Besjoch de boarne foar Fryslân (wengebiet)

{{Universele ynfoboks gebiet
| namme                       = Fryslân
| ôfbylding                   = Friesland region.png
| ôfbyldingsbreedte           = 260
| ôfbyldingstekst             = De hjoeddeistige regio Fryslân
| flagge-wapen                = [[Ofbyld:Flag_of_Frisia.svg|border|80px]]
| soarte gebiet               = kultuergebiet yn [[Nederlân]] en [[Dútslân]]
| ynwennertal                 = 2.678.792 <small>(2020)</small>
| oerflak                     = 13.482,7 km²
| befolkingstichtens          = 20 /km²
| sels yn te foljen 1         = 
| namme sels yn te foljen 1   = 
| sels yn te foljen 2         = 
| namme sels yn te foljen 2   = 
| sels yn te foljen 3         = 
| namme sels yn te foljen 3   = 
| lân                         = {{NEDf}} <br> {{GERf}}
| bestjoerlike ienheid 1      = 
| namme bestjoerlike ienheid 1= 
| bestjoerlike ienheid 2      = 
| namme bestjoerlike ienheid 2= 
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| haadplak                    = 
| grutste plak                = [[Grins (stêd)|Grins]]
| sels yn te foljen 4         = Talen
| namme sels yn te foljen 4   = [[Frysk]], [[Sealtersk]], [[Noardfrysk]], [[Nedersaksysk]], [[Nederlânsk]], [[Dútsk]] en [[Deensk]]
| sels yn te foljen 5         = Dialekten
| namme sels yn te foljen 5   = [[Aastersk]], [[Amelânsk]], [[Eastfrysk (Nederdútsk)|Eastfrysk]], [[Fering]], [[Grinslânsk]], [[Hallichfrysk]], [[Halûndersk]], [[Hylpersk]], [[Karhiirder]], [[Klaaifrysk]], [[Midslânsk]], [[Mooring]], [[Noardhoeksk]], [[Öömrang]], [[Skylgersk]], [[Skiermûntseagersk]], [[Sölring]], [[Súdjutsk]], [[Súdwesthoeksk]], [[Stedfrysk]], [[Stellingwerfsk]], [[Wâldfrysk]], [[Westfryske dialekten|Westfrysk]]
| sels yn te foljen 6         = Ynwennersnamme
| namme sels yn te foljen 6   = [[Friezen|Fries]]
| sels yn te foljen 7         = 
| namme sels yn te foljen 7   = 
| stifting                    = 
| tiidsône                    = [[UTC]] +1
| simmertiid                  = UTC +2
| koördinaten                 = 
| sels yn te foljen 8         = 
| namme sels yn te foljen 8   = 
| sels yn te foljen 9         = 
| namme sels yn te foljen 9   = 
| webside                     = 
| mapname                     = 
| mapwidth                    = 
| lat_deg                     = 
| lat_min                     = 
| lat_sec                     = 
| lat_dir                     = 
| lon_deg                     = 
| lon_min                     = 
| lon_sec                     = 
| lon_dir                     = 
| tekst by posysjekaart       = 
| ôfbylding99                 = 
| ôfbyldingstekst99           = 
| ôfbyldingsbreedte99         = 
}}
'''Fryslân''' is it wengebiet fan de [[Friezen]] oan de [[Waadsee]]kust yn [[Nederlân]] en [[Dútslân]].It gebiet stiet ek wol bekend as '''Grut-Fryslân''' (''Magna Frisia'') of '''de Fryslânnen'''.

