Besjoch de boarne foar Frysk

{{Universele ynfoboks taal
| namme           = Frysk
| oare namme(n)   = Westerlauwersk Frysk
| eigen namme     = ''Frysk''
| lânseigen yn    = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]
| tal sprekkers   = 600.000 <small>(2004)</small>
| skrift          = [[Latynsk alfabet]]
| taalfamylje     = ● [[Yndo-Jeropeeske talen|Yndo-Jeropeesk]]<br> &nbsp;&nbsp;● [[Germaanske talen|Germaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Westgermaanske talen|Westgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Noardwestgermaanske talen|Noardwestgermaansk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● [[Fryske talen|Frysk]]<br> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;● '''Westerlauwersk Frysk'''
| dialekten       = <small>[[Wâldfrysk]], [[Klaaifrysk]], [[Noardhoeksk]], <br>[[Súdwesthoeksk]], [[Hylpersk]], [[Aastersk]],<br> [[Skylgersk]], [[Skiermûntseagersk]], <br> [[Molkwardersk]] †</small>
| offisjele status= [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]:<br> &nbsp;&nbsp;● [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Fryslân]]
| erkenning as minderheidstaal = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]
| ISO 639-1       = fy
| ISO 639-2       = fry
| ISO 639-3       = fry
}}
[[File:Lânkaart lokaasje Frysk.PNG|right|thumb|250px|De lokaasje fan it Westerlauwersk Fryske taalgebiet yn [[Nederlân]].]]
It '''Frysk''' is de lânseigen [[taal]] dy't fan âlds sprutsen wurdt troch de [[Westerlauwerske Friezen]], yn it gebiet dat no rûchwei omfieme wurdt troch de [[Nederlân]]ske provinsje [[Fryslân]]. It hat dêr in offisjele status gelyk oan dy fan it [[Nederlânsk]]. It Frysk heart ta de [[Noardwestgermaanske talen|Noardwestgermaanske kloft]] fan 'e [[Westgermaanske talen]], en foarmet dêrbinnen de [[Fryske talen|Fryske taalgroep]] mei it yn [[Dútslân]] sprutsen [[Noardfrysk]] en [[Sealterfrysk]]. Yn akademyske fermiddens wurdt it Frysk faak fan Westerlauwersk Frysk neamd, om it fan 'e oare Fryske talen te ûnderskieden. Yn it bûtenlân wurdt ornaris fan "[[Westfryske dialekten|Westfrysk]]" sprutsen, mar yn Nederlân is dat de oantsjutting foar in [[Hollânsk]] [[dialekt]] mei in Frysk [[substraat]], út 'e [[Kop fan Noard-Hollân]].

Mei sa'n 600.000 sprekkers is it Frysk fierwei de grutste fan 'e trije Fryske talen, en foarmet in middenmoater as men nei alle [[Jeropa|Jeropeeske]] talen sjocht. Histoarysk is it Frysk fuortkommen út it [[Aldfrysk]], dat him fia it [[Midfrysk]] ta it [[Nijfrysk]] ûntwikkele hat. It moderne Frysk falt útinoar yn in fjouwertal grutte [[dialekt]]en dy't lykwols mar sa'n bytsje ferskille dat men suver better fan taalfarianten sprekke kin. Dêrnjonken besteane ek noch fjouwer lytse, sterk ôfwikende en tsjintwurdich slim yn har fuortbestean bedrige dialekten, dy't sprutsen wurde op 'e [[Waadeilannen]] en yn it lang tige isolearre [[stêd|havenstedsje]] [[Hylpen]]. Fral it [[Hylpersk]] en it [[Skiermûntseagersk]] binne wat [[argaysk]]er as de oare [[Fryske dialekten]]. De [[Fryske standerttaal]] is lykwols fierhinne basearre op 'e beide grutte dialekten fan it [[Klaaifrysk]] en it [[Wâldfrysk]]. Op 't heden wurdt it Frysk op al mar mear maatskiplike terreinen brûkt, en nettsjinsteande ûnheilsprofeten dy't it al withoelang om it hoartsje krektoarsom foarsizze, liket it der net op dat it foarearst útstjerre sil.

== Taalsibskip ==
[[Ofbyld:Frisian languages in Europe.png|thumb|left|Taalgebiet fan de trije moderne Fryske talen.]]
It Frysk heart ta de grutte [[Yndo-Jeropeeske talen|Yndo-Jeropeeske taalfamylje]], dy't bygelyks ek talen as it [[Frânsk]], [[Gryksk]], [[Russysk]], [[Perzysk]] en [[Hindy]] omfiemet. Mei û.m. it [[Deensk]], [[Noarsk]] en [[Sweedsk]] wurdt it ta de [[Germaanske talen]] rekkene, en dêrbinnen foarmet it mei bygelyks it [[Dútsk]], [[Nederlânsk]] en [[Jiddysk]] de [[Westgermaanske talen|Westgermaanske taalgroep]]. It Frysk is lykwols nauwer besibbe oan it [[Ingelsk]] en it [[Skotsk]], wêrmei't it de [[Noardwestgermaanske talen]] foarmet. Dy falle dan wer útinoar yn 'e [[Angelsaksyske talen]] en de [[Fryske talen]].

Der wurdt wol sein dat it (Westerlauwersk) Frysk de taal is dy't it naust oan it Ingelsk besibbe is, mar noch ôfsjoen fan it feit dat dêrby foarbygien wurdt oan 'e oare Fryske talen en oan oare Angelsaksyske talen lykas it Skotsk, is dat al lang net mear wier. Yn 'e [[Midsiuwen]] wiene it [[Aldfrysk]] en it [[Aldingelsk]] (of Angelsaksysk) inoar yndie net wanlyk, mar troch de oanhâldende ynfloed fan (ferskillende) oanbuorjende talen en oare omstannichheden binne it Ingelsk en it Frysk troch de iuwen hinne sterk útinoar groeid. Ien fan 'e wichtichste ferskillen is datoangeande de ûnbidige ynfloed dy't it [[Frânsk]] sûnt de [[Normandyske Ynfaazje]] fan [[1066]] op it Ingelsk útoefene hat, wylst it Frysk, benammen fan 'e [[sechstjinde iuw]] ôf, krekt in sterke [[Nederlânsk]]e ynfloed ûndergien hat. De oerienkomsten dy't der hjoed de dei noch binne tusken it Frysk en Ingelsk sjocht men yn 'e [[wurdskat|basiswurdskat]], d.w.s. yn wurden dy't faak brûkt wurde en dy't der om it jier 1300 bygelyks ek al wiene, lykas "tsiis" (''cheese'') en "kaai" (''key''). Mar ek by de ûntjouwing fan fokalen út it [[Oergermaansk]] by wurden lykas "grien" (''green''), "fiele" (''feel''), "riede" (''read'') en sa folle mear. De oerienkomsten binne ek noch altiten te sjen oan 'e [[palatalisaasje]] fan [[bylûd]]en as 'k' en 'g' dy't yn guon wurden yn it Frysk en Ingelsk ta 'tsj' of 'j' waarden. Fergelykje foarbylden as "tsjerke" en ''church'' en "juster" en ''yesterday''. 
[[Ofbyld:Lânkaart taalsitewaasje Noard-Nederlân.PNG|right|thumb|350px|De taalsitewaasje yn [[Noard-Nederlân]].]]

It (Westerlauwersk) Frysk is it naust besibbe oan 'e oare beide Fryske talen, it [[Noardfrysk]] en it [[Sealterfrysk]]. It Noardfrysk wurdt sprutsen yn [[Noard-Fryslân]], oan 'e [[Noardsee]]kust fan 'e [[Dútslân|Dútske]] dielsteat [[Sleeswyk-Holstein]], krekt besuden de [[Denemark|Deenske]] grins. It Sealterfrysk wurdt yn 'e krite [[Sealterlân]], tusken [[Aldenboarch]], [[Kloppenboarch (distrikt)|Kloppenboarch]] en de Nederlânske grins sprutsen, yn 'e Dútske dielsteat [[Nedersaksen]]. Dy taalfoarm is it iennichste noch libbene dialekt fan it [[Eastfrysk]] (of Easterlauwersk Frysk), wêrfan't it taalgebiet yn earder tiid fan 'e [[Lauwers]] oant de [[Wezer]] rûn. De trije Fryske talen binne lykwols al yn 'e [[Midsiuwen]] elk har eigen paad gien, en binne no al lang net mear ûnderling fersteanber.

Ferlykje de folgjende wurden yn it Westerlauwersk Frysk, it Sealterfrysk, it Noardfrysk fan it fêstelân (yn it [[Mooring]]-dialekt) en it Noardfrysk fan 'e eilannen (yn it [[Fering]]-dialekt):
{| class="wikitable"
|-
!taal
!colspan="9"|foarbyldwurden
|-
|Westerlauwersk Frysk:
|''holle'' / ''haad-''
|''foarholle''
|''each''
|''noas''
|''mûle''
|''tosk''
|''kin''
|''wang''
|''ear''
|-
|[[Sealterfrysk]]:
|''Kop'' / ''Haud-''
|''Stierne''
|''Oge''
|''Nose''
|''Mule''
|''Tusk''
|''Keeuwe''
|''Soke''
|''Oor''
|-
|[[Noardfrysk]]:<br> <small>(Mooring)</small>
|''hood''
|''foorhood''
|''uug''
|''noos''
|''müs''
|''täis''
|''kan''
|''siik''
|''uur''
|-
|[[Noardfrysk]]:<br> <small>(Fering)</small>
|''hood''
|''braanj''
|''uug''
|''nöös''
|''mös''
|''tus''
|''kan''
|''sjuuk''
|''uar''
|}

==Taalgebiet==
It Frysk wurdt sprutsen op it fêstelân fan 'e Nederlânske provinsje [[Fryslân]], útsein de [[Stellingwerven]] yn it súdeasten, eastlik [[Kollumerlân]] yn it noardeasten en [[it Bilt]], de âlde mûning fan 'e [[Middelsee]], yn it noarden. Op 'e [[Waadeilannen]] wurdt Frysk sprutsen op [[Skiermûntseach (eilân)|Skiermûntseach]] en de westlike en eastlike úteinen fan [[Skylge]], mar net op [[it Amelân]] of [[Flylân]], en likemin yn 'e omkriten fan it [[doarp]] [[Midslân]], op 'e midden fan Skylge. Fierders wurdt der ek Frysk sprutsen yn in lyts part fan 'e provinsje [[Grinslân]] dat tsjin Fryslân oanleit, yn 'e trijehoeke dy't bestiet út 'e plakken [[Mearum]], [[De Wylp]] en [[De Grinzer Pein]].

Behalven Frysk wurde yn 'e provinsje Fryslân ek ferskate net-Fryske [[streektaal|streektalen]] sprutsen, dy't yndield wurde kinne yn twa kategoryen. Yn it foarste plak binne der de [[Nedersaksysk]]e dialekten, dy't lânseigen binne yn 'e súdeastlike râne fan 'e provinsje. It [[Stellingwerfsk]] is dêrfan it grutst en bekendst, mar fierders wurdt yn eastlik Kollumerlân in foarm fan [[Westerkertiersk]] sprutsen dy't wol betitele wurdt as [[Kollumerlânsk]], wylst it doarp [[Kollumerpomp]] syn eigen dialekt hat, it [[Pompstersk]]. Dêrnjonken binne der dan noch de [[Hollânsk]]e dialekten, wêrfan't it no útstoarne [[Flylânsk]] as [[Westfryske dialekten|Westfrysk]] klassifisearre wurde kin, wylst it [[Midslânsk]], [[Amelânsk]], [[Biltsk]] en [[Stedsk]] mei-inoar de [[Hollânsk-Fryske mingdialekten]] foarmje.

De Stedske dialekten hiene foarhinne in hege maatskiplike status as taal fan 'e [[adel]] en de [[boarger]]like [[hegerein]], mar binne sûnt de ein fan 'e [[njoggentjinde iuw]] yn dit opsjoch op har retoer. Sadwaande, en troch it ferfarren fan in protte Frysktaligen fan it plattelân nei de stêd, hat it Frysk yn 'e [[tweintichste iuw]] ek mear foet oan 'e grûn krigen yn 'e Fryske stêden, dêr't it earder minder brûkt waard. Dêrby moat wol oantekene wurde dat it Frysk fan plattelanners dy't nei de stêd ferhuzen as regel wol ûnderinoar mar net sa gau tsjin net-Fryskpraters brûkt wurdt. De twadde [[generaasje]] dy't yn'e stêd opwoeksen is brûkt it Frysk al folle minder of alhiel net mear. Fierders moat op dit mêd ek ûnderskie makke wurde tusken de ferskillende stêden. Yn [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] hat it Frysk bgl. folle minder draachflak krigen as yn [[Dokkum]]. Ek yn [[Harns (stêd)|Harns]] bestiet fan âlds in minder positive ynstelling foar it Frysk oer. Oarsom, in (lyts) part fan de stedsjers en net-Friezen dy't nei it plattelân ferhúzje, leare en brûke dêr Frysk. Twa- en trijetaligen binne by de taal dy't hja kieze oan harren sitewaasje en relaasje bûn en dêrom binne 'Frysktaligen', 'Stedsktaligen' en 'Nederlânsktaligen' inoar oerlaapjende kategoryen, dy't allinnich yn relatyf opsicht ûnderskaat wurde kinne.  
[[File:Lânkaart terreinferlies Frysk yn Nederlân.PNG|left|thumb|250px|Terreinferlies fan it Frysk yn [[Nederlân]] troch de iuwen hinne. (Sjoch foar in kaartsje oer it terreinferlies fan 'e Fryske talen yn alle Fryske gebieten it artikel oer it [[Aldfrysk]]).]]

== Skiednis ==
===Prehistoarje===
Foar it ûntstean fan it Frysk moat der yn it gebiet dat no Fryslân foarmet, in oare taal sprutsen wêze, mooglik troch de oarspronklike bewenners fan dizze kontreien, foar't de [[Germanen]] dêr't de [[Friezen]] fan ôfstamje harren hjirre nei wenjen setten. Dy taal wurdt wol oantsjut as [[Pre-Yndo-Jeropeeske talen|Pre-Frysk]], mar de [[taalkundige]]n binne it der net oer iens oft der fan dy [[substraattaal]] yn it hjoeddeiske Frysk noch spoaren werom te finen binne.

Tsjin'e [[trêde iuw]] begûn him út it [[Noardwestgermaansk]] fan 'e Friezen in eigen taal te ûntwikkeljen. It ierste stadium dêrfan, doe't it noch in dialekt wie, wurdt wol it [[Proto-Frysk]] of primityf Frysk neamd. Dizze taalfoarm is inkeld bewarre bleaun yn koarte, isolearre en fragmintaryske [[Anglofryske runen|rune-ynskriften]], dy't faak dreech oersetber en foar mearderlei útlis fetber binne. In bettere boarne lykje sadwaande âlde [[plaknamme]]n te wêzen, dy't earst sûnt [[700]] lûdsferskynsels sjen litte dy't ûnderskiedend binne foar it Frysk. Dêrom wurdt yn 'e regel ornearre dat der pas om dy tiid hinne in as sadanich werkenbere Fryske taal ûntstien is.

Fan 'e [[sânde iuw|sânde]] oant de [[santjinde iuw]] hat it Frysk oanhâldend terrein priisjaan moatten oan it [[Hollânsk]] en it [[Nedersaksysk]]. Sûnt de santjinde iuw is it Fryske taalgebiet yn Nederlân lykwols min ofte mear gelyk bleaun. De lettere skiednis fan 'e Fryske taal wurdt ornaris opdield yn trije tiidrekken, nammentlik dy fan it [[Aldfrysk]] (1150-1550), it [[Midfrysk]] (1550-1820) en it [[Nijfrysk]] (1820-hjoed). Guon taalkundigen beskôgje it Midfrysk lykwols net as in aparte perioade mar diele it by it Nijfrysk yn.
[[File:Freeska Landriucht.jpg|right|thumb|180px|De earste side fan it ''[[Freeska Landriucht]]'', it earste printe boek yn it Frysk, datearjend fan omtrint [[1485]].]]

=== It Aldfryske tiidrek ===
{{Apart|Aldfrysk}}
De [[Aldfrysk]]e perioade begûn eins daliks nei it ûntstean fan it Frysk yn 'e [[sânde iuw]], mar om't it mar oerlevere is fan likernôch [[1150]] ôf, wurdt dat jier gauris as begjin oanholden. Yn dizze snuorje kamen yn it Frysk noch [[namfal]]len foar en wie der ûnderskie tusken de manlike en froulike [[geslacht (grammatika)|grammatikale geslachten]].

