frânske dom
| ôfbylding                   = Berlin - Französischer Dom1.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = 
| lân                         = {{Flagge DE}} [[Dútslân]]
| bestjoerlike ienheid 1      = 
| namme bestjoerlike ienheid 1= 
| bestjoerlike ienheid 2      = 
| namme bestjoerlike ienheid 2= 
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| plak                        = [[Ofbyld:Flag of Berlin.svg|20px]] [[Berlyn]]
| adres                       = Gendarmenmarkt
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|52_30_52_N_13_23_32_E_scale:12500_type:landmark_region:PK|52° 30' N 13° 23' E}}
| tsjerkegenoatskip           = [[Evangelyske Tsjerke yn Dútslân]]
| bisdom                      =
| aartsbisdom                 =
| patroanhillige              =
| status                      =
| arsjitekt                   = 
| yngenieur                   = 
| boujier                     = 1705 (foltôge)<br>1981 (rekonstruksje)
| sloopjier                   = 
| boustyl                     = 
| hichte                      = 
| monumintale status          = 
| monumintnûmer               = 
| webside                     = [https://www.franzoesische-kirche.de/de/ueber-uns/evangelisch-am-gendarmenmarkt franzoesische-kirche.de]
| mapname                     = Berlyn-Sintrum
| mapwidth                    = 
| lat_deg                     = 52
| lat_min                     = 30
| lat_sec                     = 52
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 13
| lon_min                     = 23
| lon_sec                     = 32
| lon_dir                     = E
| tekst by posysjekaart       = 
}}
De '''Frânske Dom''' ([[Dútsk]]: ''Französischer Dom'') heart ta de wichtichste toeristyske trekpleisters fan [[Dútslân]]'s haadstêd [[Berlyn]]. De tsjerke stiet oan 'e ''Gendarmenmarkt'' yn 'e eardere foarstêd Friedrichstadt yn it Berlynske ''[[Ortsteil]]'' Mitte. Foar de Frânske Dom oer stiet de [[Deutscher Dom (Berlyn)|Dútske Dom]].

== Skiednis ==
Tusken 1780 en 1785 waard oan de al besteande Frânske Friedrichstadttsjerke in koepeltoer mei portiko's oanboud. Dy Friedrichstadttsjerke wie tusken 1701 en 1705 foar de ± 6.000 [[Kalvinisme|protestanske]] flechtlingen út [[Frankryk]], de [[hugenoaten]], oprjochte. Model foar de Frânske tsjerke stie de ferwoastge hugenoatetsjerke fan Charenton-Saint-Maurice yn Frankryk.

De nije koepeloanbou krige de namme Frânske Dom, mar it wurdt ''Dom '' hold hjir gjin ferbân mei de funksje fan de tsjerke. It is dus gjin [[katedraal|haadtsjerke]] fan in [[bisdom]], mar it slacht hjir op it Frânske wurd ''dôme'', dat koepel betsjut. Itselde jildt ek foar de op de súdlike kant fan de Gendarmenmarkt steande Dútske Dom. Ek by de Dútske Dom waard, tagelyk mei de Frânske Friedrichstadtkirche, earst in tsjerke boud (dy't doedestiids de namme ''Neue Kirche'' droech).    

It wie de [[Prusen|Prusyske]] kening [[Freark II fan Prusen|Freark II]] dy't yn 1795 oan 'e tsjerken twa, hast identike, tuorren mei portiko's oanbouwe liet. De tuorren hiene fierder gjin oare funksje dan de Gendarmenmarkt in mear stêdeboukundich oansjen te jaan. Model foar de koepeltuorren stiene de twillingtsjerken oan it Piazza del Popolo yn [[Rome (stêd)|Rome]] en it boukompleks fan Greenwich Hospital yn [[Londen]] fan 'e [[Grut-Brittanje|Britske]] arsjitekt [[Christopher Wren]]. De foarmjouwing fan de beide tuorren stiet yn de tradysje fan it [[palladianisme]] en nimt ynfloeden oer fan 'e doe ek boude ''Eglise Sainte-Geneviève'' yn [[Parys]], it tsjintwurdige Panthéon, fan Jacques-Germain Soufflot. De boumasters fan 'e beide tuorren wiene Carl von Gontard en Georg Christian Unger.

== Gebrûk ==
[[Ofbyld:Bundesarchiv Bild 183-12097-0005, Berlin, Platz der Akademie, Französischer Dom, Ruine.jpg|thumb|left|''De ruïne fan de Frânske Dom nei de oarloch.'']]
Foar de bou fan 'e Frânske Dom waard it tsjerkhôf fan de hugenoategemeente opjûn. Yn ruil dêrfoar krige de tsjerklike gemeente it rjocht om de nijbou foar altiten om 'e nocht te brûken. Eigner is lykwols de stêd Berlyn. Yn 'e 19e iuw wiene yn 'e toer twa wenten foar it tsjerkepersoaniel en in skoalle ûnderbrocht. Oan 'e noarlike kant wie de skoalle foar jonges, oan 'e súdlike kant in skoalle foar famkes mei elk seis lokalen en in wenning foar de haadmaster.          

De Frânske Dom waard yn 'e [[Twadde Wrâldoarloch|Twadde Wrâldkriich]] op 7 maaie 1944 ferneatige. Tusken 1977 en 1981 waard de tsjerke wer opboud. Yn it ramt fan it 750-jierich bestean fan Berlyn koe de rekonstruearre toer, mei op in hichte fan 40 meter in balustrade, in restaurant op de fjirde ferdjipping, in klokkespul mei 60 klokken en it Hugenoatemuseum, wer iepene wurde. 

Sûnt 1935 is der yn 'e Frânske Dom in Hugenoatemuseum fêstige, dat nei de Twadde Wrâldkriich sûnt 1956 ek wer yn 'e foar de helte ferwoastge toer besocht wurde koe. It museum waard yn 'e tiid fan 'e weropbou tydlik sletten en fan 1983 oant 1987 yn 'e ûndertsjerke fan 'e yn 1983 wer opmakke Frânske Friedrichstadttsjerke ûnderbrocht. Nei de oarlochsskea fan 'e Friedrichstadttsjerke yn 1944 tsjinne de toer ek as tsjerke. De tsjinsten fan 'e Frânsk-protestânske gemeente fûnen oant de weropbou fan de tsjerke yn in seal yn it midden fan 'e toer plak.

Yn 1998 waard it [[restaurant]] yn 'e toer sletten. Fan 2004 oant 2006 fûn oan it eksterieur fan 'e dom in seis miljoen euro kostende renovaasje plak. Yn it ramt dêrfan waarden 18 fan 'e brûnzen klokken reparearre of nij getten.

== Keppeling om utens ==
* {{de}} [https://www.hugenottenmuseum-berlin.de/ Hugenoatemuseum Berlyn]


{{boarnen|boarnefernijing=
Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútske Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Französischer Dom]]
----
{{Commonscat|Französischer Dom (Berlin)|Frânske Dom}}
}}

{{DEFAULTSORT:Franske Dom}}
[[Kategory:Tsjerkegebou yn Berlyn]]
[[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Dútslân]]
[[Kategory:Bouwurk út 1705]]
[[Kategory:Bouwurk sloopt yn 1943]]
[[Kategory:Bouwurk út 1981]]