== Regio's ==
Dat wengebiet bestiet út ferskate regio's mei in eigen karakter:

* [[West-Fryslân]]: yn it noarden fan de [[Nederlân]]ske provinsje [[Noard-Hollân]]
* [[Westerlauwersk Fryslân]]: tsjintwurdich in provinsje fan [[Nederlân]]
* de [[Grinslân]]ske [[Ommelannen]] en it [[Aldamt (regio)|Aldamt]], eartiids ek wol [[Lyts-Fryslân]] neamd.
* [[East-Fryslân]]: it Fryske kultuergebiet yn [[Nedersaksen]], [[Dútslân]] besteande út de krite [[Eastfryslân]], [[Aldenboarchsk Fryslân]], [[Sealterlân]] en it skiereilân [[Bûtjadingen (skiereilân)|Bûtjadingen]] yn de lânkring [[Wesermarsch]] 
* it [[Lân Woersten]] (de hjoeddeiske gemeente [[Woerster Noardseekust|Woersten]]) yn de lânkring [[Cuxhaven (distrikt)|Cuxhaven]]
* [[Noard-Fryslân]] (''Fraschlönj''): in lânkring yn [[Sleeswyk-Holstein]], Dútslân
* [[Helgolân]], Dútslân

De [[Ynterfryske Rie]] hat fertsjintwurdigers út de trije seksjes: West, East en Noard, dy't ek wol de "Trije Fryslannen" neamd wurde.

Yn it Noardhollânske West-Fryslân en yn Grinslân libbet de Fryske identiteit net mear, mar wol in regionale identiteit. Yn it Eastfryske en Noardfryske kultuergebiet en yn it Westerlauwerske Fryslân bestiet de Fryske identiteit dêrfoaroer wol.

== Namme ==
De namme fan Fryslân komt fan de stamme fan de Friezen, dy't de [[Romeinen]] ''[[Frisii]]'' neamden. Dy namme soe mooglik om in leanwurd fan it [[Proto-Germaansk]]e ''frisaz'', itjinge "krol" bestjut nei ferwizing ta de krolhierren (''frisle'' yn it [[Aldfrysk]], ''frizzle'' yn it [[Ingelsk]]) fan de bewenners: sjoch ek "frisselje" yn hjoeddeistich Westerlauwersk Frysk. 

== Skiednis ==
{{Apart|Skiednis fan Fryslân}}
=== Stamgebiet ===
It wengebiet fan de Friezen is yn de rin fan de iuwen nochal feroare. Yn de [[Aldheid]] wennen de Friezen, in [[Germaanske stamme]] troch de Romeinen ''[[Frisii]]'' neamd, yn it Frysk/Grinslânske klaaigebiet. Yn de snuorje fan it [[Grutte Folkeferfarren]] rekke it gebiet foar in grut part ûnbewenne, omreden oerstreamings en kâldere temperatueren. Yn de iuwen dêrnei waard it gebiet befolke troch oare Germaanske folken, lykas de [[Angelen]], [[Saksen (folk)|Saksen]] en [[Juten]]. Dy folken dy't harren yn it wengebiet fan de Frisii nei wenjen setten, neamden harsels of waarden troch harren buorfolken letter as Friezen oantsjut. Harren wengebiet struts him út oan it kustgebiet fan [[It Swin (Brugge)|Swin]] yn Belgje oant de [[Weser]] yn Dútslân. Neffens histoarikus [[Pieter Boeles]] hie it begryp "Friezen"  ynearsten earder in poltike as in etnyske betsjutting, mar ûntjoech him letter stadichoan ek as in etnyske groep. 

=== Keninkryk === 
[[Ofbyld:Frisia 716-la.svg|thumb|''Fryslân ûnder kening Redbad yn 716, sa't de histoarisy it foarstelden. Neffens aktuele opfettingen regearren de keninginnen allinnich it westlike diel.'']]
It gebiet fan de Friezen bestie út lytse keninkrykjes dy't yn tiid fan kriich troch in hartoch oanfierd waard. Yn de sande iuw ûntstie der nei alle gedachten in mear sintraal keningskip ûnder keningen lykas [[Aldgillis]] en [[Redbad]]. De stêden [[Utert (stêd)|Utert]] en [[Doarestêd]] hearden yn dy tiid ek ta it [[Keninkryk Fryslân]], letter troch skiedkundigen (wat misleidend) ''Magna Frisia'' of Grut-Fryslân) neamd. De Friezen hiene gauris striid mei de oanbuorjende [[Franken]], benammen om de rivierdelta fan de Ryn-Maas-Skelde.  