De âldste oerlevere Fryske tekst wie lang in fragmintaryske [[Psalmen|psalm]]oersetting út 'e ein fan 'e [[tolfde iuw]], mar yn [[2015]] waard yn in fierders [[Latyn]]sktalich manuskript in koarte notysje yn it Aldfrysk ûntdutsen, besteande út 'e wurden ''Lesa mi, helpe mi'' ("Ferlos my, help my"), dy't datearret út 'e perioade [[1100]]-[[1125]].<ref>{{Aut|Boers, Erwin,}} ''Oudste Fries op perkament'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 23 juny 2015.</ref> Alle oare oerlevere teksten, benammentlik [[rjocht]]shânskriften, binne fan 'e [[trettjinde iuw]] of letter. De measten datearje út 'e [[14e iuw|fjirtjinde]] en [[fyftjinde iuw]], want tusken [[1300]] en [[1500]] belibbe it Frysk in grutte bloeitiid as skriuwtaal. It waard brûkt yn alle fasetten fan it bestjoer yn [[Fryslân]], en wie sa wichtich, dat al om [[1485]] hinne it earste drukte boek yn it Frysk ferskynde, de ''[[Alde Druk fan it Fryske Lânrjocht]]''. Dat is foar sa'n lytse taal tige seldsum, mei't de [[boekdrukkeunst]] amper 35 jier earder útfûn wie.

Om [[1500]] hinne kaam oan 'e bloeitiid fan it Frysk lykwols abrupt in ein. Foar in grut part wie dat in gefolch fan 'e machtsoername troch [[Albrecht fan Saksen]], yn [[1498]], dy't it Frysk as bestjoerstaal ferfong troch it [[Hollânsk]] en yn 'e jierren dêrnei in grut tal útlânske amtners oanloek. It Frysk waard weromkrongen nei it plattelân, dêr't it, relatyf isolearre fan it Hollânsk troch de minne ferbinings fan dy tiid, as sprektaal fan frijwol de hiele befolking fuortlibbe. De ein fan 'e Aldfryske perioade, dy't ornaris om [[1550]] hinne lein wurdt, kin lykslein wurde mei dizze weromfal fan skriuw- ta sprektaal.
[[File:Gysbert_Japicx_(Bolsward).JPG|left|thumb|200px|It stânbyld foar [[Gysbert Japiks]] yn [[Boalsert (stêd)|Boalsert]].]]

=== It Midfryske tiidrek ===
{{Apart|Midfrysk}}
It begjin fan 'e [[Midfrysk]]e perioade (1550-1820) foel rûchwei gear mei it begjin fan 'e [[Tachtichjierrige Oarloch]] ([[1568]]) en it ûntstean fan 'e [[Republyk fan de Feriene Provinsjes]] ([[1585]]). Hoewol't der dus in nije snuorje fan frijheid oanbriek, krige it Frysk syn posysje fan foar [[1498]] net werom. Dat hie alles te krijen mei de opkomst fan [[Hollân]] as it oerhearskjende part fan 'e Republyk en fan it Hollânsk as de dominante taal yn [[polityk|bestjoerlike]], [[wet|juridyske]] en [[religy|religieuze]] oangelegenheden. Benammen it ferskinen fan 'e [[Steatefertaling]] (de troch de [[Steaten-Generaal]] autorisearre oersetting fan 'e [[Bibel]]), yn [[1637]], wie in mylpeal foar de ynfloed en fersprieding fan it Hollânsk, en hie jammerdearlike gefolgen foar de status en wurdskat fan it Frysk en oare minderheidstalen en dialekten yn 'e Republyk. Ek de [[Universiteit fan Frjentsjer]], de [[tsjerke]] as ynstitút, it [[ûnderwiis]] en letter de [[parse]] hawwe neat bydroegen oan it behâld fan it Frysk.<ref>{{Aut|Brouwer, J.H. et al. (red.)}}, ''Culturele problemen'', yn: ''Encyclopedie van Friesland''.</ref>

Yn it Midfryske tiidrek waard der sadwaande ek hast neat yn it Frysk skreaun, behalven [[sprekwurd]]esamlings en it wurk fan guon gelegenheidsdichters. De grutte útsûndering op dy regel wie [[Gysbert Japiks]] ([[1603]]-[[1666]]), in [[skoalmaster]] en [[foarsjonger]] út [[Boalsert (stêd)|Boalsert]], en ien fan 'e grutste [[skriuwer]]s en [[dichter]]s dy't it Frysk ea fuortbrocht hat. Mei syn dichtwurk, oersettings, brieven en benammen mei syn postúm yn [[1668]] ferskynde ''[[Friesche Rymlerye]]'' lei hy de grûnslach foar de moderne [[Fryske literatuer]] en [[stavering]].
[[File:Joast (Justus) Hiddes Halbertsma,.jpg|right|thumb|180px|[[Joast Hiddes Halbertsma]].]]

=== It Nijfryske tiidrek ===
{{Apart|Nijfryske literatuer}}
Nei Gysbert Japiks syn dea duorre it oant it begjin fan 'e [[njoggentjinde iuw]] foar't syn oanset in ferfolch krige. Dat foel gear mei it begjin fan 'e [[Nijfrysk]]e perioade, dat ornaris om [[1820]] hinne pleatst wurdt, om't him doe de saneamde [[nijere brekking]], in tige wichtige taalkundige fernijing, yn it Frysk oppenearre. Fierwei it wichtichst ûnder de Fryske skriuwers en dichters fan 'e earste helte fan 'e njoggentjinde iuw wiene de [[bruorren Halbertsma]]: [[Joast Hiddes Halbertsma]] ([[1789]]-[[1869]]), [[minnisten|minnistysk]] [[dûmny]] te [[Boalsert (stêd)|Boalsert]] en nei [[1822]] te [[Dimter]], en [[Eeltsje Hiddes Halbertsma]] ([[1797]]-[[1858]]), [[dokter]] te [[Grou (plak)|Grou]]. De trêde broer, [[Tsjalling Hiddes Halbertsma]] ([[1792]]-[[1852]]), dy't bûterkeapman te Grou wie, stie wat de literêre ynhâld fan syn wurk oanbelange yn it skaad fan syn bruorren, mar syn folkslektuer foel der wakker yn by de gewoane man. It samle wurk fan 'e bruorren Halbertsma waard yn [[1822]] útjûn as in boekje fan 36 siden, yn in oplaach fan twahûndert eksimplaren, ûnder de titel ''[[De Lapekoer fen Gabe Skroor]]''. De twadde printinge, út [[1829]], hie 237 siden en de trêde, út [[1834]], hast 500. Dêrnei waarden oanfollings apart publisearre yn [[1836]], [[1840]], [[1845]] en [[1858]]. Letter waard al it wurk fan 'e Halbertsma's sammele om postúm te ferskinen as it masterwurk ''[[Rimen en Teltsjes]]'', it Fryske nasjonale literêre boek, dêr't yn [[1993]] de tsiende printinge fan útkaam en dat noch altiten populêr is.

Oare wichtige Fryske skriuwers en dichters út 'e njoggentjinde iuw wiene û.m.: [[Harmen Sytstra]] ([[1817]]-[[1862]]), [[Hjerre Gjerrits van der Veen]] ([[1816]]-[[1887]]), [[Waling Dykstra]] ([[1829]]-[[1914]]), [[Tsjibbe Gearts van der Meulen]] ([[1824]]-[[1906]]), [[Lútzen Harmens Wagenaar]] ([[1855]]-[[1910]]) en [[Piter Jelles Troelstra]] ([[1860]]-[[1930]]). Dyselde wie njonken oprjochter en earste lieder fan 'e [[SDAP]] ek skriuwer fan in grut tal Fryske gedichten en lieten, dêr't ''It Aldershûs'' en ''Eala Fria Fresena'' tsjintwurdich de bekendsten fan binne. By dy opsomming mei fierders ek Troelstra syn earste frou, [[Sjoukje Maria Diederika Bokma de Boer]] ([[1860]]-[[1939]]) net ûntbrekke, dy't sawol yn it Frysk as yn it Nederlânsk skreau en nasjonale ferneamdens krige ûnder har [[pseudonym]] [[Nynke van Hichtum]], mei har boek ''[[Afke's Tiental]]'' (letter oerset yn it Frysk as ''[[De Tsien fan Martens Afke]]'').
[[File:Postma, Obe A.S. Weinberg, Grins.jpg|left|thumb|200px|De [[dichter]] [[Obe Postma]].]]

Yn 'e [[tweintichste iuw]] waard de renêssânse fan 'e [[Fryske literatuer]] fuortset troch skriuwers en dichters as [[Obe Postma]] ([[1868]]-[[1963]]), [[Geart Aeilco Wumkes]] ([[1869]]-[[1954]]), [[Simke Kloosterman]] ([[1876]]-[[1938]]), [[Reinder Brolsma]] ([[1882]]-[[1953]]), [[Eeltsje Boates Folkertsma]] ([[1893]]-[[1968]]), [[Fedde Schurer]] ([[1898]]-[[1968]]), [[Ulbe van Houten]] ([[1904]]-[[1974]]), [[Nyckle J. Haisma]] ([[1907]]-[[1943]]), [[Douwe Annes Tamminga]] ([[1909]]-[[2002]]), [[Hylkje Goïnga]] ([[1930]]-[[2001]]), [[Rink van der Velde]] ([[1932]]-[[2001]]), [[Trinus Riemersma]] ([[1938]]-[[2011]]) en withoefolle oaren. In apart plak wurdt ynnommen troch [[oersetter]]s, lykas [[Douwe Kalma]] ([[1896]]-[[1953]]), dy't it hiele oeuvre fan [[Shakespeare]] nei it Frysk ta oerbrocht, en [[Klaas Bruinsma (oersetter)|Klaas Bruinsma]] ([[1931]]), dy't al sûnt de jierren santich yn 't spier is om 'e [[Aldgryksk]]e [[toanielstik]]ken fan [[Sofokles]], [[Aiskylos]], [[Euripides]] en [[Aristofanes]] yn it Fryske oer te setten, en fierders de ''[[Ilias]]'' en de ''[[Odyssee]]'' fan [[Homearus]] en oare [[epos|epyske wurken]] út 'e [[Klassike Aldheid]], mar dêrnjonken ek [[Midsiuwen|Midsiuwske]] [[ridderroman]]s, [[Latyn]]ske [[hilligelibben]]s en de [[Spaansk]]talige [[poëzij]] fan 'e [[Sily|Sileenske]] [[Nobelpriis foar de Literatuer|Nobelpriis]]winner [[Pablo Neruda]] en oaren.

=== De Fryske Beweging ===
{{Apart|Fryske Beweging}}
De earste [[organisaasje]]s dy't rjochte wiene op it behâld fan 'e Fryske [[taal]] en [[kultuer]], waarden oan it begjin fan 'e njoggentjinde iuw oprjochte. De alderearste dêrfan wie it yn [[1827]] stifte ''[[Friesch Genootschap voor Geschied-, Oudheid- en Taalkunde]]'', dat trouwens ornaris net ta de [[Fryske Beweging]] rekkene wurdt om't it it [[Nederlânsk]] as fiertaal brûkte en pommeranten út dit fermidden gauris negatyf sputsen en skreaune oer de [[emansipaasje]] fan it Frysk. Wichtiger foar it Frysk wie dan ek it [[Selskip foar Fryske Tael- en Skriftekennisse]], dat oprjochte waard yn [[1844]].
[[File:Fryske Akademy.jpg|right|thumb|180px|It [[Coulonhûs]], de sit fan 'e [[Fryske Akademy]].]]
[[File:EXAMEN IN DE FRIESE TAAL-PGM4011888.webm|thumb|Eksamens yn de Fryske taal yn in [[Polygoonsjoernaal]] út 1946]]

Oant en mei de [[njoggentjinde iuw]] hie it [[ûnderwiis]] it Frysk iuwenlang tsjinwurke of op syn bêst negearre. Noch yn [[1816]] waard yn it ûnderwiisalmenak de [[skoalmaster]]s oanmoanne om it "''vriesch boersch''" yn en om 'e skoallen dochs fral net ta te litten. Tsjin it begjin fan 'e [[tweintichste iuw]] kaam der yn [[Fryslân]] lykwols in rop om it Frysk as fak op 'e skoallen te ûnderwizen. Under mear ta dat doel rjochte yn [[1915]] in groep jonge Fryske skriuwers de [[Jongfryske Mienskip]] op, dy't doelbewust en systematysk in kampanje fierde foar de fierdere ûntwikkeling en ferheffing fan it Frysk. In geweldich súkses wie dêrby, yn [[1938]], de oprjochting fan 'e [[Fryske Akademy]], dy't him mei it yn [[1941]] stifte [[Frysk Ynstitút oan de Ryksuniversiteit Grins]] ta it sintrum fan 'e Fryske [[taalkunde]] ûntjoech.

Op [[godstsjinst|godstsjinstich]] mêd waarden it [[Kristlik Frysk Selskip]], dat de [[protestantisme|protestantske denominaasjes]] fertsjintwurdige, en it [[Roomsk Frysk Bûn]] oprjochte, resp. yn [[1908]] en [[1917]]. Dizze beide organisaasjes wiene ferantwurdlik foar it ta stân kommen fan 'e Fryske psalmberiming, it plakfinen fan 'e earste Frysktalige [[tsjerke]]tsjinsten en de Fryske oersetting fan 'e [[Bibel]], dy't yn [[1943]] einlik útkaam. It Roomsk Frysk Bûn waard trouwens yn [[1997]] opheft, hoewol't it syn wurk foar in part fuortset as de stifting [[Mei Alle Wille]]. It Kristlik Frysk Selskip waard neitiid omneamd ta [[Krúspunt (organisaasje)|Krúspunt]].
[[File:Fryske beweging banner.jpg|left|thumb|250px|It logo fan 'e [[Ried fan de Fryske Beweging]].]]

Wer in oare organisaasje dy't it om it behâld fan it Frysk te dwaan is, is it [[Frysk Bûn om Utens]], dat dernei stribbet om 'e bân tusken de Fryske migranten bûten de provinsje en it heitelân libben te hâlden. Ek hjoed de dei is it Frysk Bûn om Utens noch tige aktyf, mei 17 oansletten kriten, yn [[Apeldoarn]], [[Arnhim]], [[Assen]], [[Boadegraven]], [[De Haach]], [[Haarlim]], [[Hilversum]], [[Hoarn (stêd)|Hoarn]], [[Hurderwyk]], [[Lelystêd]], [[Meppel]], [[Seist]], [[Drinte|Súdeast-Drinte]], [[Swol]], [[Twinte]], [[Utert (stêd)|Utert]] en [[Wageningen]]. Teffens binne der twa kriten dy't net by it Bûn oansletten binne, yn [[Den Helder]] en yn [[Roan]]. Noch wer in oare Fryske organisaasje is de [[Federaasje fan Fryske Studinteferienings]], dy't oprjochte waard yn [[1930]]. Hjirby binne de studinteferienings [[Bernlef (studinteferiening)|F.F.J. ''Bernlef'']] yn [[Grins (stêd)|Grins]] en [[WSSFS]] yn [[Wageningen]] oansletten.<ref>''Bûsboekje 2015'', s. 147.</ref>

Yn [[1945]] besleaten al dy organisaasjes harren krêften te bondeljen en waard de [[Ried fan de Fryske Beweging]] oprjochte. Oant hjoed de dei ta fungearret dy as bewekker fan 'e Fryske kultuer en motor efter de emansipaasje fan 'e Fryske taal. Behalven de boppeneamde organisaasjes binne ek de [[Feriening foar in Federaal Europa]], de [[Feriening foar Frysk Underwiis]], it [[IFAT|Frysk Amateur Toaniel]], de ''[[Stichting Ons Bildt]]'' en de ''[[Stellingwarver Schrieversronte]]'' lid fan 'e Ried.
[[Ofbyld:Zaailand feb 07.JPG|thumb|right|250px|It [[Saailân]] te [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] (yn [[2007]]), útsjend op it Paleis fan Justysje.]]

=== Kneppelfreed ===
{{Apart|Kneppelfreed}}
Dochs duorre it noch oant 'e twadde helte fan 'e tweintichste iuw foar't al dat taalaktivisme fruchten ôfsmiet en de offisjele status fan it Frysk ferbettere waard. Yndirekt wie dat it gefolch fan 'e opskuor dy't op 'e middei fan [[16 novimber]] [[1951]] plakfûn op it [[Saailân]] yn [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] as gefolch fan 'e rjochtsaak tsjin twa Fryske [[sjoernalist]]en, [[Fedde Schurer]] en [[Tsjebbe de Jong]]. Dy beide mannen wiene oanklage foar [[kwealaster]], om't se har yn opinystikken yn harren [[krante]]n útsprutsen negatyf útlitten hiene oer de [[rjochter]] mr. [[S.R. Wolthers]], dy't yn ferskate rjochtsaken wegere hie om ta te stean dat der yn 'e rjochtseal Frysk sprutsen waard. 
[[Ofbyld:Fedde Schurer beeld 03.JPG|thumb|left|180px|Stânbyld fan [[Fedde Schurer]] op [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] (makke troch [[Guus Hellegers]], yn [[1974]]).]]