Nei't Redbad yn [[719]] ferstoar naam de Frankyske kening [[Karel Martel]] Frisia westlik fan de [[Fly]], ''West-Frisia'', yn. Yn [[734]] fersloech er de Fryske kening [[Poppo]] en waard Fryslân westlik fan de [[Lauwers]] ynlive. [[Karel de Grutte]]  oermastere Fryslân tusken Lauwers en Weser, ''East-Frisia'',  yn de snuorje fan de [[Saksekriich]]. Under Frankysk bewâld waard it Frysk gebiet kerstene en waard Utert in tsjerklik sintrum. Guon Friezen, dy't it [[Karolingyske Ryk]] ûntflechtsje woene, setten harren nei wenjen oan de kust fan Sleeswyk en kolonisearren dat gebiet, dat letter [[Noard-Fryslân]] wurde soe. Yn de [[njoggende iuw]] wie Frisia doelwyt fan ynfallen fan de [[Wytsingen]]. Om de frede te bewarjen liende de Eastfrankyske kening Fryslân út oan de Wytsingekening [[Godfryd de Wytsing|Godfryd]], dy't himsels kening fan Fryslân neamde. Godfryd waard by in gearspanning yn [[Nimwegen]] fermoarde en de Eastfrankyske kening beleane de Westfryske greve [[Gerulf]] en de Utertske biskop mei gebieten yn West-Frisia. Dat wie it begjin fan it [[prinsbisdom Utert]] en it [[greefskip Hollân]]. 

=== Fryske Frijheid ===
[[Ofbyld:Friesische Seelande um 1300.png|thumb|left|De [[Sân Seelannen|Fryske Seelannen]] yn de snuorje fan de [[Fryske Frijheid]]]]
It Westfryske gebiet boppe de rivier de [[IJ (Amsterdam)|IJ]] bleau ynearsten bûten de machtsfear fan de Hollânske greven. Yn dat gebiet, mank mei de oare Fryske gebieten, waard de [[Fryske Frijheid]] útoefene. Dy Frijheid betsjutte dat yn de Fryske gebieten gjin lânshear, lykas yn oare parten fan Jeropa, oanwêzich wie. De Fryske goaen wiene winliken selsstannige boererupbliken dêr't fertsjintwurdigers elts jier op tiisdei nei pinkstermoandei byinoar kamen by de [[Opstalbeam]] by [[Auwerk (stêd)|Auwerk]]. Yn [[1287]] nei de [[Grutte Stoarm]] rekke West-Fryslân fan de rest fan Fryslân skaat om't de [[Sudersee]] ûntstien wie. Dêrtroch koe de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] West-Fryslân oermasterje. 

De rest fan it Fryske gebiet, fan Sudersee oant justjes oer de Weser, ''tota frisia'' - hiel-Fryslân - neamd , bleau de Fryske Frijheid bestean. Oan de ein fan de fjirtjinde en yn de fyftjinde iuw boazen de strideraasjes tusken [[Skieringers en Fetkeapers]] oan. Lang om let makken dêr ek bûtenlânske machten gebrûk fan dy stitewaasje. Earst rekke de stêd [[Grins (stêd)|Grins]] dêr by behelle. De stêd ûntstie lykwols as in Saksysk/Drintsk doarp, dy't troch de Rooomsk-dútske keizer yn [[1040]] mei Drinte oan de biskop fan Utert yn lien jûn waard. De stêd waard hieltyd machtiger en koe him fan de macht fan de Utertske biskop ûntlûke. Boppedat waard de stêd lid fan de machtige [[Hânze]], in ferbûn fan ferskate Noarddútske hannelstêden. De stêd begûn him hieltyd faker mei Fryske saken te bemuoien en beskôge himsels doe ek as in Fryske stêd. Yn [[1382]] sleat de stêd in ferbûn mei [[Hunzegoa]] en yn [[1428]] mei de oare [[Ommelannen]], in namme dêr't de Fryske lannen tusken [[De Lauwers|Lauwers]] en [[Iems]] dêrnei nei ferwiisd waarden. 

=== Ein fan de Fryske Frijheid ===
[[Ofbyld:Jacob Cornelisz van Amsterdam.jpg|thumb|[[Edzard de Grutte fan Eastfryslân|Edzard de Grutte]]]]
Yn East-Fryslân bestie de striid benammen út de tsierderijen fan Skier en Fet tusken de haadlingefamyljes Ukena en Tom Brok. Nei de [[Slach op de Wylde Ikkers]] yn [[1427]] waard [[Fokko Ukena]] de hearsker yn East-Fryslân. Yn [[1430]] waard it [[Frijheidsbûn fan de Sân Eastfryslannen]] tusken ferskate gebieten en haadlingen ûnder lieding fan de [[Sirksena]]'s sletten.  Yn [[1464]] waard [[Ulrik Sirksena]] troch de Roomsk-dútske keizer ta de grevestân ferheft en waard dus it [[greefskip Eastfryslân]] oprjochte en dy't de status fan [[ryksûnmidlikens]] krige. Syn opfolger [[Edzard de Grutte fan Eastfryslân|Edzard de Grutte]] besocht hiel [[Easterlauwersk Fryslân]] en einlings ek it hiele Fryske gebiet ûnder syn macht te ferienjen. 

Yn [[1355]] waard de Eastfryske haadling [[Edo Wiemken de Aldere]] de hearsker oer de goaen [[Östringen]], [[Rjustringen]] en [[Wangerlân]]. Dat woeks út ta de [[Hearlikheid Jever]]. Dat hearlikheid kaam earst ûnder de macht fan de Sirkesena's dochs [[Marije fan Jever]] koe de troepen fan de Sirksena's ferdriuwe en hja socht help by [[Karel V]], [[hartochdom Boergonje|hartoch fan Boergonje]]. Yn [[1575]] waard it hearlikheid part fan it [[greefskip Aldenburch]].

Troch grutte stoarmfloeden yn de fjirtjinde iuw ûntstie de [[Jadeboezem]] en waard [[Bûtjadingen]] ôfskaat fan de rest fan Rjustringen. Dêrtroch wie it foar de greve fan Aldenburch makliker en oermasterje dat gebiet dy't yn [[1514]] yn de [[Slach by Hartwarden]]. Yn [[1517]] ûnderwurp de [[aartsbisdom Bremen|aartsbiskop fan Bremen]] de Woersterfriezen yn de [[Slach by it Wremer Djip]].

Yn [[1498]] koe hartoch [[Albrecht fan Saksen]] de macht yn Westerlauwersk Fryslân bemachtigje. Hy besocht Grins en de Ommelannen yn te nimmen, mar dy sochten earst help by Edzard fan Eastfryslân en letter by hartoch [[Karel fan Gelre]], dy't se as harren lânshear erkenne moasten as betingst foar syn help. Albrecht syn soan [[Joaris mei it Burd]] koe syn macht yn it Westerlauwerske net de baas wurde. En boppedat waard it him te djoer, en dus ferkocht er syn rjochten oan [[Karel V]] fan [[Hartochdom Boergonje|Boergonje]]. Dy oermastere it gebiet yn [[1523]] en it [[hearlikheid Fryslân]] waard yn [[1524]] in feit. Yn [[1536]] waarden Grins en de Ommelannen troch him oermastere. 

Yn [[1576]] sleaten Fryslân en de Ommelannen, ek wol [[Lyts-Fryslân]] neamd, harren oan by de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]]. De stêd Grins keas de kant fan de soan fan Karel V, de Spaanske kening [[Filips II fan Spanje|Filips II]]. Nei de [[Reduksje fan Grins]] yn [[1594]] waarden Stêd en Ommelannen fannijs feriene yn it goa [[Stêd en Lân]]. Fryslân en Stêd en Lân waarden gewesten fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. De ferdieling fan it Fryske wengebiet wie tenei in feit.