Foar it gerjochtsgebou wie dy deis in grutte kliber folk gearkommen dy't der net yn mocht, en foar in part troch de argewaasje en de lulkens fan 'e minsken en foar in part troch it folslein ûnbehearske hâlden en dragen fan 'e plysje rûn it spul dêr alhiel út 'e klauwen. De plysje sloech sûnder ûnderskie te meitsjen mei de wapenstôk op 'e minsken yn en brûkte [[brânspuit]]en as [[wetterkanon]]nen. Dizze rebûlje is de skiednis yngien as "[[Kneppelfreed]]". De lulkens oer dit barren wie yn 'e provinsje sa grut, dat it Nederlânske regear suver yn panyk rekke by de gedachte oan in Fryske ôfskiedingsbeweging, en daliks in trijekoppige ministeriële kommisje nei Fryslân ta stjoerde om út te finen wat de minsken no eins woene.

Nei jierren fan tarieding en debatten late dat yn 'e jierren [[1955]] en [[1956]] ta de ynfiering fan nije wetjouwing oangeande it Frysk. Dêrby krige it Frysk offisjeel de status fan twadde rykstaal, wat fan Nederlân trouwens net in twatalich lân lykas [[Kanada]] makke hat, want de offisjele status fan it Frysk waard beheind ta de provinsje Fryslân. Fierders krigen Friezen it rjocht om yn Fryslân harren eigen taal yn 'e rjochtseal te sprekken en om by tsjûgenissen lykfolwêr yn Nederlân de eed yn it Frysk ôf te lizzen.
 
=== Nei Kneppelfreed ===
Hoewol't der troch Kneppelfreed in pear grutte súksessen behelle wiene foar it Frysk, gie ek dêrnei de taalstriid troch. Sa binne neitiid út 'e Ried fan de Fryske Beweging in stikmannich organisaasjes fuortkommen dy't spesjalisearre binne op in beskaat mêd. Foarbylden dêrfan binne de [[Fryske Kultuerrie]], dy't him útslutend mei kulturele saken dwaande hâldt, en de ûnderwilens ophefte [[Stifting It Fryske Boek]], dy't him konsintrearre op it promoatsjen en ferkeapjen fan 'e Fryske literatuer.
[[File:Afûk logo 185jpg.jpg|right|thumb|200px|It logo fan 'e [[Afûk]].]]

Boppedat kaam yn [[1962]] ek de [[Fryske Nasjonale Partij]] (FNP), dy't de Fryske belangen yn 'e [[polityk]] behertigje moast, út 'e Ried fuort. Sûnt [[1966]] is de op 'e measte mêden loftse FNP fertsjintwurdige yn 'e [[Provinsjale Steaten fan Fryslân]]. Hoewol't it nea ien fan 'e gruttere partijen wurden is, kaam de FNP allegeduerigen op foar de Fryske taal en kultuer en&nbsp;– wat wichtiger wie&nbsp;– hie syn oanwêzigens yn 'e Steaten in net te ûnderskatten bystjoerende ynfloed op it belied fan 'e oare partijen. Mei yn 't earstoan de wolbespraakte [[Jan Bearn Singelsma]] as lieder, wûn de FNP yn [[1966]] ien fan 'e 55 sitten yn 'e [[Provinsjale Steaten fan Fryslân|Fryske Steaten]] en troch de jierren hinne is de oanhing stabyl bleaun, mei ornaris twa of trije sitten, al is der sûnt [[1999]] in opgeande line te bespeuren. Yn [[2011]] kaam de partij foar it earst yn it provinsjaal bestjoer te sitten.

Fierders binne der ek guon frysksinnige organisaasjes dy't net drekt ferbûn binne mei de Ried fan de Fryske Beweging. Tige wichtich foar it behâld fan 'e Fryske taal is bygelyks de [[Algemiene Fryske Underrjochtskommisje]], better bekend as de Afûk. Dy fersoarget al sûnt [[1924]] net allinne it lesmateriaal foar it Frysk as fak op 'e [[basisskoalle|basis]]- en [[middelbere skoalle]]n, mar organisearret ek [[folwoeksenenûnderwiis]] yn it Frysk, foar sawol Frysktaligen as net-Frysktaligen. Ek foaroan by it Frysktalich ûnderwiis stiet de [[Stifting Pjutteboartersplak]], dy't ferskate Frysktalige [[pjutteboartersplak]]ken yn 'e provinsje organisearre hat.  En fierders is der noch it [[Frysk Ynternasjonaal Kontakt]], in jongereinferiening dy't as doel hat kontakten te lizzen mei oare minderheiden yn [[Jeropa]].
[[File:Grafyk talen sprutsen yn Fryslân.PNG|left|thumb|300px|Werjefte fan 'e [[taal|talen]] dy't yn 'e provinsje [[Fryslân]] as memmetaal sprutsen wurde (yn prosinten).]]

== Hjoeddeistige taalsitewaasje ==
=== Tal sprekkers ===
It Frysk wurdt yn 'e provinsje Fryslân as memmetaal sprutsen troch 347.000 minsken, oftewol troch 55% fan 'e ynwenners. Yn 'e trijehoek [[Mearum]]-[[De Wylp]]-[[De Grinzer Pein]], yn 'e provinsje [[Grinslân]], sprekke noch likernôch 3.000 minsken Frysk. En bûten it eigen taalgebiet wurdt it sprutsen troch likernôch 150.000 [[Friezen om utens]] yn 'e rest fan Nederlân, benammentlik yn 'e [[Rânestêd]], yn 'e stêd [[Grins (stêd)|Grins]] en yn 'e [[Noardeastpolder]]. Dat binne lju dy't út [[Fryslân]] wei nei oare parten fan Nederlân ferhuze binne, in [[Minsklike migraasje|migraasje]]stream dy't al hast oardel iuw op grutte skaal bestiet, foar it meastepart fan lju dy't ôfkomstich binne fan it Fryske [[plattelân]]. Yn 'e perioade tusken [[1880]] en [[1900]] gie it dêrby om 100.000 minsken, tusken [[1945]] en [[1970]] op 'en nij om 100.000, en yn 'e perioade dêrtuskenyn ek noch om frijwat.<ref>{{Aut|[[Johan Jacob Spahr van der Hoek|Spahr van der Hoek, J.J.]], en Vries, K. de, red.}}, ''Friesland 1945-1970'', Ljouwert, 1970 (Miedema Pers), sûnder ISBN, s. 98.</ref> Yn harren nije wengebieten foarmen sokke 'lânferhuzers' [[Fryske Krite|Fryske kriten]] dy't fia it ramtwurk fan it [[Frysk Boun om Utens]] mei it heitelân ferbûn bleaune. Yn 'e Fryske kriten waarden eigen [[taal]] en [[kultuer]], en dêrmei [[etnysk|etnyske identiteit]], yn gesellich ferkear bewarre. De kriten rekken fan 'e jierren fyftich ôf stadichoan marginalisearre doe't de leden net mear op inoar oanwiisd wiene en de kontakten mei Fryslân troch bgl. [[tillefoan]] makliker yn stân holden wurde koene. In oansjenlik part fan 'e Friezen om utens binnen Nederlân is meitiid fierhinne yn 'e nije omkriten opgien, hoewol't oaren, faak nei har [[pinsjonearring]] nei it heitelân weromkearden.

En dan is der noch de grutte [[Fryske diaspora]] yn it bûtenlân, dy't fuortkaam út 'e grutte [[emigraasje]]weach tusken de [[Twadde Wrâldoarloch]] en santiger jierren. Dêryn hie [[Fryslân]] nammentlik fan alle Nederlânske provinsjes relatyf it heechste oandiel. It wurdt rûsd dat der wol 80.000 oant 100.000 Friezen ferspraat oer de wrâld libje, mei de grutste konsintraasjes yn [[Kanada]], de [[Feriene Steaten]], [[Austraalje (lân)|Austraalje]] en [[Nij-Seelân]]. Sadwaande leit it totale oantal Frysktaligen yn 'e hiele wrâld hjoed de dei om 'e 600.000 hinne. Hjirby moat oantekene wurde dat it bân mei Fryslân foar de earste [[generaasje]], de eigentlike lânferhuzers, oer it algemien tige sterk wie, en foar de twadde generaasje (dy't faak it Frysk noch wol ferstiet mar net mear sprekt) al in stik minder sterk. De trêde generaasje, dy't yn 'e regel ek gjin Frysk mear ferstiet, mar faak noch wol in pear wurden of sintsjes út 'e holle leard hat sûnder de betsjutting wier te begripen, giet frijwol hielendal yn it gruttere gehiel fan it nije lân op.

Njonken de boppeneamde oantallen Fryske [[memmetaal]]sprekkers, kin as winst set wurde dat it Frysk as [[twadde taal]] sprutsen wurdt troch sa'n 110.000 fan hûs út net-Frysktalige ynwenners fan 'e provinsje Fryslân.
[[File:Grafyk behearsking Frysk troch ynwenners Fryslân.PNG|right|thumb|270px|De behearsking fan it Frysk troch de ynwenners fan 'e provinsje [[Fryslân]] (yn %, [[1994]]).]]

=== Taalbehearsking ===
Oer de [[taalbehearsking]] fan it Frysk is in soad [[statistyk|statistysk]] fêstlein. Begjin jierren fyftich telde [[ûnderwiisynspekteur]] [[Krine Boelens]] alle legere skoallebern yn 'e provinsje foar syn ''De Taal van het Schoolkind in Friesland''. Twa op 'e trije spriek Frysk as [[memmetaal]]. Op it Fryske [[plattelân]] (de [[Stellingwerven]] en [[it Bilt]] bûten beskôging litten) wie dat hast 95%. De bern dy't dêr net fan hûs út Frysktalich wiene, hiene it oer it algemien dochs as [[twadde taal]] oanleard, want de mienskipstaal en dêrmei ek de bernetaal wie hast sûnder útsûndering Frysk.<ref>{{Aut|Boelens, Krine}}, ''De Taal van het Schoolkind in Friesland'', 1956.</ref> Hast fyftjin jier letter publisearre [[Lieuwe Pietersen]] yn [[1969]] ''De Friezen en Hun Taal'' as it ferslach fan in represintative [[enkête]] ûnder 800 minsken. It tal lju dy't yn 'e hûs Frysk sprieken, wie net merkber feroare, mar dat wie gjin stabiliteit want op it plattelân wie it mei 10% werom rûn en yn 'e stêden mei 10% foarút gien. De feroaring op it plattelân kaam troch ynstream út 'e stêd en fan bûten Fryslân, wylst de feroaring yn 'e stêd it gefolch wie fan [[urbanisaasje]] fan plattelân ôf.

Tsien jier letter waard troch ûndersikers fan 'e [[Ryksuniversiteit Grins]] op 'en nij in represintative enkête holden, diskear ûnder mear as 1.100 respondinten, sadat finere details sichtber makke wurde koene. De útkomsten dêrfan waarden troch de [[Fryske Akademy]] ûnder de [[titel (namme)|titel]] ''Taal yn Fryslân'' publisearre yn [[1984]].<ref>{{Aut|Gorter, Jelsma, Van der Plank en De Vos}}, ''Taal yn Fryslân'', Ljouwert, 1984 (Fryske Akademy).</ref> Dêrút die bliken dat it tal Frysksprekkers op it plattelân op 'en nij 10% tebekrûn wie, en dat de winst yn 'e stêd net fêstholden wurde koe. Oer it ginneraal spriek 56% fan 'e respondinten yn 'e hûs Frysk, mar mei dejingen dy't de taal as twadde taal brûkten, kaam it totaal op 73%. Ferstean koene 93% it Frysk. Dit ûndersyk waard op deselde wize werhelle yn [[1994]] en wiisde út dat doe fan 'e likernôch 615.000 ynwenners fan 'e provinsje [[Fryslân]] 55% it Frysk as memmetaal hie. Fierders waard fêststeld dat 94% Frysk ferstean, 74% Frysk prate, 65% Frysk lêze en 17% Frysk skriuwe koe.<ref>{{Aut|Gorter, Durk, en Jonkman, Reitze}}, ''Taal yn Fryslân op 'e Nij Besjoen'', s. 8.</ref> Hjir waarden noch gjin grutte feroarings sichtber mei it ûndersyk út [[1984]]. 
[[File:Grafyk behearsking Frysk troch ynwenners Fryslân (2021 LC).png|left|350px|thumb|De behearsking fan it Frysk troch de ynwenners fan Fryslân (yn %, [[2021]]), neffens in [[enkête]] útfierd yn opdracht fan 'e ''[[Ljouwerter Krante]]''.]]

In enkête út [[2010]], dy't troch it ûndersyksburo ''Flycatcher'' holden waard ûnder 1.775 Nederlanners (en inkelde fragen nei it Frysk 'meinaam' hie), joech as útslach dat it Frysk doe noch altyd troch justjes mear as de helte fan 'e ynwenners fan Fryslân as memmetaal sprutsen waard (wat likernôch oerienkomt mei de 55% út it ûndersyk fan [[1994]]). Neffens dizze beheinde en dus net alhiel ferlykbere enkête soe fierders fan 'e ynwenners dy't yn 'e provinsje hikke en tein wiene, 80% Frysk prate kinne en 100% Frysk ferstean kinne. Fan 'e 'ymport' joech 75% oan Frysk ferstean te kinnen en 12% dat se it dêrnjonken ek sprekke kinne.<ref>[https://www.flycatcher.eu/news/item/nwsE9DF3/media/images/Resultaten_Friesland.pdf ''De ‘echte’ Fries spreekt nog steeds Fries!''], Flycatcher Interner Research (sjoen op 11 desimber 2010).</ref> In tal enkêtes op lytsere skaal dat sûnt [[2010]] holden waard, lit lykwols in oar en ûnderling ôfwikend byld sjen. Der blykt in groeiende ôfstân te bestean tusken it brûke kinnen en it feitlik ek brûken fan it Frysk. Benammen it tal minsken dat Frysk skriuwe kin, is ûnwis, om't yn 'e enkêtes gjin foaropstelde definysje jûn wurdt fan wat ûnder 'skreaun Frysk' ferstien wurdt. Ien wichtich gegeven fan it feroaringsproses yn in ôfrûne heale iuw is dat it Frysk foar de Frysksprekkers net mear harren sprutsen haadtaal bleaun is, mar dat hja it Nederlânsk as in folslein behearske twadde, of sels lykweardige, sprektaal leard hawwe te brûken.

Yn [[2018]] makken [[taalkundige]]n fan 'e [[Fryske Akademy]] de útkomsten fan it taalûndersyk ''Taal yn Fryslân: De Folgjende Generaasje'' bekend, dat op gelikense wize gearstald wie as eardere ûndersiken: fan 'e FA yn [[1994]] en fan'e [[Ryksuniversiteit Grins]] [[1980]]. Op basis fan 3.800 ynfolle [[online]]-fragelisten út [[2015]] waard dêrby konkludearre dat yn dat jier 48% fan 'e befolking fan Fryslân it Frysk as [[memmetaal]] hie; 29% it [[Nederlânsk]]; 12% it Frysk èn it Nederlânsk; 4% in [[streektaal]]; en 2% in útlânske taal. As men de Frysktaligen en de twataligen byinoar optelt, betsjut dat dus dat 61% fan 'e Fryske befolking it Frysk as memmetaal hie. Hoe't dat him krekt ferhâldt ta de útkomsten fan eardere ûndersiken wie ûndúdlik, mei't dit de earste kear wie dat der mear as ien memmetaal tagelyk opjaan wurde koe. Dêrtroch wie it apels mei parren ferlykjen en koene de ûndersikers net mei wissichheid sizze oft it Frysk no terrein wûn of ferlern hie. Wol kaam út it nije ûndersyk nei foarren dat it persintaazje minsken dat Frysk skriuwe koe, licht omheech gien wie, fan 17% yn [[1994]] nei 18% yn [[2015]]. De ûndersikers seagen dêryn it tanommen skriftlik gebrûk troch Frysksprekkers fan 'e eigen taal op [[sosjale media]].<ref>{{Aut|Bosma, Willem}}, ''Taalmacht Fries boert langzaam achteruit'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 5 septimber 2018, s. 29.</ref>
[[File:Grafyk gebrûk Frysk troch ynwenners Fryslân (2021 LC).png|right|350px|thumb|It gebrûk fan it Frysk troch de ynwenners fan Fryslân (yn %, [[2021]]), neffens in [[enkête]] útfierd yn opdracht fan 'e ''[[Ljouwerter Krante]]''.]]