Troch de ynfloed fan de Hânze, en benammen Grins, waard it Frysk stadichoan yn de Ommelannen en East-Fryslân ferfongen troch it [[Nederdútsk]]. Allinnich yn it [[Sealterlân]] bleau it [[Easterlauwersk Frysk]] bewarre.

=== Lettere ûntjouwings ===
[[Ofbyld:Dielnimmers Frysk kongres Jever 1925.jpg|thumb|It Grutfrysk Kongres yn [[Jever]] yn 1925]]
Yn [[1744]] waard Eastfryslân part fan [[Prusen]] as de [[provinsje Eastfryslân]] nei't de lêste greve, [[Enno III fan Eastfryslân|Enno fan Sirksena]] sûnder erfgenamten ferstoar. Yn [[1795]] waard de Republyk fan de Feriene Nederlannen omfoarme ta de [[Bataafske Republyk]] en waard de yndieling ek feroare. It hearlikheid Fryslân hold op te bestean. [[Westergoa]] en [[Eastergoa]] waarden mei de hearlikheid Stêd en Lân it [[departemint fan de Iems]] en Sudergoa waard part fan it [[departemint fan de Alde Isel]]. Yn [[1801]] waard dy yndieling weromdrtaaid doe't de Bataafske Republyk it [[Bataafsk Mienebest]] waard. Yn [[1810]] waard it Bataafsk Mienebest ta it [[Keninkryk Hollân]] omfoarme en waard East-Fryslân in [[Departemint East-Fryslân|departemint]] fan dat keninkryk. It Eastfryske part fan it Reiderlân waard by it [[departemint Grinslân]] foege. Yn [[1811]] waard it keninkryk Hollân part fan it [[Earste Frânske Keizerryk]]. Grinslân en Drinte waarden feriene ta it [[departemint Westeriems]] en East-Fryslân waard it [[departemint Easteriems]]. De grinzen fan Fryslân feroaren dêrfoaroer net. Nei de delslach fan de Frânske keizer [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] yn [[1815]] waarden Fryslân en Grinslân part fan it nije [[Feriene Keninkryk fan de Nederlannen]]. East-Fryslân waard part fan it nije [[keninkryk Hannover]], dy't yn [[1866]] troch Prusen anneksearre waard. 

Yn de [[njoggentjinde iuw]] ûntstie der yn de snuorje fan de [[Romantyk]] fannijs belangsteling foar de Fryske taal en kultuer. Yn [[1925]] waard it earste Grutfryske kongres yn [[Jever]] holden mei fertsjintwurdigers út de trije Fryslannen, Grinslân, Bûtjadingen, Jeverlân en Woersten. By it Grutfrysk Kongres yn [[Hüsem]] waard de Fryske Rie oprjochte, dy't yn [[1956]] fannijs yn syn hjoeddeistige foarm yn [[Lier (stêd)|Lier]] oprjochte waard.

=== Noard-Fryslân ===
Fryske kolonisten setten harren yn twa weagen yn de achtste en de njoggende iuw nei wenjen oan de Noardseekust fan Súd-Jutlân. De earste weach setten harren nei wenjen op [[Helgolân]], [[Söl]], [[Feer]], [[Oomram]] en it skiereilân fan [[Eiderstedt]]. De twadde weach setten harren op it klaaigebiet fan it fêstelân nei wenjen. Nei in rige stoarmfloeden lutsen guon de hegere geasten fierder it lân yn dêr't ek Denen (Juten) wennen. Yn [[1180]] skreau de Deenske skiedskriuwer [[Saxo Grammaticus]] oer de regio ''Frisia minor'' - lyts-Fryslân -  yn Jutlân, ferwizende nei Noard-Fryslân. It gebiet stie ek wol bekend as de [[Bûtlannen]].