Yn [[novimber]] [[2021]] liet de ''[[Ljouwerter Krante]]'' yn it ramt fan 'e santichste [[betinking]] fan [[Kneppelfreed]] in [[enkête]] oer de stân fan saken mei it Frysk útfiere troch it buro Enigma Research ûnder 1.950 ynwenners fan Fryslân.<ref name="mear prate as skriuwe">{{Fuotnoat|{{Aut|Walthaus, Asing}}, ''Mear Prate as Skriuwe'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 12 novimber 2021, s. 4-5}}</ref> Neffens de útfierders hie dat "in hege betrouberheid" en wiek it "heechút 2,2%" ôf fan 'e wurklikheid. Wol waard tajûn dat, om't it ûndersyk fan in [[krante]] útgie, de dielnimmers boppemjittich útskaaiden nei minsken dy't lêze.<ref name="mear prate as skriuwe"/> Neffens dizze enkête behearsken yn [[2021]] de ynwenners fan Fryslân it Frysk sa:<ref name="mear prate as skriuwe"/>
*Ferstean: 72% tige goed, 22% goed, 4% ridlik, 2% amper, 0% net.
*Sprekken: 56% tige goed, 20% goed, 10% ridlik, 9% amper, 6% net.
*Lêzen: 33% tige goed, 44% goed, 16% ridlik, 4% amper, 2% net.
*Skriuwen: 10% tige goed, 32% goed, 25% ridlik, 14% amper, 19% net.
Neffens deselde enkête brûkten yn [[2021]] de ynwenners fan Fryslân it Frysk sa:<ref name="mear prate as skriuwe"/>
*Ferstean: 71% eltse dei, 12% ferskate kearen yn 'e wike, 7% likernôch ien kear yn 'e wike, 5% minder as ien kear yn 'e wike, 5% selden of nea.
*Sprekken: 65% eltse dei, 7% ferskate kearen yn 'e wike, 4% likernôch ien kear yn 'e wike, 4% minder as ien kear yn 'e wike, 20% selden of nea.
*Lêzen: 31% eltse dei, 23% ferskate kearen yn 'e wike, 16% likernôch ien kear yn 'e wike, 15% minder as ien kear yn 'e wike, 15% selden of nea.
*Skriuwen: 24% eltse dei, 14% ferskate kearen yn 'e wike, 9% likernôch ien kear yn 'e wike, 12% minder as ien kear yn 'e wike, 40% selden of nea.
Ut dizze enkête kaam û.m. ek nei foarren dat wat heger it [[oplieding]]snivo, wat ûnwierskynliker it is dat der yn 'e hûs Frysk sprutsen wurdt.<ref name="mear prate as skriuwe"/>

In ûndersyk troch de [[Ryksuniversiteit Grins]], dêr't 14.500 Friezen in fragelist foar ynfollen, brocht yn [[2024]] oan it ljocht dat der hieltyd mear Friezen Frysk sprieken, fral wat it taalgebrûk thús oanbelange. Neffens it ûndersyk spriek 48% fan 'e ynwenners fan Fryslân sûnder de [[Stellingwerven]] yn 'e hûs Frysk, wylst bûtendoar 62% fan 'e Friezen Frysk spriek. Ut itselde ûndersyk die ek bliken dat yn 'e buorprovinsjes mar 17% fan 'e minsken yn 'e hûs [[Grinslânsk]] of [[Drintsk]] spriek, en bûtendoar op syn heechsten 41%.<ref>{{Aut|Veltman, Melle}}, ''Friezen spreken thuis vaker Fries'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 18 july 2024, side 1.</ref>

===Dialekten===
{{Apart|Fryske dialekten}}
It Westerlauwersk Frysk kin ferdield wurde yn acht ûnderskate [[dialekt]]en, dy't ûnderling yn ferskillende mjitte (fan maklik oant dreech), fersteanber binne. De fjouwer haaddialekten lykje eins sa opinoar dat der better fan taalfarianten sprutsen wurde kin. Ta dizze groep hearre de beide grutte dialekten, it [[Klaaifrysk]] en it [[Wâldfrysk]], dy't inkeld ferskille troch de útspraak fan 'e wurden "my", "dy", "hy", "sy", "wy" en "by" en de [[twaklank]]en "ei", "ai" en "aai", mei dêropta noch in hantsjefol [[leksikon|leksikale]] ferskillen. Dêrnjonken is der it [[Súdwesthoeksk]], it meast ôfwikende fan 'e fjouwer grutte Fryske dialekten, dat him ûnderskiedt trochdat de [[nijere brekking]] dêryn nea trochfierd is. Wat dat oanbelanget, soe men stelle kinne dat dit dialekt it meast by [[16e iuw|sechstjinde-iuwske]] foarmen bleaun is. It fjirde haaddialekt, it [[Noardhoeksk]],<ref>{{Aut|Boelens, K., et al.}}, ''Twataligens'', s. 29.</ref> dat trouwens faak as in foarm fan Klaaifrysk beskôge wurdt, hat krekt in ekstra brekkingsfoarm, de saneamde [[Dongeradielster brekking]]. Rûchwei kin men sizze dat it Klaaifrysk yn it [[noardwesten]] en [[westen]] fan Fryslân sprutsen wurdt, it Wâldfrysk yn it [[easten]], it Súdwesthoeksk yn it [[súdwesten]] en it Noardhoeksk yn it [[noardeasten]]. Alle fjouwer hawwe dizze dialekten in grutte fersprieding en in sprekkerstal dat yn 'e tsientûzenen rint.
[[File:Lânkaart Fryske dialekten.PNG|left|thumb|220px|De [[dialekt]]en fan it Frysk.]]

Njonken de fjouwer grutte dialekten besteane der ek noch fjouwer lytskes, dy't op frijwol alle mêd tsjinsteld binne oan 'e grutten. De lytse dialekten binne lokaal sprutsen taalfoarmen dy't beheind binne ta lytse mienskippen fan heechút inkele hûnderten of sels mar inkele tsientallen minsken. Trochdat se har yn isolaasje ûntjûn hawwe, wike se sterk fan it Standertfrysk ôf. Faak hawwe se âlde(re) foarmen fan it Frysk bewarre. By dizze lytse dialekten giet om it stedsdialekt fan it [[stêd|havenstedsje]] [[Hylpen]], dat yn it ferline sterk beynfloede wurden is troch it [[Hollânsk]] fan oare kant de [[Sudersee]], en fierders om 'e eilândialekten fan 'e [[Waadeilannen]] [[Skiermûntseach (eilân)|Skiermûntseach]] en [[Skylge]].

Op dat lêste eilân wurde twa Fryske taalfoarmen sprutsen, it [[Aastersk]] yn it easten, en it [[Skylgersk]] yn it westen. Dy susterdialekten wurde faninoar skaat troch it [[Midslânsk]], yn it sintrale part fan Skylge, dat in Hollânsk dialekt is. Dizze dialekten wurde noch mar troch inkele tsientallen meast âldere minsken sprutsen. It [[Skiermûntseagersk]] is it iennichste Fryske dialekt dat noch in [[namfal]]lestelsel hat, en kin dêrtroch en fanwegen syn ideosynkratyske klanklear nei alle gedachten oanmurken wurde foar it meast ôfwikende dialekt. It hat noch mar in hûnderttal sprekkers. Sawol it Skiermûntseagersk as it Hylpersk sil in sprekker fan ien fan 'e Fryske haaddialekten muoite hawwe om nei te kommen. It Aastersk en Skylgersk steane wat tichter by it Standertfrysk. Foarhinne waard ek yn it doarp [[Molkwar]] in sterk ôfwikend Frysk dialekt sprutsen, it [[Molkwardersk]], mar dat is yn 'e [[njoggentjinde iuw]] útstoarn. Doetiidske [[taalkundige]]n ornearren dat it de meast oarspronklike foarm fan it Frysk wie.

Ferlykje yn 'e ûndersteande tabel de telwurden ien oant en mei tsien yn it Standertfrysk en de fjouwer meast ôfwikende dialekten:
{| class="wikitable"
|-
! taal
! 1
! 2
! 3
! 4
! 5
! 6
! 7
! 8
! 9
! 10
|-
| [[Standertfrysk]]
| ien
| twa
| trije
| fjouwer
| fiif
| seis
| sân
| acht
| njoggen
| tsien
|-
| [[Hylpersk]]
| een
| twaa
| trê
| fèuwer<br> fouwer
| fiiuw
| seks
| saan
| acht<br>akst
| nèugen<br>nougen
| tên
|-
| [[Skylgersk]]
| ien
| twae
| trea
| fjouwer
| fiif
| seks
| sôn
| acht
| njoggen
| tsjien
|-
| [[Aastersk]]
| ien
| twae
| trea
| fjouwer
| fiif 
| seks
| sôn
| acht
| njuggen
| tsjien
|-
| [[Skiermûntseagersk]]
| iën
| twa
| trooi
| fjèuwer
| fiif
| seks
| saun
| acht
| njuegen
| tsiën
|}

=== De Fryske standerttaal ===
{{Apart|Standertfrysk}}
{{Apart|Fryske stavering}}
Yn 'e lêste helte fan 'e njoggentjinde en de earste helte fan 'e tweintichste iuw is de [[Fryske standerttaal]] gearstald. De earste offisjele [[stavering]] datearret út [[1879]]; foartiid skreau in elk mar sa't it him goedtocht. Dy earste stavering wie de saneamde [[Selskipsstavering]], dy't yn [[1948]] ferfongen waard troch de [[Akademystavering]] (ek wol de âlde stavering neamd). Tsjintwurdich brûkt it Frysk de saneamde [[Steatestavering]] (oftewol de nije stavering), dy't yn [[1980]] ynfierd is.

By de standerdisaasje fan it Frysk hawwe it [[Wâldfrysk]], as grutste dialekt, en it [[Klaaifrysk]], dat fanâlds de heechste status hie, fierwei de measte ynfloed hân. It [[Súdwesthoeksk]] waard frijwol bûten beskôging litten, wylst de fjouwer lytse dialekten der alhielendal part noch diel oan hân hawwe. Dochs bestiet der yn it Frysk in, foar in standerttaal, tige ûngewoane karfrijheid wat it wurdgebrûk oangiet. Hoewol't soks swierrichheden opsmyt foar oarstaligen dy't it Frysk as frjemde taal leare, binne de brûkers fan it Frysk dêr oer it algemien tige mei ynnommen. Der stiek dan ek in stoarm fan protest op doe't de [[Fryske Akademy]] yn [[2013]] op oanstean fan 'e [[Provinsjale Steaten fan Fryslân|Steaten]] in "standertwurdlist" opstelle woe, mei as doel om dy karfrijheid te beheinen.
[[File:2011-07_straatnamen_drachten.jpg|right|thumb|250px|In dûbeltalich strjitnammeboerd yn [[Drachten]].]]

==Taalgebrûk==
===Yn it bestjoer en it rjochtsferkear===
====Offisjele status en rjochtsjildigens====
It Frysk hat sûnt [[1956]] yn 'e provinsje Fryslân in offisjele status dy't gelyk is oan dy fan it [[Nederlânsk]]. Yn dat jier waard yn it ''Steatsblêd 1956, 242'' in begjin makke mei it formeel tastien gebrûk fan it Frysk yn it [[rjocht]]sferkear. In útwreiding dêrop waard 39 jier letter fêstlein yn it ''Steatsblêd 1995, 440''. Hoewol't it fansels yn 'e praktyk al lang barde, krigen de [[Friezen]] doe wetlik it rjocht om harren taal yn gearkomsten fan [[gemeenterie]]den en de [[Provinsjale Steaten fan Fryslân|Fryske Steaten]] te brûken. Yn [[1997]] waarden fierders by wet de mooglikheden om it Frysk yn 'e rjochtseal te brûken, ferromme, sadat no ûnder mear ek it [[Iepenbier Ministearje]] en de [[rjochterlike macht]] dêr Frysk brûke meie. 

De ynwenners fan Fryslân kinne sûnt jier en dei yn it Frysk mei de gemeentlike en provinsjale oerheden kommunisearje en korrespondearje. De provinsje en guon gemeenten hawwe der in beliedspunt fan makke om mear Frysk te brûken by it opstellen fan offisjele dokuminten. Troch in stikmannich wetswizigings binne sokke Fryske stikken no yn hast alle gefallen rjochtsjildich. Ien fan 'e lêste útsûnderings dêrop wiene de [[feriening]]sstatuten, mar sûnt [[2002]] kinne dy ek yn it Frysk opsteld wurde. [[Trou-akte|Trou]]- en [[berte-akte]]n binne hjoed de dei yn alle Fryske gemeenten twatalich beskikber.

Yn [[2014]] waard de [[Wet Gebrûk Fryske Taal]] fan krêft, dêr't ferskate eardere bepalings yn byinoar brocht binne. Sa is dêryn is fêstlein dat it Frysk en Nederlânsk de offisjele talen fan 'e provinsje Fryslân binne, en fierders ferplichtet dizze wet de ryksoerheid en Deputearre Steaten fan de provinsje Frysân om periodyk bestjoersôfspraken te meitsjen. In ûnderdiel fan 'e taalwet is teffens it [[Orgaan foar de Fryske Taal]]. Doel fan dy kommisje is om 'e gelikense posysje fan it Frysk en it Nederlânsk binnen de provinzje Fryslân te befoarderjen.

Yn [[2023]] waard nei [[Joana da Silveira Duarte#Naturalisearring|in ferfelend misferstân]] dúdlik dat ek by [[naturalisearring]] ta Nederlanner de eed yn it Frysk ôflein wurde mei.<ref>{{Aut|Veltman, Melle}}, ''Naturalisatie-eed mag in het Fries'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 20 jannewaris 2023, s. 2.</ref>

==== Jeropeeske erkenning ====
De [[Nederlân]]ske steat hat twa ferdraggen fan de [[Ried fan Jeropa]] ratifisearre. Dêrby giet it om it [[Ramtferdrach foar de Beskerming fan Nasjonale Minderheden]] en it [[Jeropeesk Hânfêst foar Regionale of Minderheidstalen]].<ref>[http://fryskebeweging.nl/oer-it-frysk/de-taal/ De Fryske taal] op 'e webside fan de [[Ried fan de Fryske Beweging]].</ref> Yn [[1996]] hat de Nederlânske oerheid it Frysk opjûn ûnder Diel III (de heechste foarm) fan dat lêste ferdrach, dat 48 mooglikheden foar taalbeskerming jout. As útfiering dêrfan waard yn [[2001]] it [[Konvenant Fryske Taal en Kultuer]] sletten tusken de Nederlânske oerheid en de provinsje Fryslân.
[[File:2011-07_Sexbierum_01.jpg|left|thumb|250px|In dûbeltalich plaknammeboerd fan [[Seisbierrum]], mei it Frysk ûnderoan.]]

==== Fryske plak- en wetternammen ====
Ek op it mêd fan 'e [[plaknamme]]n hat it Frysk foarderings makke. Yn Nederlân hawwe plakken nammentlik ien offisjele namme, en dat is de namme dy't bygelyks yn [[notaris|notariële aktes]] brûkt wurde. Yn Fryslân wie foarhinne altyd de Nederlânske plaknamme de offisjele, al wiene [[Topografyske Wurkgroep Fryslân|dûbeltalige]] plaknammebuorden al sûnt 'e jierren fyftich fan 'e tweintichste iuw yn frijwol alle Fryske gemeenten yn gebrûk. Fan [[1989]] ôf binne lykwols ferskate gemeenten derta oergien om 'e Fryske plaknammen offisjeel yn 'e [[Gemeentelike Basisadministraasje]] (GBA) fêst te lizzen. Dêrby giet it om [[Tytsjerksteradiel]] ([[1989]]), [[Boarnsterhim]] ([[1989]]), [[Littenseradiel]] ([[1993]]), [[Ferwerderadiel]] ([[1999]]), [[Ljouwerteradiel]] ([[2009]]), [[Dantumadiel]] ([[2009]]) en [[Menameradiel]] ([[2010]]). De Nederlânske plaknammen hawwe yn dy gemeenten no gjin offisjele status mear, al meie se fansels bûten offisjele stikken om noch wol brûkt wurde, krekt sa't dat foarhinne mei de Fryske foarmen it gefal wie.

De gemeente Ljouwerteradiel hat as iennichste fan dizze groep in offisjeel Nederlânsktalige gemeentenamme oanholden (om't ''Leeuwarderadeel'' de gemeente in bekende klank jaan soe). De gemeente Dantumadiel hat mei-iens ek alle strjitnammen yn 'e Fryske foarm yn 'e GBA fêstlein; yn 'e oare neamde gemeenten wie dat yn 'e regel net nedich om't dy al folle earder oergien wiene ta it gebrûk fan Frysktalige strjitnammen. Boppedat hawwe [[Provinsjale Steaten fan Fryslân|Provinsjale Steaten]] yn [[1997]] de offisjele provinsjenamme feroare fan "''Friesland''" yn "Fryslân". Yn [[2004]] besleat it [[Nederlânsk Ministearje fan Ynlânske Saken|Ministearje fan Ynlânske Saken]] derop ta sjen dat de foarm "Fryslân" tenei ek yn dokuminten en publikaasjes fan 'e lanlike oerheid brûkt wurde sil.<ref>''De Bosatlas van Fryslân'', s. 178.</ref> Fierders hat it [[Wetterskip Fryslân]] by syn oprjochting yn [[2004]] in Fryske namme oannommen, en yn maart [[2007]] binne alle [[wetter]]nammen yn Fryslân, útsein in pear stedsgrêften, yn it Frysk fêstlein. De wetters yn 'e [[Stellingwerven]] hawwe doe harren [[Stellingwerfsk]]e nammen krigen.
[[File:Fries hindeloopen.JPG|right|thumb|250px|In dûbeltalich plaknammeboerd fan [[Hylpen]], mei it it Frysk boppe-oan.]]

It ferfryskjen fan [[geografy]]ske nammen giet gauris mank mei in protte rebûlje. Oer it generaal kin steld wurde dat it de ûndernimmers binne dy't har der út alle macht tsjin fersette, om't it de [[ekonomy]] skea tabringe soe. Hoewol't fan soks noch nea wat bliken dien hat by de gemeenten dy't fanôf [[1989]] harren plaknammen ferfryske hawwe, wurdt dat ferlechje alle kearen weroan fan stâl helle. Yn 'e gemeenten [[Wûnseradiel]] en [[Wymbritseradiel (1984-2011)|Wymbritseradiel]], dy't yn [[2011]] opgien binne yn [[Súdwest-Fryslân]], is op dy wize de plaknammeferfrysking ek wier-wier opkeard.

Per [[1 jannewaris]] [[2014]] is Boarnsterhim opheft, en it grûngebiet fan 'e eardere gemeente is ferdield oer de gemeenten [[Ljouwert (gemeente)|Ljouwert]] en [[it Hearrenfean (gemeente)|it Hearrenfean]] en de nije fúzjegemeenten [[Súdwest-Fryslân]] en [[De Fryske Marren]]. Ljouwert en it Hearrenfean hawwe in Nederlânske gemeentenamme, en binne út noch yn net fan doel om dy te ferfryskjen. Lykwols binne se troch de anneksaasje fan in diel fan Boarnsterhim foar de wet de opfolger fan dy gemeente, en om't it ûnder it [[Jeropeesk Hânfêst foar Regionale of Minderheidstalen]] simpelwei ferbean is om boargers har taalrjochten te ûntnimmen (it hawwen fan in gemeentenamme yn har eigen taal ynbegrepen), sille dy beide gemeenten úteinlik dochs omlyk moatte. In wurdfierder fan 'e [[Topografyske Wurkgroep Fryslân]], sei dêroer yn 'e ''[[Ljouwerter Krante]]'': ''"Minsken út de gemeente Boarnsterhim ha dizze namme yn har paspoart te stean. It kin net sa wêze dat de Fryske gemeentenamme yn in offisjeel dokumint plakmeitsje moat foar in Hollânsktalige namme. Dat soe in efterútgong fan de status fan in minderheidstaal betsjutte. En dat mei net."'' Neffens boargemaster [[Ferd Crone]] fan Ljouwert is ferfrysking fan 'e gemeentenamme lykwols net nedich, om't de [[Gemeentewet]] boppe it Jeropeesk Hânfêst giet. Dat liket tige ûnwierskynlik, mei't Jeropeeske ferdraggen oant no ta frijwol altyd foarrang krigen hawwe. Neffens de Topografyske Wurkgroep hoecht der mar ien boarger te wêzen dy't nei de rjochter stapt, en dan komt de Frysktalige gemeentenamme der gewoan. De [[Ried fan de Fryske Beweging]] hat foar dat doel al it [[Fryslân Fûns]] oprjochte, om gewoane minsken by de gong nei de rjochter finansjeel te stypjen. De Wurkgroep ferwachtet fierder ek dat ynwenners fan 'e fjouwer opfolgergemeenten fan Boarnsterhim tenei mei súkses de ferfrysking fan 'e namme fan har eigen doarp by de rjochter ôftwinge kinne sille, mei't it net sa wêze kin dat binnen ien en deselde gemeente de ynwenners fan bygelyks [[Wergea]] wol en dy fan [[Wurdum]] net rjocht hawwe op in plaknamme yn 'e eigen taal.<ref>{{Aut|Boers, Erwin, en Grosso, Maria del}}, ''‘Naam Ljouwert is onvermijdelijk’'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 25 jannewaris 2014.</ref>
[[File:Briefmarke_50_Jahre_Friesenrat.jpg|left|thumb|250px|In [[Dútslân|Dútske]] postsegel út [[2006]], ta gelegen-heid fan it 50-jierrich bestean fan 'e [[Fryske Rie]], wêryn't kontakten mei [[East-Fryslân]] en [[Noard-Fryslân]] ûnderholden wurde.]]

=== Yn it ûnderwiis ===
====Yn it basis- en fuortset ûnderwiis====
{{Apart|Frysk (skoalfak yn it fuortset ûnderwiis)}}
Wat it [[ûnderwiis]] oanbelanget, waard it Frysk al yn [[1937]] (op opsjonele basis) as ekstra fak op 'e [[legere skoalle]]n tastien, hoewol't it pas yn [[1956]] de status fan folweardich skoalfak krige. Yn [[1980]] waard it in ferplichte fak op 'e [[basisskoalle]]n, en yn [[1993]] waard it ek ferplichte foar it earste jier fan it [[fuortset ûnderwiis]]. Ek mei it Frysk op 'e basisskoallen offisjeel brûkt wurde as [[lestaal]] (d.w.s. de taal dy't brûkt wurdt om yn les te jaan), eat dat op sa'n 80% fan 'e Fryske skoallen yn hegere of mindere mjitte dien wurdt. It brûken fan it Frysk yn it ûnderwiis is wetlik regele yn kêst 9-4 fan 'e [[Wet Primêr Underwiis]] en yn kêst 11a-2 fan 'e [[Wet op it Fuortset Underwiis]]. 

Yn it ramt fan it Frysk as skoalfak binne yn it [[basisûnderwiis]] gjin einnoarmen fêststeld oangeande de behearsking fan it Frysk. It fak Frysk stiet sadwaande ek net ûnder it tafersjoch fan 'e [[skoalynspeksje]]. Yn it [[fuortset ûnderwiis]] moatte skoallen it Frysk nei it (ferplichte) earste jier as fakultatyf learfak oanbiede, en dan wurde de einnoarmen troch de [[eksamen]]easken bepaald, alteast foar de [[learling]]en dy't it yn har [[eksamenpakket]] opnommen hawwe. Skoallen kinne ûntheffing oanfreegje fan 'e ferplichting om Frysk as lesfak yn harren ûnderwiisprogram oan te bieden en in fyfdepart fan 'e skoallen yn it fuortset ûnderwiis yn Fryslân makket fan dy mooglikheid gebrûk.

====Yn it heger ûnderwiis====
{{Apart|Frisistyk}}
As [[universiteit|universitêre]] oplieiding hie it Frysk al yn [[1896]] as in privaat dosintskip tagong krigen ta de [[Ryksuniversiteit Utert]]<ref name="twataligens-universiteiten">{{Fuotnoat|{{Aut|Boelens, K.,}} et. al., ''Twataligens'', Ljouwert, 1981 (Afûk), ISBN 9 06 27 30 086, s. 167.</ref> en yn [[1917]] ta de [[Ryksuniversiteit Grins]].<ref name="twataligens-universiteiten"/> Yn [[1930]] kaam der in lektoraat Frysk oan 'e Ryksuniversiteit Grins, dat yn [[1941]] omset waard yn in folweardige [[learstoel]].<ref name="twataligens-universiteiten"/> Al earder wiene oan 'e [[Universiteit fan Amsterdam]] ([[1934]])<ref name="twataligens-universiteiten"/> en oan 'e Ryksuniversiteit Utert ([[1935]])<ref name="twataligens-universiteiten"/> bysûndere learstuollen ta stân kommen. Yn [[1951]] krige fierders de [[Frije Universiteit]] yn [[Amsterdam]] in gewoane learstoel,<ref name="twataligens-universiteiten"/> dy't yn [[1994]] lykwols wer opheft waard. Ek de bysûndere learstoel oan 'e [[Universiteit Utert]] (de eardere ryksuniversiteit) waard yn [[1990]] opheft.<ref>[https://frieschdagblad.nl/regio/Vlaming-brengt-het-Fries-terug-op-de-universiteit-van-Utrecht-26807127.html {{Aut|Veldstra, Geert}}, ''Vlaming brengt het Fries terug op de universiteit van Utrecht'', yn: it ''Frysk Deiblêd'', 3 maart 2020.]</ref> 

Oan it begjin fan 'e [[ienentweintichste iuw]] wie der noch ien gewoane learstoel Frysk, oan 'e Ryksuniversiteit Grins, en wiene der trije bysûndere learstuollen Frysk oerbleaun, ien oan 'e [[Universiteit fan Amsterdam]] en twa oan 'e [[Ryksuniversiteit Leien]]. Dy bysûndere learstuollen waarden lykwols yn 'e earste beide [[desennia]] fan 'e nije iuw almar fierder útklaaid. Oan 'e oare kant kaam der yn [[2019]] wer in bysûndere learstoel oan 'e Universiteit Utert by doe't de [[Flaanderen|Flaming]] [[Hans van de Velde]] dêr (foar ien dei wyks) oansteld waard as heechlearaar [[sosjolinguïstyk]] mei bysûndere oandacht foar de taalsitewaasje yn Fryslân.<ref>[https://www.uu.nl/nieuws/hans-van-de-velde-benoemd-tot-hoogleraar-sociolinguistiek-met-bijzondere-aandacht-voor-de ——, ''Hans Van de Velde benoemd tot hoogleraar "Sociolinguïstiek, met bijzondere aandacht voor de taalsituatie in Fryslân"'', op ''UU.nl'', 13 maaie 2019.]</ref> Mar yn [[2017]] en [[2021]] waarden beide bysûndere learstuollen oan 'e Ryksuniversiteit Leien opheft.<ref>[https://www.fryske-akademy.nl/nl/onderzoek/universitair-onderwijs/ ——, ''Bijzondere leerstoelen'', op ''Fryske-Akademy.nl'']</ref>

De oplieding Frysk oan 'e Ryksuniversiteit Grins ferlear yn [[2012]] syn selsstannigens en waard in ''track'' binnen de bredere oplieding Minorities & Multilingualism ("Minderheden & Meartaligens").<ref name="geschrapt">{{Fuotnoat|{{Aut|Veltman, Melle}}, ''Opleiding minderheidstalen geschrapt'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 8 febrewaris 2024, s. 2}}</ref> Yn [[2022]], doe't [[Goffe Jensma]] as [[heechlearaar]] Frysk oan 'e Ryksuniversiteit Grins mei [[emeritaat]] gie, wie der neffens it universiteitsbestjoer gjin gaadlike opfolger te finen. Dêrom waard [[Anne Merkuur]] yn it plak fan Jensma oansteld, mar as universitêr dosint Frysk ynstee fan as heechlearaar. Oer dy gong fan saken ûntstie yn Fryslân gâns trelit, mei't it opfette as in ferkapt besykjen om fan 'e learstoel Frysk ôf te kommen. De universiteit beswarde by heech en by leech dat dat net sa wie en dat der in nije heechlearaar beneamd wurde soe sadree't der him in gaadlike kandidaat oppenearre.<ref>[https://nos.nl/regio/friesland/artikel/314265-hoogleraar-goffe-jensma-met-pensioen-ongerust-over-toekomst-studie-fries ——, ''Hoogleraar Goffe Jensma met pensioen, ongerust over toekomst studie Fries'', op ''NOS.nl'', 7 oktober 2022.]</ref><ref>[https://dingtiid.frl/advysbrief-oan-rug-soargen-oer-learstoel-frysk-yn-grins-2/ ——, ''Advysbrief oan RUG: "Soargen oer learstoel Frysk yn Grins"'', op ''DINGtiid.nl'', 3 novimber 2022.]</ref> 

Yn [[jannewaris]] [[2024]] die de [[Keninklike Nederlânske Akademy fan Wittenskippen]] (KNAW) de oanbefelling om foar it Frysk wer in folweardige learstoel te skeppen, wêrby't it gegeven hoefolle [[studint]]en sa'n oplieding folgje gjin rol spylje moast.<ref>{{Aut|Veltman, Melle}}, ''"Status-aparte" voor het Fries?'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 12 jannewaris 2024, s. 1.</ref> Inkele wiken letter makke [[minister]] [[Robbert Dijkgraaf]] fan [[Ministearje fan Underwiis (Nederlân)|Underwiis]] bekend dat er ree wie om jiers [[€]]340.000 frij te meitsjen foar in nije selsstannige [[bachelor]]oplieding Fryske taal- en letterkunde. Hoewol't de KNAW berekkene hie dat sa'n nije oplieding jiers sa'n €700.000 kostje soe, wiene de reäksjes posityf, mei't fan û.o. de Ryksuniversiteit Grins en de [[Bestjoerôfspraak Fryske Taal en Kultuer]] (BFTK) tusken de provinsje Fryslân en de [[ryksoerheid]] ek ferwachte waard dat se der jild oan bydrage soene.<ref>{{Aut|Veltman, Melle}}, ''Minister Dijkgraaf maakt geld vrij voor een nieuwe opleiding Fries'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 31 jannewaris 2024, s. 2.</ref> In wike letter makke de Ryksuniversiteit Grins bekend dat de bachelor Minorities & Multilingualism, dêr't it Frysk dêr by yndield wie, skrast wurde soe út it opliedingsprogramma.<ref name="geschrapt"/>

=== Yn 'e media ===
==== Yn 'e deiblêden ====
Yn 'e [[media]] hat it Frysk wikseljende resultaten boekt. Yn 'e [[krante|skriuwende parse]] wurdt it Frysk mar yn likernôch 5% fan 'e artikels brûkt yn 'e beide provinsjale [[krante]]n, de ''[[Ljouwerter Krante]]'' en it ''[[Frysk Deiblêd]]''.<ref>{{Aut|Ytsma, Jehannes}}, ''De taal fan famyljeberjochten'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 19 maaie 2000.</ref> Op in ynternasjonale konferinsje oer twatalichheid en [[sjoernalistyk]], dy't begjin [[juny]] [[1999]] yn [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] holden waard, besauden [[Welsk|Welsen]], [[Finlânsweedsk|Finlânsweden]], [[Katalaansk|Katalanen]] en oare leden fan [[minderheid|taalminderheden]] yn 'e [[Jeropeeske Uny]] har oer dy miste kâns. Yn oare [[minderheidstaal]]gebieten spylje nammentlik de krante(n) in wichtige rol yn 'e taalstriid, en ferskine se (hast) hielendal yn 'e minderheidstaal.<ref>{{Aut|Riemersma, Gerrie}}, ''Internationale verbazing over Fries in kranten'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 5 juny 1999.</ref>
[[File:Leeuwarder Courant (bijlagen) 01.jpg|right|thumb|200px|De ''[[Ljouwerter Krante]]'' mei wyklikse taheakken.]]

De doetiidske [[redakteur|haadredakteur]] [[Pieter Sijpersma]] fan 'e ''Ljouwerter Krante'' makke him derôf troch te sizzen dat it mei 5% Frysk yn 'e krante mear as takin. ''"Teveel Fries irriteert de lezers,"'' sa wie syn ûnderfining, ''"De overschakeling van Nederlands naar het Fries in een artikel leidt de lezers af. Ze begrijpen het niet en ze vinden het niet mooi. Zou de krant overwegend in het Fries zijn geschreven, dan is het einde van de Leeuwarder Courant gauw in zicht."'' En oer de maatskiplike ferantwurdlikheid fan 'e Fryske deiblêden: ''"Wij voelen ons verantwoordelijk voor de krant en meer niet."'' Wol wurde yn 'e ''Ljouwerter Krante'' en it ''Frysk Deiblêd'' Fryske sitaten yn fierders Nederlânsktalige artikels yn it Frysk werjûn, wat unyk is foar [[Jeropa]], mar inkeld om't yn oare kranten út minderheidsgebieten it hiele [[artikel (publikaasje)|artikel]] yn 'e minderheidstaal steld is.<ref>{{Aut|Riemersma, Gerrie}}, ''Internationale verbazing over Fries in kranten'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 5 juny 1999.</ref>

Ut in breed ûndersyk út [[1994]] die trouwens bliken dat it fral Nederlânsktaligen binne dy't har oan it Frysk yn 'e kranten steure. De measte Frysktaligen is it ien toetmem oft in [[artikel (publikaasje)|artikel]] yn it Frysk of it Nederlânsk steld is. Neffens taalûndersiker [[Durk Gorter]] soe it dan grif ek net sa'n feart rinne mei de ein fan 'e ''Ljouwerter Krante'' as der wat mear Frysk brûkt waard.<ref>{{Aut|Riemersma, Gerrie}}, ''Internationale verbazing over Fries in kranten'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 5 juny 1999.</ref> Sûnt [[2009]] bestiet de Frysktalige [[ynternet]]krante ''[[It Nijs]]'', dy't oprjochte is op inisjatyf fan 'e [[Ried fan de Fryske Beweging]], en him ta doel stelt om 'e Friezen op in folweardige manear wrâldnijs yn 'e eigen taal oan te bieden. Dit digitale deiblêd kaam neitiid lykwols yn opspraak troch [[amateurisme]],<ref>[http://www.wegmetderandstad.nl/wordpress/?tag=it-nijs ''It Nijs'' op it bloch fan Cornelis van der Wal.]</ref> dubieuze praktiken lykas it oanhâldend bringen fan ûnkorrektheden en it wegerjen om dy te [[rektifikaasje|rektifisearjen]],<ref>[http://www.itnijs.frl/2012/05/sp-yn-aksje-yn-skarsterlan/#comments Opmerkings riedslid Johan Meester oer ''It Nijs''.]</ref> en beskuldigings fan [[sinsuer]] op reäksjes fan lêzers.<ref>[http://webdok.nl/?p=2529 {{Aut|Vries, Daam de}}, ''Sensuer by de djipfriezen''.]</ref>
[[File:Doutzen_Kroes_Praat_mar_Frysk.jpg|left|thumb|220px|[[model (berop)|Topmodel]] [[Doutzen Kroes]] as boechbyld fan 'e aksje [[Praat mar Frysk]].]]