De Noardfriezen hiene harren eigen rjochtsysteem, besteande út trettjin [[hiirde]]n, dy't foar it earst yn de [[Sânhiirdewetten]] yn [[1424]] fêststeld waarden. Hja hiene dus in foarm fan seslbestjoer en koene bûten de Deenske machtsfear bliuwe. Yn [[1252]] fersloech in leger fan Noardfriezen de Deenske kening [[Abel fan Denemark|Abel]], dy't yn dy slach omkaam. De Noardfriezen libben fan de lânbou, fiskerij en hannel, mei benammen [[Ingelân]]. Ek wûnen se sâlt út de turf wei, dy't se yn de fjirtjine en fyftjinde iuw ferhannelen. Yn de sechtjinde en santjinde iuw diene Noardfriezen wakker mei oan de walfiskfeart.

In stikmannich stoarmen, lykas de [[Sint-Marsellusfloed (1362)]] en de [[Burchardifloed]] fan [[1634]] feoarsaken grutte skea oand e Noardfryske kust en guon eilannen waarden fuortspield. Dat late ta it útinoar fallen fan it (Noard)-Fryske taalgebiet yn taaleilantsjes, dy't bot isolearre faninoar rekken. Ek rekken de Noardfriezen, dy't harren neat fan bûtenlânske polityk en strideraasjes oanlutsen, hieltyd mear behelle by polityk om utens. De hartoch fan Sleeswyk, dy't ek kening fan Denemark wie, luts de Noardfriezen hieltyd mear yn syn macht. De [[Tritichjierrige Kriich]] kaam yn [[1627]] yn Noard-Fryslân, allyk de [[Twadde Noardske Kriich]] tusken [[Sweden]] en Denemark (1657-1660) en de [[Grutte Noardske Kriich]] (1700-1721), dêr't [[Taning]] by belegere en dêrnei plondere waard.

Oant [[1864]] wie Noard-Fryslân part fan de Deenske [[hartochdom Sleeswyk]], mar waard part fan [[Prusen]] nei de [[Twadde Dútsk-Deenske Kriich]]. De [[Sleeswyk-Holsteinkwestje]] late ta in dieling fan de Noardfryske befolking. Benammen nei it fêstlizzen fan de Dútsk-Deenske grins  nei de [[Earste Wrâldkriich]]. In part wie foar mear autonomy ûnder Denemark en in mearderheid wie foar om by Dútslân te bliuwen. Noard-Fryslân bleau by Dútslân as part fan earst de frijsteat Prusen en nei de [[Twadde Wrâldkriich]] de bûnsteat [[Sleeswyk-Holstein]].

== Lânskip ==
[[Ofbyld:Midsieuske terp.jpg|thumb|In iermidsiuwske terp yn it klaaigea]]
It lânskip fan de Frysek gebieten komt rju meiïnoar oerien. It Fryske lânskip wudt skaaimerke troch syn [[Waadeilannen]] en [[Halligen]] oan de kustline mei de [[Waadsee]] tusken de eilannen en it fêste lân. De Waadsee leit by ebbe foar in grut partdrûch en by floed ûnder wetter. It fêste lân bestiet oan de kustline út fruchtbere [[klaai]]grûn. Eartiids waarden yn it klaaigea [[terp]]en, keunstmjittige hichten, boud om de bewenners tsjin wetteroerlêst te beskermjen. Dy terpen mei midsiuwske [[romanogoatyske]] tsjerken en lytse [[bakstien]]nen hûzen binne tekenjend foar de Fryske lannen. Fierder it lân yn binne [[fean]]geaen, dy't yn de tiid foar de [[lânoanmakkerij]]en foar it grutste part [[Sompe|sompich]] wiene. Hjir en dêr leit dêr in [[Geast (sân)|geast]]rêch tuskenyn, dêr't de bewenning op konsintrearre wie.
Dy feangeaen foarmen ynearsten it grinsgebiet fan it wengebiet fan de Friezen.

Elts Frysk gebiet wurdt skaat troch ynhammen en rivieren. De wichtichsten binne it [[Fly]], de [[Lauwersmar]], eartiids de [[Lauwerssee]], de [[Westeriems]] en de [[Doalert]], de [[Jadeboezem]], de [[Elbe]]mûning en de [[Eider (rivier)|Eider]]mûning.

== Kultuer ==
=== Taal ===
Yn Fryslân wurde in hiel soad talen brûkt. Yn it Westerlauwerske part binne it [[Frysk]] en it [[Nederlânsk]] as bestjoers- en ûnderwiistalen yn gebrûk. Dêrneist wurdt yn de eardere hannelsgebieten [[Stedsk]] praat, dialekten dy't yn de 15e iuw troch keaplju ynfierd binne en in fuortsetting fan doe noch net standerdisearre Hollânske dialekten foarmje. Yn de [[Stellingwerven]] en yn [[Kollumerlân]] wurde [[Nedersaksysk|Nedersaksyske]] dialekten brûkt en op [[it Bilt]] wurdt [[Biltsk]] praat, in troch it Frysk beynfloede Súdhollânsk dialekt dat de Hollânske slykwurkers meinaam hawwe.

East-Fryslân is fierhinne ûntfryske. De offisjele taal is it [[Dútsk]] en ynformeel wurdt in [[Nedersaksysk]] dialekt, it [[Eastfrysk Plat]], praat. Justjes súdlik fan East-Fryslân, yn de gemeente [[Sealterlân]], prate noch sa'n 1000-2500 minsken Frysk, it [[Sealterfrysk]].

Yn [[Grinslân]], dat histoarysk sjoen ek by East-Fryslân rekkene wurde mei, wurdt yn it [[Westerkertier]] yn in pear doarpen Frysk praat.

Yn Noard-Fryslân praat minder as 10% fan de befolking mear Frysk, it [[Noardfrysk]]. De offisjele taal is dêr [[Dútsk]]. Fierder wurdt der in soad Nedersaksysk praat en is der in offisjeel erkende Deensktalige minderheid, dy't harren taal libben hâlde troch ûnder oaren in hiel netwurk fan Deensktalige skoallen.

Op it reade rotseilân [[Helgolân]], yn de [[Dútske bocht]], prate noch in pear hûndert minsken in Noardfryske fariant.

Yn Dútslân binne de Friezen as ien fan de fjouwer autochtoane minderheden erkend.

=== Flagge ===
{{Apart|Ynterfryske Flagge}}
[[Ofbyld:All Frisian flag Nordic model.svg|thumb|right|250px|It earste útstel fan 'e Groep fan Auwerk, út [[2006]], sa't dat oeral toand wurdt, mei herten ynstee fan pompeblêden en in foutyf krús (te min romte tusken de fertikale balke en de lofterrâne fan 'e flagge).]]
[[Ofbyld:Ynterfryske Flagge-útstel 2006 Groep fan Auwerk.PNG|thumb|right|250px|Ferbettere ôfbylding, mei echte pompeblêden en in ferbettere krús.]]
Yn 'e simmer fan [[2006]] kaam de Groep fan Auwerk mei in útstel foar in ynterfryske flagge dat basearre wie op 'e flaggen fan 'e [[Skandinaavje|Skandinavyske lannen]]. It ûntwerp wie makke yn gearwurking mei de [[Fryske Rie foar Heraldyk]], en bestie út in goudgiel fjild mei in wyt lizzend krús (ek wol Skandinavysk krús neamd), dat in blauwe râne hie. De ferhâldings fan it krús en de râne binne gelyk binne oan dy op 'e flaggen fan û.m. [[Noarwegen]] en [[Iislân]]. Yn 'e binnenhoeken fan 'e fjouwer goudgiele flakken wiene fierders fjouwer reade [[pompeblêd]]en tafoege, dy't mei de rûne kant nei-inoar ta stiene. Op ôfbyldings dy't men op it [[ynternet]] fine kin, hawwe de pompeblêden trouwens frjemd genôch mear de foarm fan herten (en boppedat hat op dy ôfbyldings it krús ek net persiis de ferhâldings dy't it op 'e Noarske en Iislânske flaggen hat).