==== Yn famyljeberjochten ====
Yn 'e famyljeberjochten yn 'e beide provinsjale deiblêden wurdt wol hieltyd mear Frysk brûkt. Neffens in telling út it begjin fan 'e santiger jierren wie doe 12% fan 'e famyljeberjochten yn it Frysk, neffens in telling út [[1991]]-[[1992]] 23% en neffens in stekproef út [[2000]] sa'n 30%.<ref>{{Aut|Ytsma, Jehannes}}, ''De taal fan famyljeberjochten'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 19 maaie 2000.</ref>

==== Yn tydskriften ====
Yn [[1997]] waard ''[[Frysk en Frij (tydskrift)|Frysk en Frij]]'' opheft, dat it lêste breed oriïntearre Frysktalige [[tydskrift]] wie. It blêd hie op it lêst 300 oant 400 abonnees en dûbeld safolle lêzers. De provinsje loek it [[subsydzje]] yn, om't [[Deputearre Steaten]] it jild effektiver oan in [[hûs-oan-hûsblêd]] bestege seagen. Dat kaam bestege seagen. Dat kaam der lykwols net, mar ta ferfanging kaam der al in stikmannich jierren de saneamde ''F-side'' dy't ien kear yn 'e wike yn 'e beide provinsjale [[deiblêd]]en ferskynde. Dat wie in Frysktalige side dy't lykwols dúdlik fan in oar kaliber wie en op it mêd fan ynhâld net yn it skaad fan ''Frysk en Frij'' stean koe. Ek oare Frysktalige publikaasjes, lykas de [[literatuer|literêre]] [[tydskrift]]en ''[[Trotwaer]]'', ''[[Hjir]]'', ''[[Kistwurk]]'' en ''[[M3]]'' binne ûnderwilens opdoekt.

De iennichste echte Fryske tydskriften foar in folwoeksen publyk binne tsjintwurdich ''[[De Moanne]]'', dêr't trouwens ek almar mear Nederlânsk yn stiet, en ''[[Ensafh]]''. In net oan [[organisaasje]]s bûne Frysktalige parse is sadwaande yn it neigean rekke. Wol besteane der noch Frysktalige útjeften dy't [[orgaan (tydskrift)|organen]] fan [[Organisaasje|ynstelling]]s binne, lykas ''[[Swingel]]'' fan 'e [[Ried fan de Fryske Beweging]]; ''[[It Beaken (tydskrift)|It Beaken]]'' fan 'e [[Fryske Akademy]]; ''[[Us Wurk]]'' fan it [[Frysk Ynstitút]] oan 'e [[Ryksuniversiteit Grins]]; ''[[De Frijbûtser]]'', fan 'e [[FNP]]; en ''[[Each en Ear]]'', fan [[Omrop Fryslân]]. Dizze tydskriften binne Frysktalich, behalven ''It Beaken'' dat oant de ein fan 'e [[tweintichste iuw]] ta meast Frystalich wie, mar hjoed de dei fierhinne yn it [[Nederlânsk]] en [[Ingelsk]], en soms yn it [[Dútsk]] publisearret.

Foar de jongerein binne der twa tydskriften: ''[[Switsj]]'' en ''[[LinKk]]'', dy't beide útjûn wurde troch it [[Taalsintrum Frysk|Taalsintrum Frysk/CEDIN]]. ''Switsj'', foar bern fan 10 oant 12 jier, bestiet sûnt [[1997]], en hat in oplaach fan 2.300 eksimplaren, dy't benammen nei de basisskoallen giet. ''LinKk'' is bestimd foar bern fan 12 oant 15 jier, en bestiet sûnt [[2001]]. Dit lêste tydskrift hat in oplaach fan 3.100 eksimplaren, wat foar Fryske begripen in massamedium is.

====Yn oarsoartige útjeften====
Sûnt [[1975]] bestiet it ''[[Bûsboekje]]'', de earste en iennichste Frysktalige [[aginda]]. Dy waard oarspronklik gearstald en útjûn troch it [[Kristlik Frysk Selskip]] (KFS), mar sûnt [[2008]] troch de [[Ried fan de Fryske Beweging]]. De [[oplaach]] skommelet sa om 'e 4.000 eksimplaren hinne.
[[File:Picture-031.jpg|right|thumb|350px|It gebou fan [[Omrop Fryslân]].]]

==== Op 'e radio ====
Neffens hoe't it der mei de skreaune parse foarstiet, is it it Frysk op 'e [[radio]] better ôfgien. It earste Frysktalige radioprogramma waard útstjoerd yn [[1946]], troch de regionale stjoerder [[RONO]] (''Regionale Omroep Noord en Oost'') dy't doedestiden sawat de helte fan Nederlân besloech. Pas yn [[1977]] waard de provinsjale [[Radio Fryslân]], letter omdoopt ta [[Omrop Fryslân]], oprjochte. Tsjintwurdich stjoert dy op 'e radio tachtich oeren yn 'e wike út en is it de populêrste radiostjoerder fan 'e provinsje.

==== Op 'e tillefyzje ====
Op 'e lanlike [[tillefyzje]] stjoert [[Omrop Fryslân]] de measte wiken in programma fan likernôch in heal oere út en fierders nochris tweintich minuten [[skoaltillefyzje]]. Mei-inoar komt dat út op 37 oeren yn it jier. Sûnt [[1994]] fersoarget de Omrop ek regionale tillefyzje. Yn 't earstoan omfieme dat mar ien oere jûns, mei de rest fan 'e jûn werhellings, mar letter waard de stjoertiid wat útwreide. Tsjintwurdich wurdt der ek gauris ''live'' ferslach dien fan wichtige barrens, lykas in keninklik besyk, de [[PC]] of it [[skûtsjesilen]].

==== Op 'e kompjûter en it ynternet ====
Op it [[ynternet]] is in grut tal Frysktalige [[webstee]]ën te finen, dy't in grut skala oan ûnderwerpen behannelje. Sa wurdt sûnt [[2 septimber]] [[2002]] wurke oan 'e [[Haadside|Fryske Wikipedy]], dy't op it stuit {{NUMBEROFARTICLES}} siden hat. Om yn it Frysk makliker tekstferwurkje te kinnen, hat it Amerikaanske [[information technology|IT]]-bedriuw [[Microsoft]] yn gearwurking mei de [[Fryske Akademy]] yn [[2000]] in Fryske staveringshifker ûntwikkele.<ref>{{Aut|Bosker, Fokko}}, ''Microsoft met Fries in politiek mijnenveld'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 9 febrewaris 2000.</ref> Foar ''[[Apache OpenOffice|OpenOffice]]'' is der sûnt febrewaris [[2007]] ek in staveringshifker. Utlis oer it ynstallearjen fan de Fryske staveringshifkers yn ferskillende programma's is te finen yn [[Frysk op kompjûters]].
[[File:Firefox Input 1.8 en linuksa Minefield en la okcidentfrisa.png|left|thumb|250px|In Frysktalige ferzje fan 'e [[ynternet]]browser ''Firefox''.]]

Sûnt begjin [[2005]] is der fan de [[e-blêder]] ''Opera'' in Fryske ferzje beskikber. Ek is der in Fryske ferzje fan 'e [[websneuper]] ''[[Mozilla Firefox|Firefox]]'' te krijen. Dy kin men fergees ynlade op [http://www.mozilla-nl.org/projecten/frysk dizze side]. Yn ''Firefox'' is it ek mooglik om in Fryske staveringshifker yn te stekken. Dy kin men [https://addons.mozilla.org/nl/firefox/addon/5679 hjirre] fine. Dêrnjonken kaam yn [[2009]] ek in Fryske ferzje út fan it fergeze [[e-mail]]programma [[Mozilla Thunderbird|Thunderbird 3.0]], fan deselde produsint. Dy Fryske ferzje waard mei stipe fan 'e provinsje Fryslân makke troch [[Wim Benes]] en [[Hindrik Sijens]].<ref>[http://www.leeuwardercourant.nl/nieuws/regio/article5515853.ece/E-mailprogramma-in-het-Fries E-mailprogramma in het Fries], yn: de ''Ljouwerter Krante'', 3 desimber 2009 (sjoen op 4 desimber 2009).</ref> Fierders is it Frysk ien fan 'e 45 talen wêryn't de ynternetsykmasine [[Google]] ynsteld wurde kin. En op it webstee [[www.hallofryslan.nl]] kinne wurden fan Frysk yn it Nederlânsk en oarsom oersetten wurde.

====Op 'e sosjale media====
Wat de [[sosjale media]] oangiet, kaam yn [[novimber]] [[2014]], op 'e nij troch de ynset fan Wim Benes en Hindrik Sijens, diskear holpen troch in kloft [[frijwilliger]]s, de folslein Fryske ferzje fan [[Facebook]] ôf.<ref>{{Aut|Grosso, Maria del}}, ''Laatste spurt naar 'folslein' Frysk Facebook'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 29 novimber 2014.</ref> 

Yn [[septimber]] [[2021]] promovearre Lysberth Jongbloed oan 'e [[Universiteit fan Maastricht]] op it [[proefskrift]] ''Frisian on Social Media''. Dêrfoar hie se yngeand ûndersyk dien nei uterings yn it Frysk troch Frysktalige brûkers fan sosjale media. Sa hie se troch 2.200 Fryske jongeren fan tusken de 14 en 18 jier in fragelist ynfolje litten oer harren taalgebrûk op [[Twitter]], [[Facebook]] en [[WhatsApp]] en letter hie se nochris 2.000 oare jongeren befrege oer harren taalgebrûk op WhatsApp, [[Snapchat]] en [[Instagram]]. Ut it ûndersyk fan Jongbloed die bliken dat fan 'e jongeren mei twa Frysktalige [[âlden]] 60% op 'e sosjale media faak of altyd it Frysk brûkt. Dat persintaazje kelderet lykwols as ien fan beide âlden, of allebeide, Nederlânsktalich binne. Ek as ien mei twa Frysktalige âlden mei syn [[freonskip|freonen]] almeast gjin Frysk sprekt, of as sa'nent in minne skriuwfeardigens yn it Frysk hat, belunet de kâns dat hy of sy him of har op 'e sosjale media yn it Frysk uteret. Jongbloed konkludearre alderearst dat "it Frysk syn wei fûn hat op 'e nije kommunikaasjeplatfoarms," mar ek dat it taalûnderwiis yn it Frysk better moast. Se hie it gebrûk fan it Frysk troch Fryske jongeren op 'e sosjale media ferlike mei it gebrûk fan oare [[minderheidstalen]] troch jongeren út oare minderheidstaalgebieten yn [[Jeropa]], te witten: [[Wales]], [[Ierlân]] en [[Limburch (Nederlân)|Limburch]], en hie opmurken dat jongeren út Wales en Ierlân minder faak it [[Welsk]] of [[Iersk]] as [[memmetaal]] hawwe, mar it op 'e sosjale media faker brûke as Fryske jongeren it Frysk brûke, om't se der better ûnderwiis yn krigen hawwe.<ref>{{Aut|Meer, Anne Roel van der}}, ''Onderzoekster Jongbloed: het Fries heeft baat by sociale media'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 3 septimber 2021, s. 25.</ref>

=== Yn 'e keunsten ===
==== Yn 'e literatuer ====
Wat de [[literatuer|literêre]] produksje oangiet, ferskynden oant foar in pear jier likernôch hûndert nije Frysktalige [[fiksje]]- en [[non-fiksje]]wurken jiers, wat hiel kreas wie foar sa'n lytse taal. De oplagen wiene ornaris altyd al frij beheind; it meast ferkochte Frysktalige boek is noch altyd de [[roman]] ''[[De Gouden Swipe (boek)|De Gouden Swipe]]'' ([[1941]]), fan [[Abe Brouwer]], dêr't 30.000 eksimplaren fan oer de toanbank gien binne, al stekt ''[[Foroaring fan lucht|Feroaring fan Lucht]]'' ([[1971]]), fan [[Rink van der Velde]], mei 29.900 ferkochte eksimplaren, dat nei de kroan. Fan ''[[It Wrede Paradys]]'', fan [[Hylke Speerstra]], dat as in grut súkses beskôge wurdt, waarden 25.000 eksimplaren ferkocht.
[[File:Jitske Kingma Tresoar 31.jpg|right|thumb|250px|[[Jitske Kingma]], oprjochtster fan [[Utjouwerij Elikser]].]]

Sûnt it útbrekken fan 'e ekonomyske krisis, yn [[2008]], wurde der wat minder Fryske boeken publisearre en is it dêrmei foar [[skriuwer]]s en [[oersetter]]s dus dreger wurden om har wurk útjûn te krijen. De beide grutte [[útjouwerij]]en op it mêd fan Frysktalige literatuer binne de ''[[Friese Pers Boekerij]]'' te [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en [[Utjouwerij Bornmeer]] op [[De Gordyk|'e Gordyk]]. Ferskate oare, lytsere [[útjouwerij]]en binne krektlyk op dit mêd aktyf, wêrûnder [[Utjouwerij Frysk en Frij]] en [[Utjouwerij Wijdemeer]], al bringt de lêste mear Nederlânske as Fryske boeken út. De [[Afûk]] konsintrearret him op Frysktalich lesmateriaal en op [[berneboek]]en, wylst de [[Kristlik Fryske Folksbibleteek]] him taleit op [[kristendom|kristlike]] en tradisjonele lektuer.

Begjin [[2014]] waard de nije útjouwerij [[Regaad]] oprjochte, en ein [[2013]] joech de yn [[Hoarn (stêd)|Hoarn]] fêstige [[Noard-Hollân|Hollânske]] útjouwerij [[Hoogland & Van Klaveren]] oan dat se tenei ek Frysktalige boeken útbringe woene. Dêrby wiene beide lêst neamde útjouwerijen fan doel om har ta te lizzen op oersettings yn it Frysk. Op datselde terrein is ek al langere tiid [[Utjouwerij Elikser]] út [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] aktyf, dy't foar de útjefte fan sok wurk, mar ek fan oarspronklike literatuer, in beskieden bydrage fan 'e skriuwer/oersetter freget. Ek ferskate algemiene Nederlânske útjouwerijen hawwe har de lêste jierren op 'e Fryske merk bejûn, bygelyks [[Athenaeum-Polak & Van Gennep]], út [[Amsterdam]], mei de oersetting ''[[Tsiis (boek)|Tsiis]]'', fan [[Willem Elsschot]], en [[Luitingh-Sijthoff]], ek fêstige yn Amsterdam, mei de oersetting ''[[Ynferno (boek)|Ynferno]]'', fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] skriuwer [[Dan Brown]].
[[File:Mirjam-timmer-1318154493.jpg|left|thumb|250px|[[Mirjam Timmer]], dy't as lid fan [[Twarres]] mei it liet ''[[Wêr Bisto?]]'' de earste Frysktalige nûmer 1 ea yn 'e Nederlânske hitlisten skoarde.]]

==== Yn 'e muzyk ====
Njonken Fryske boeken komme der jiers ek noch sa'n tweintich Frysktalige [[cd|cd's]] út, almeast mei [[popmuzyk]]. Ferskate Frysktalige nûmers hawwe de lêste jierren de nasjonale hitparades helle, lykas ''Bonkefeart'' fan [[Anneke Douma]], ''In Nije Dei'', fan [[de Kast]]; en ''Wêr bisto'', fan [[Twarres]]. Dy lêste hit wie de earste Frysktalige nûmer 1 ea yn de Nederlânske muzyklisten.