De kar foar it Skandinavyske krús waard makke fanwege it feit dat de Friezen as folk op ferskate mêden besibbe binne oan 'e oare folken om 'e [[Noardsee|Noard-]] en [[Eastsee]] hinne, dêr't dit ûntwerp in protte foarkomt. De krúsfoarm ferwiisde, neffens de útlis dy't de Groep fan Auwerk bea, boppedat nei de iuwenâlde bân fan 'e Friezen mei it [[kristendom|kristlik]] [[leauwe]], mar koe ek as teken foar de [[sinne]], en as sadanich dus as in [[heidendom|heidensk]] symboal, opfet wurde.

De fjouwer pompeblêden, dy't nei-inoar ta wiisden as teken fan Fryske gearwurking, stiene foar alle Fryslannen: [[Westerlauwersk Fryslân]], [[East-Fryslân]], [[Noard-Fryslân]] en ien ekstra foar de Friezen om utens en de eardere Fryske gebieten, lykas de [[Ommelannen|Grinzer Ommelannen]] en it [[Hollân]]ske [[West-Fryslân]]. 

Wat de kleuren oanbelangen, dy wiene ûntliend oan 'e ûnderskate Fryske flaggen. Sa komt it giel yn 'e foarm fan in horizontale baan foar op 'e flagge fan Noard-Fryslân, en steane op 'e flagge fan West-Fryslân en op it provinsjewapen fan Westerlauwersk Fryslân goudene liuwen. De kleur blau komt op alle Fryske flaggen foar, wylst wyt ûnderdiel útmakket fan 'e flaggen fan Westerlauwersk Fryslân, West-Fryslân, de Ommelannen en Hilgelân. It read fan 'e pompeblêden komt ek op 'e measte flaggen fan 'e Fryslannen foar.

== Literatuer ==
* ''Die Frieslande'', Ynterfryske Rie, skreaun troch Thomas Steensen; mei bydragen fan Pyt Hemminga, [[Hajo van Lengen]] en Thomas Steensen
* ''Städte in den Frieslanden'', Fiete Pingel en Thomas Steensen, ISBN (3-88007-334-1) 978-3-88007-334-0

==Sjoch ek==
[[Ofbyld:Portal.svg|20 px]] '''[[Tema:Fryslân]]''' – Oersjoch fan Wikipedy siden oer de Fryslannen
* [[Fryske frijheid]]
* [[Deensk Fryslân]]
* [[Sân Seelannen]]

{{Boarnen|boarnefernijing=
* {{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' (2021), útjouwerij Boydell & Brewer ISBN 9781800101326
* {{Aut|Hajo van Lengen}} [https://www.ffu-frl.eu/PDF/120530.Definition%20Siedlungsgebietes%20Endfassung.pdf ''Siedlungsgebiet der Friesen im nordwestlichen Niedersachsen mit den heutigen Verwaltungsgrenzen''] (2011)
* {{Aut|H. Halbertsma}}; ''Frieslands oudheid''. Utjouwerij Matrijs, Utert 2000, twadde printinge 2001, ISBN 90-5345-167-6
* [[Fryske Rie]]/[[Afûk]]; De Fryslannen. Utjouwerij Afûk, Ljouwert 2008, ISBN 978-90-6273-773-4
}}

[[Kategory:Frysk gebiet| ]]
[[Kategory:Friezen]]
[[Kategory:Frysk]]
[[Kategory:Diel fan Jeropa]]
[[Kategory:Geografy fan Nederlân]]
[[Kategory:Geografy fan Dútslân]]