==== Yn teäter en toaniel ====
Op it mêd fan [[toaniel]] bestiet der in profesjoneel Frysktalich teäterselskip, [[Tryater]], dat in frij grutte populariteit genietet. Fierders hat hast elts doarp syn eigen amateurtoanielferiening, dêr't de grutte mearderheid fan feriene is yn it [[Bûn fan Fryske Toanielselskippen]]. Dy organisaasje is wer oansletten by it [[IFAT|Fryske Amateur Toaniel]], dat lid is fan 'e [[Ried fan de Fryske Beweging]].
[[File:Regisseur Pieter Verhoeff en schrijfster Marijke Howeler na perspremiere van ge, Bestanddeelnr 934-1310.jpg|right|thumb|250px|[[Regisseur]] fan Frysktalige films [[Pieter Verhoeff]] (l.).]]

==== Yn film en tillefyzjedrama ====
De lêste desennia binne der fierders ek ferskate Frysktalige [[spylfilm]]s makke troch [[regisseur]]s as [[Pieter Verhoeff]] en [[Steven de Jong]]. Sa ferskynde yn [[1985]] ''[[De Dream]]''; yn [[1996]] ''[[De Gouden Swipe (film)|De Gouden Swipe]]''; yn [[2001]] ''[[Nynke (film)|Nynke]]''; en [[2002]] ''[[De Fûke]]''. Sûnt [[2001]] waard der ek in Frysktalige dramarige op 'e regionale [[tillefyzje]] útstjoerd troch [[Omrop Fryslân]], mei as titel ''[[Baas Boppe Baas]]''. Nei fjouwer seizoenen waard dy ferfongen troch ''[[Dankert & Dankert]]'', in searje oer in pear [[abbekaat|abbekaten]].

=== Yn 'e tsjerken ===
Ien plak dêr't it Frysk noch net echt trochkrongen is, is yn 'e [[tsjerke]]n. De grutte mearderheid fan 'e tsjerketsjinsten is oant hjoed de dei ta yn it Nederlânsk. Dochs wurde der alle sneinen wol in stikmannich Fryske tsjinsten holden, ornaris tusken de tsien en de tweintich, ferspraat oer de hiele provinsje. Der hat yn it ferline wol altyd oandacht foar it oersetten fan 'e psalmen en lieten west. Dêrnjonken hat de [[Yntertsjerklike Kommisje foar de Fryske Earetsjinst]] (YKFE) der yn [[2004]] foar soarge dat it ''[[Lieteboek foar de Tsjerken]]'' no ek op cd te krijen is. Yn [[1953]] is it [[Ferbân fan Fryske Foargongers]] oprjochte, dat ta doel hat om it gebrûk fan it Frysk yn it tsjerklik libben fuort te sterkjen.

=== Yn it bedriuwslibben ===
It Frysk is de fiertaal op 'e wurkflier fan in protte [[bedriuw]]en yn Fryslân, benammen op it plattelân. Yn plakken as [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], [[Snits]], [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] en [[Drachten]], dêr't in protte 'ymport' fan bûten de provinsje wennet en wurket, is dat minder fansels, mar likegoed noch frij normaal. It komt noch mar selden foar dat [[wurkjouwer]]s harren [[wurknimmer]]s foarskriuwe hokker taal se brûke moatte. In foarbyld is in gefal dat begjin [[febrewaris]] [[2024]] yn it nijs kaam, doe't bliken die dat de [[bank (finansjele ynstelling)|bank]] [[ING]] syn [[personiel]] ferbea om yn [[tillefoan]]yske [[petear]]en mei [[klant]]en Frysk te sprekken, sels as it in Frysktalige wurknimmer fan 'e fêstiging yn Ljouwert wie dy't in Frysktalige klant oan 'e line hie. Dêr ûntstie yn Fryslân gâns trelit oer, mar om't ING gjin oerheidsynstelling is, falt it net ûnder de regels dy't opsteld binne foar [[kommunikaasje]] tusken oerheid en Frysksprekkers. ING makke lykwols in minne beurt, en oare banken, wêrûnder de [[Rabobank]], [[ABN Amro]] en [[De Volksbank]] (dêr't [[ASN Bank|ASN]], [[SNS Bank|SNS]] en de [[Regiobank]] ta hearre), hastigen har om buorkundich te meitsjen dat Frysktaligen by harren wól gewoan yn 'e eigen taal te wurd stien waarden.<ref>{{Aut|Veltman, Melle}}, ''Verbod op Fries praten met klanten: mag dat eigenlijk?'', yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 10 febrewaris 2024, s. 30.</ref>

==Taaleigenskippen==
===Grammatika===
:[[Image:1rightarrow.png|15px]] <small>Sjoch ek: de [[list fan sterke tiidwurden yn it Frysk]].</small>
====Namfallen====
Yn it [[Aldfrysk]]e tiidrek beskikte it Frysk noch oer in folslein [[namfal]]lesysteem, mei [[nominatyf]], [[genityf]], [[datyf]] en [[akkusatyf]], sa't men dat hjoed oan 'e dei noch tsjintkomt yn it besibbe [[Dútsk]]. Tsjin it begjin fan 'e [[Midfrysk]]e perioade wie dat lykwols fierhinne ferdwûn. Tsjintwurdich binne sokke namfallen beheind ta in stikmannich ferstienne útdrukkings, lykas "by dizze'''n'''", wêryn't de "-n" in restant is fan 'e datyf of trêde namfal. Inkeld de genityf, of twadde namfal, is noch funksjoneel, benammen yn tiidsoantsjuttings as "moarn'''s'''", "middei'''s'''" en "jûn'''s'''", "twa kear jier'''s'''" of "ien kear wyk'''s'''", mar ek wol yn konstruksjes as "ús heit'''e''' pet", "ús memm'''e''' fyts" en "ús pake'''’''' hûs". In oar foarbyld is it [[freegjend foarnamwurd|freegjend]] en [[betreklik foarnamwurd]] "waans" (dat trouwens inkeld ferwize kin nei manlike en ûnsidige saken, en net nei froulike saken of meartallen). Foarmen as "dêr't it lân de soargen leannet fan '''der''' minsken warb're hân" (fan 'e warbere hân fan 'e minsken, dus) binne argaysk en sille net folle mear brûkt wurde, en perfoarst net yn 'e sprektaal. Yn 'e skriuwtaal komt soks lykwols yn guon konstruksjes noch wol foar, lykas yn: "hy hat it eigen'''er''' hân makke." 
====Sinsbou====
Op it mêd fan 'e [[syntaksis|sinsbou]] komt it Frysk sterk oerien mei it [[Nederlânsk]], en in stik minder mei it eins nauwer besibbe [[Ingelsk]]. Ferlykje bgl. de ûndersteande sin:
{| class="wikitable"
|-
! taal
! foarbyldsin
|-
| Frysk:
| Ik koe neat sjen, om't it fierstente tsjuster wie.
|-
| Nederlânsk:
| ''Ik kon niets zien, omdat het veel te donker was.''<br> "Ik koe neat sjen, om't it fierstente tsjuster wie."
|-
|Ingelsk:
| ''I couldn't see a thing, because it was much too dark.''<br> "Ik koe net sjen in ding, om't it wie fierstente tsjuster."
|}
Oan dit foarbyld is te sjen dat it Frysk deselde sinsbou brûkt as it Nederlânsk. Wat de [[tiidwurd]]sfolchoarder oangiet, besteane der lykwols dúdlike ferskillen. Dêrby ha se it wol oer de griene en de reade folchoarder, wat ferwiist nei in lânkaart yn in taalkundich standertwurk dêr't mei dy kleuren de gebieten mei ferskillende tiidwurdsfolchoarders op ynkleure wiene. It Frysk lei yn it griene gebiet (en brûkt dus de "griene folchoarder"), wylst it Nederlânsk yn it reade gebiet lei (dêr't de "reade folchoarder" brûkt wurdt). Dizze oantsjuttings binne ûnder taalkundigen yn gebrûk bleaun as ôfkoartings foar de ferskillende tiidwurdfolchoarders.
{| class="wikitable"
|-
! folchoarder
! foarbyldsin yn it Frysk
! foarbyldsin yn it Nederlânsk
|-
| grien:
| Ik tink dat er moarn bôle ite wol.
| ''Ik denk dat hij morgen brood eten wil.''
|-
| read:
| Ik tink dat er moarn bôle wol ite.
| ''Ik denk dat hij morgen brood wil eten.''
|}
Sa't oan it boppesteande foarbyld te sjen is, kin de reade folchoarder yn it Frysk net, want ek al wurdt dy hieltyd mear brûkt troch de jongere generaasjes, dochs sil it de measte Frysksprekkers noch as skuorde klokken yn 'e earen beare. Yn it Nederlânsk, lykwols, kinne eins sawol de reade as de griene folchoarder, al waard oant noch net sa lang lyn inkeld de reade goedkard en de griene folchoarder yn 'e ban dien (mooglik om't dy behalven yn it Frysk ek yn it Dútsk brûkt wurdt).

As der mear tiidwurden yn 'e foarbyldsin troppe wurde, kin men sjen dat de tiidwurdsfolchoarder yn it Frysk persiis tsjinsteld is oan dy yn it Nederlânsk:
{| class="wikitable"
|-
! taal
! foarbyldsin
|-
| Frysk:
| Ik fyn dat eltsenien swimme kinne moat.
|-
| Nederlânsk:
| ''Ik vind dat iedereen moet kunnen zwemmen.''
|-
| Dútsk:
| ''Ich finde, daß jeder schwimmen können muß.''
|}
"Dat eltsenien moat swimme kinne" is yn it Frysk dúdlik fout, en yn it Nederlânsk klinkt "''dat iedereen zwemmen kunnen moet''" ek raar, hoewol't it miskien net fuortendaliks fout is. No giet it hjirby om 'e tiidwurdsfolchoarder yn [[bysin]]nen, mar yn [[haadsin]]nen ferskilt it spul likegoed:
{| class="wikitable"
|-
! taal
! foarbyldsin
|-
| Frysk:
| Jan sil syn hûs moandei ferve hawwe moatte.
|-
| Nederlânsk:
| ''Jan zal zijn huis maandag moeten hebben geverfd.''
|}
Ek hjir is de folchoarder fan 'e tiidwurden yn it Frysk en it Nederlânsk wer krekt tsjinsteld. Boppedat foeget it Frysk (krekt as in protte noardlike Nederlânske dialekten) faak it wurdsje "te" tusken de tiidwurden yn: 
{| class="wikitable"
|-
! taal
! foarbyldsin
|-
| Frysk:
| Ik haw eefkes sitten te dreamen.
|-
| Nederlânsk:
| ''Ik heb even zitten dromen.''
|}
In protte Friezen en oare Noardnederlanners (lykas [[Westfryske dialekten|Westfriezen]] en [[Nedersaksysk|Nedersaksers]]) sille by it sprekken fan it Nederlânsk dat wurdsje "te" ek brûke (''Ik heb even zitten te dromen''), hoewol't dat eins fout is. Foar lju út súdliker kontreien is dat ien fan 'e skaaimerken dêr't se noarderlingen oan werom kenne. By dit foarbyld docht him trouwens noch in oar ferskil foar, want it Fryske "sitten" is hjir in [[mulwurd]], en de letterlike Nederlânske oersetting soe dus wêze: ''Ik heb even gezeten te dromen.'' Dit ferskil komt dúdliker ta utering as it tiidwurd "sitte" ferfongen wurdt troch "lizze":
{| class="wikitable"
|-
! taal
! foarbyldsin
|-
| Frysk:
| Ik haw eefkes lein te dreamen.
|-
| Nederlânsk:
| ''Ik heb even liggen dromen.''
|}
In oar ferskynsel dat him yn it Frysk folle sterker foardocht as yn it Nederlânsk, benammen by de "te"-konstruksje, is [[nomenynkorporaasje]] yn it tiidwurd. Sa seit men yn it Frysk fan: "Se sit te jirpelskilen", wêrby't it [[haadwurd]] "jirpel(s)" yn it tiidwurd "skile" ynkorporearre wurdt. Yn it Nederlânsk sil men oer it algemien ynstee sizze fan: ''Ze zit aardappels te schillen,'' wêrby't him gjin nomenynkorporaasje foardocht. Yn it Nederlânsk komt dit ferskynsel by beskate wurden ek foar (tink oan ''stofzuigen''), mar yn it Frysk kin it yn prinsipe oeral mei dien wurde. No is it wenstiger om te sizzen fan: "Jan is de hûn even oan it útlitten", mar in sin as "Jan is even te hûnútlitten" is grammatikaal sjoen yn it Frysk neat op oan te merken.

====Brekking====
It ferskynsel [[brekking (taalkunde)|brekking]] nimt in wichtich plak yn 'e Fryske grammatika yn. Der besteane trije farianten fan:
* de [[âldere brekking]] (of Aldfryske brekking), dy't yn 'e [[Midsiuwen]] plakfûn en derfoar soarge hat dat wurden as "rjocht" en "wjek" yn it Frysk in j-klank hawwe, wylst dy yn bgl. it Nederlânske ''recht'' en ''wak'' ûntbrekt.
* de [[nijere brekking]] (of Nijfryske brekking), dy't him pas om [[1820]] hinne oppenearre, en dy't as ien fan 'e skaaimerken fan it [[Nijfrysk]] beskôge wurdt.
* de [[Dongeradielster brekking]], wêrmei't it [[Noardhoeksk]] him fan 'e oare Fryske dialekten ûnderskiedt, en dy't derfoar soarge hat dat yn it noardeasten fan 'e provinsje wurden as "bûter" en "mûle" útsprutsen wurde as ''buotter'' en ''muolle''. Dizze lêste brekkingsfoarm makket gjin diel út fan it [[Standertfrysk]].

Foar de beskriuwing fan it Frysk is benammen de [[nijere brekking]] fan belang. Dat is in taalkundich ferskynsel dat yn it Standerfrysk de brekking fan fiif of seis [[twaklank]]en omfiemet, wêrby't dy yn it grûnwurd in oare útspraak hawwe as yn ferbûgings:  
{| class="wikitable"
|-
! twaklank
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! grûnwurd
! colspan="2"|útspraak
! ferbûgde foarm
! colspan="2"|útspraak
|-
| ea
| [ɪ.ǝ]
| beam
| [bɪ.ǝm]
| "bì-em"
| beammen
| ['bjɛmǝn]
| "bjemmen"
|-
| ie
| [i.ǝ]
| stien
| [sti.ǝn]
| "sty-en"
| stiennen
| ['stjɪnǝn]
| "stjinnen"
|-
| oa
| [o.ǝ]
| doas
| [do.ǝs]
| "do-es"
| doaske
| ['dṷɑskǝ]
| "dwaske"
|-
| oai
| [o:i̭]
| moai
| [mo:i̭]
| "moa-y"
| moaier
| ['mṷa:iər]
| "mwaajer"
|-
| oe
| [u.ǝ]
| hoed
| [hu.ǝd]
| "hû-ed"
| huodden
| ['hṷodən]
| "hwodden"
|-
|colspan="8"|''regionaal ek:''
|-
| ue
| [y.ǝ]
| flues
| [fly.ǝs]
| "flú-es"
| fluezzen
| ['fljœzǝn]
| "fljuzzen"
|}

====Ferkoarting====
In oare oanpassing yn 'e útspraak by ferbûgings is ferkoarting fan 'e [[fokaal]]. Dat docht him bygelyks foar by de [[meartalsfoarming]] ("hân" > "hannen"), by [[ferlytsingsfoarm|ferlytsing]] ("blêd" > "bledsje"), en by [[suffiks|suffigearring]] (it tafoegjen fan in efterheaksel) ("leech" > "lichte"). Ek kin it foarkomme by it foarmjen fan gearstallings ("piip" > "pypskoft").

====Einûntstimming====
In ferskynsel dat it Frysk mei it [[Dútsk]] en it [[Nederlânsk]] gemien hat, is [[einûntstimming]]. Dêrby wurde stimhawwende [[konsonant|bylûden]] oan 'e ein fan wurden stimleas. Men seit dus fan "reade", mei in [d], mar fan "read", mei in [t]. It [[Ingelsk]] hat soks net; dêr seit men fan ''red'', mei in hearbere [d] oan 'e ein; mei oare wurden, yn it Ingelsk bestiet der dus in útspraakferskil tusken ''let'' ([lɛt]; "litte") en ''lead'' ([lɛd]; "lead"). Yn it Frysk moat sa'n útspraak oarspronklik ek bestien hawwe, en yn it tige behâldende [[Skiermûntseagersk]] komt it by hiel âlde sprekkers noch foar.<ref>{{Aut|Jansen, Mathilde, en Oostendorp, Marc van}}, ''Taal van de Wadden'', De Haach, 2004, s. 38.</ref>

===Wurdskat===
====Nederlânske ynfloed====
Hoewol't it Frysk troch de iuwen hinne in sterke ynfloed fan oare talen ûndergien hat, is de Fryske [[wurdskat]] noch foar it oergrutte diel fan [[Germaanske talen|Germaanske]] oarsprong. By in nau besibbe taal as it [[Ingelsk]] leit dat hiel oars, mei't dy taal in ûnbidige soad [[Romaanske talen|Romaanske]] lienwurden opnommen hat út it [[Normandysk]] en it [[Frânsk]]. Fral it [[Nederlânsk]] hat sûnt de [[santjinde iuw]] lykwols in tige sterke ynfloed op it Frysk hân. Hoewol't it Frysk as taal frij kûlant (!) omgiet mei lienwurden út oare talen, makket de niging dy't Frysktaligen gauris hawwe om har ôf te setten tsjin it Nederlânsk, dat krekt foar lienwurden út dy taal in útsûndering makke wurdt. Sokke wurden wurde sadwaande wol omskreaun as "ynslûpsels", "Hollânske moadepopkes", "koekútsjongen" of op syn bêsten [[ynterferinsje (taalkunde)|ynterferinsjes]]. Eltsenien dy't Frysk lêzen en skriuwen leart, wurdt op it hert drukt dat it gebrûk fan sokke [[hollanisme]]n dwersferkeard is en dêrom bûge of barste foarkomd wurde moat.
[[File:Ringriden Ljussens 4.JPG|left|thumb|250px|In [[sjeas]] (by it [[ringriden]] yn [[Ljussens]]), fan it [[Frânsk]]e wurd ''chaice''.]]

====Frânske ynfloed====
Njonken it Nederlânsk hat histoarysk sjoen fral it [[Frânsk]] lange tiid in sterke ynfloed útoefene op 'e ûntwikkeling fan it moderne Frysk. De âldste lichting Frânske [[lienwurd]]en is eins allinne foar taalkundigen noch wer te kennen. It giet dêrby om wurden as "bist"/"beest", fan it [[Aldfrânsk]]e ''beste'' ([[Nijfrânsk]]: ''bête''); "duorje", fan ''durer''; "kâns", fan ''chance'', "sjeas", fan ''chaice''; en "keatse", fan ''chasser'', fia it [[Pikardysk]]e ''cachier''. It opnimmen fan Frânske lienwurden yn it Frysk sil ornaris fia it Nederlânsk gien wêze (ferlykje foar boppeneamde foarbylden de Nederlânske foarmen ''beest'', ''duren'', ''kans'', ''sjees'' en ''kaatsen'').

Mar it Frysk hat ek guon lienwurden út it Frânsk opnommen dy't yn it Nederlânsk net foarkomme, lykas "perfoarst", fan ''par force''; "argewaasje", fan ''arguer''; "ave(n)searje", fan ''avancer''; "krupsje", fan ''corruption''; ''"''rompoai''",'' fan ''rompu; "''koese''",'' fan ''coucher;'' en "aljemint", fan ''alignement''. Foar it neist is de ynfier fan dizze foarmen lykwols ek fia it Nederlânsk gien, allinnich binne de Nederlânske ekwifalinten neitiid wer yn ûnbrûk rekke.

====Ingelske ynfloed====
De lêste iuw hat it Frysk njonken de oanboazjende ynfloed fan it Nederlânsk fral ek ûnder ynfloed stien fan it [[Ingelsk]], en dan yn 't bysûnder fan it [[Amerikaansk-Ingelsk]]. Benammen op it mêd fan [[Persoanlike kompjûter|kompjûter]]technology en [[sosjale media]] is de Ingelske terminology faak yn syn gehiel oernommen. Dat taalpuristen en lju dy't om oare redens aardichheid oan sokke dingen hawwe eigen Fryske nammen foar dit soarte fan termen betocht hawwe, feroaret dêr neat oan.
[[File:PC 2006 finale1.JPG|right|thumb|250px|Ek it troch-Fryske [[keatsen]], hjir op 'e [[PC]], yn [[2006]], is fan oarsprong in [[Frânsk]] wurd (''chasser'').]]

====Ynternasjonalismen====
In selde byld lit de grutte en groeiende kloft [[ynternasjonalisme]]n sjen dy't it Frysk oernommen hat. Dêrby moat men tinke oan wurden as "kompjûter", "sport", "wykein", "terapeut", "biology", "tillefyzje", "akwadukt", "traine" en "religy". Dy wurden komme tsjintwurdich yn hast alle [[Jeropa|Jeropeeske]] talen foar; der binne mar inkelen, lykas it [[Iislânsk]], dy't foar al sokke begripen in eigen wurd betinke. Yn Fryslân bestiet oer it algemien frijwat wjerstân tsjin ynternasjonalismen, benammen ûnder lju dy't fan har berop út mei it Frysk omslane, lykas skriuwers en ûnderwizers. In grut diel fan dy kategory sil bgl. leaver it wurd "godstsjinst" brûke as "religy" en leaver "oefenje" as "traine". Ek besteane der foarmen dy't fanút dizze groep propagearre wurden binne, mar dy't it net helle hawwe en sadwaande fierhinne yn it ferjit rekke binne, lykas "sneinoer", foar "wykein". Lykwols hat it ferset tsjin ynternasjonalismen nea algemien west; sa wie de skriuwer, oersetter en letterkundige [[Douwe Kalma]] ([[1896]]-[[1953]]) krekt in grut foarstanner fan 'e opname fan soksoarte wurden yn it Frysk. Hy ferwiisde nei it Ingelsk, dat ek in ûnbidige soad lienwurden út oare talen ta him nommen hat, sûnder dat it dêr in sprút minder fan wurden wêze soe.<ref>{{Aut|Breuker, Pieter}}, ''Fries, het Broertje van'', yn: Nicoline van der Sijs, ''Taaltrots: Purisme in een Veertigtal Talen'', s. 81.</ref>

In punt dat hjirmei besibbe is, is de ferfrysking fan sokke ynternasjonalismen. Yn 'e hjirboppe neamde foarbylden waard al sprutsen fan "tillefyzje" ynstee fan "telefyzje"; dat is in oanpassing fan in frjemd wurd oan 'e útspraak fan it Frysk. "Tillefyzje" klinkt Frysker en glidet in Fries no ien kear makliker fan 'e tonge as "telefyzje". Oare foarbylden fan sa'n ferfrysking fan ynternasjonalismen binne "siktaris" ("sekretaris"), "rimmetyk" ("reumatyk"), "perfester" ("professor") en "sitewaasje" ("situaasje"). Lange tiid bestie ek dêr grutte wjerstân tsjin; soks paste in himsels respektearjende taal ommers net, it wie de útspraak fan in dommenien en wa't soks die, makke sawol himsels as it Frysk bespotlik. Sadwaande die de generaasje fan mids tweintichste iuw al sokke foarmen yn 'e ban. Stadichoan komme se lykwols allegear wer werom. En wêrom ek net, sa betoogde skriuwer [[Trinus Riemersma]] yn [[1996]]. In grutte taal as it Ingelsk docht soks krekt-en-gelyk: ''psychology'' en ''architect'' hawwe wol har Frânske skriuwwize beholden, mar wurde útsprutsen as "saikòlledzjy" en "aketekt".<ref>{{Aut|Riemersma, Trinus}}, ''Frysk Frysk'', yn: ''Frysk en Frij'', desimber 1996.</ref>

====Fêstlizzing fan 'e wurdskat====
Der binne troch de tiid hinne ferskate Fryske [[wurdboek]]en ferskynd. Ien fan 'e earsten dy't besocht om 'e Fryske wurdskat op dy wize fêst te lizzen, wie de grutte literator [[Joast Hiddes Halbertsma]] ([[1789]]-[[1869]]), dy't syn ''[[Lexicon Frisicum]]'' yn it [[Latyn]] opstelde, mar net fierder kaam as de letter F. Yn [[1900]] ferskynde it earste diel fan it troch [[Waling Dykstra]] en oaren bewurke ''[[Friesch Woordenboek]]'', folge troch de oare beide dielen yn [[1903]] en [[1911]]. Dêryn waarden de Fryske yngongen beskreaun yn it Nederlânsk. By syn oprjochting yn [[1938]] stelde de [[Fryske Akademy]] him daliks ta doel om dit wurdboek te ferbetterjen. Dêrta waard mei help fan withoefolle frijwilligers in tige grut kaarte-apparaat opset. Yn 't earstoan wie men fan doel en skreau in wurdboek dat ferlykber wêze soe mei de Nederlânske ''[[Dikke Van Dale]]'', mar der kaam safolle materiaal binnen dat men úteinlik besleat om it noch folle grutskaliger oan te pakken.
[[File:Frysk Hânwurdboek.jpg|left|thumb|180px|It ''[[Frysk Hânwurdboek]]'', út [[2008]], it earste [[wurdboek]] wêryn't ek it beskriuwende diel yn it Frysk is.]]

Sa begûn it wurk oan it reuseftige ''[[Grut Wurdboek fan de Fryske Taal]]'', wêrfan't it earste, 400 siden tellende diel yn [[1984]] útkaam. Uteinlik soe pas yn [[2011]] it 25ste en lêste diel reekomme. It is in ûnbidich wittenskiplik wurdboek wurden, dat de Fryske lemma's tige yngeand yn it Nederlânsk ferklearret en de betsjuttings yllústrearret mei withoefolle sitaten út 'e Fryske literatuer. Wylst it wurk oan dit meunsterprojekt geande wie, waarden troch de Fryske Akademy ek lytsere wurdboeken útbrocht. Sa ferskynden yn [[1952]], resp. [[1956]] it ''[[Frysk Wurdboek: Nederlânsk-Frysk]]'' en it ''[[Frysk Wurdboek: Frysk-Nederlânsk]]'', dy't yn [[1985]], resp. [[1984]] yn in folslein op 'e nij besjoene ferzje werútjûn waarden. It earste wurdboek wêryn't de Fryske wurden ek yn it Frysk beskreaun waarden, wie it twadielige ''[[Frysk Hânwurdboek]]'', út [[2008]].

===Wurdfoarming===
Oars as yn it [[Ingelsk]], mar krekt as yn it [[Nederlânsk]] en hast alle oare [[Germaanske talen]], brûkt it Frysk by it foarmjen fan gearstallings de tichte foarm. Dus as men bgl. fan 'e wurden "beam" en "hûs" in gearstalling meitsje wol, dan wurdt dy skreaun as "beamhûs", en net mei de iepene foarm, as "beam hûs", sa't men dat yn it Ingelsk foar de moade hat (''tree house''). Gauris kriget by it foarmjen fan sa'n gearstalling it earste diel fan it gearstalde wurd in ferbûging: "hûnehok", ynstee fan "hûnhok". As it oaninoarskriuwen fan in gearstalling swierrichheden opsmyt of net goed eaget, dan wurdt der in [[keppelstreekje]] ynfoege: "FNP-kieslist" en "Swarte-Seekust". 

Hoewol't dêr neffens de staveringsregels neat fan doocht, hat in grut part fan 'e Fryskskriuwers tsjintwurdich de niging om gearstallings yn 'e iepen foarm te skriuwen, net inkeld wurden as "FNP&nbsp;kieslist" en "Swarte&nbsp;Seekust", mar sels "syktekosten&nbsp;fersekerder", "oersettings&nbsp;debút" en "hynste&nbsp;stamboek". Dizze praktyk wurdt wol "de Ingelske sykte" neamd.
[[File:Wumkes, Geert Aeilco.jpg|right|thumb|220px|Dû. [[Geert Aeilco Wumkes]] wie yn [[1919]] ien fan 'e earsten dy't foar de oprjochting fan 'e [[Fryske Akademy]] pleite, in ynstitút dat foar de ûntwikke-ling fan it Frysk fan ûnskatbere wearde bleken is.]]

===Stavering===
{{Apart|Fryske stavering}}
It Frysk wurdt skreaun mei in oanpaste foarm fan it [[Latynske alfabet]]. Dat [[Frysk alfabet|Fryske alfabet]] bestiet net lykas it Nederlânske út 26, mar út 23 letters. Yn it Frysk komme nammentlik de letters q en x net foar. Boppedat wurdt de letter y beskôge as in fariant fan 'e i en dêr ek ûnder alfabetisearre, sadat in wurd as "ympulsyf" yn in Frysk wurdboek bygelyks foàr "inisjaasje" stiet. Fierders komt de letter c yn it Frysk allinne foar yn 'e kombinaasje ch. De letters v, z en ch komme nea foar oan it begjin fan in wurd en de letter g nea oan 'e ein fan in wurd. De karakteristikens fan it skreaune Frysk komt benammen ta utering yn 'e [[fokaal|lûden]] mei [[diakritysk teken|diakrityske tekens]] (â, ê, ô, û en ú), dy't yn it Nederlânsk net foarkomme. Krekt as it Nederlânsk hat it Frysk in ekstra letter, de [[digraaf]]&nbsp;[[IJ (letter)|ij]], dy't stiet foar it [[twalûd]] [ɛ.i̭], dat ek wol skreaun wurdt as ''ei''. Mar oars as yn it Nederlânsk wurdt dy letter yn it Frysk altyd alfabetisearre as i-j, en bestiet der gjin beweging dy't der in aparte letter fan it alfabet fan meitsje wol.

Njonken de boppeneamde diakrityske tekens dy't in útspraakûnderskiedend diel fan 'e stavering foarmje, ken it Frysk ek noch ferskate oare diakrityske tekens, dy't soms tafoege wurde om 'e bedoelde útspraak dúdliker te meitsjen. It faakst komt it [[trema]] foar, dêr't mei oanjûn wurdt dat twa [[fokaal|fokalen]] efterinoar los faninoar útsprutsen wurde moatte, en dus gjin lange fokaal of twaklank foarmje, lykas yn: "beëinigje", "beämte", "koöperaasje", "reüny" en "ateïsme". Fierders wurde sawol it [[skerpteken]] as it [[klamteken]] brûkt om 'e útspraak fan in wurd te fertsjutskjen troch oan te jaan wêr't de [[wurdklam|klam]] leit. De e mei in skerpteken (é) komt sûnt de staveringsherfoarming fan [[1980]] yn prinsipe noch mar yn fiif wurden fêst foar ("grouwélich", "mandélich", "oerdédich", "oerémis" en "tréwes"); yn alle oare gefallen is it tafoegjen fan in skerp- of klamteken opsjoneel (bygelyks yn "foàrkomme" en "foarkómme").

===Fonology===
====Fokalen====
It Frysk beskikt oer in tige yngewikkelde [[fokaal]]ynventaris. Yn it foarste plak binne der in tsiental koarte [[fokaal|lûden]]: [a] (a fan "dak"), [ɛ] (e fan "lek"), [ɪ], (i fan "pit"), [i] (i fan "bite"), [ɔ] (o fan "hok"), [o] (o fan "bok"), [u] (û fan "rûch"), [œ] (u fan "put"), [y] (ú fan "tút") en de [[sjwa]] of reduksjefokaal [ǝ] (e fan "gewoan"). Dêrby moat opmurken wurde dat der eins twa foarmen fan 'e koarte a besteane, mar dat ferskil yn útspraak is net betsjuttingsûnderskiedend. Fierders binne der 9 lange lûden: [a:] (aa fan "baas"), [ɛ:] (ê fan "bêd"), [e:] (ee fan "feest"), [ø:] (eu fan "deun"), [i:] (ii fan "wiid"), [ɔ:] (ô fan "nôt"), [o:] (oo fan "rook"), [u:] (û fan "sûch") en [y:] (ú fan "drúf"). De lange lûden [e:], [ø:] en [o:] wurde yn it Frysk almeast reälisearre as [e:i], [ø:y], resp. [o:u], dus oan 'e ein niigjend nei i, ú, resp. û. Fan 'e koarte lûden kinne der 8 en fan 'e lange lûden ek 8 nasalisearre wurde, wat foarkomt as se mei in -n derefteroan útsprutsen wurde foàr in f, j, l, r, s, w of z, lykas yn "ûnsin" of "branje". Fierders hat it Frysk 20 [[ôfgeand twalûd|ôfgeande twalûden]] en 8 [[opgeand twalûd|opgeande twalûden]], wêrfan't teminsten 6 ek wer yn nasalisearre foarm foarkomme kinne. Ta einsluten binne der dan noch 8 [[trijelûden]]. Dêrmei is it Frysk folle klankriker as de measte besibbe talen, lykas it Ingelsk en it Nederlânsk.

====Klankynventaris (fokalen)====
; Ienlûden
{|
|-
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|-
!colspan="4"| '''koarte ienlûden'''
|-
! Fryske <br>stavering
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! foarbyld(en)
! taalkundige omskriuwing
|-
| a
| [a]
| d'''a'''k
| koart net-rûne iepen foarlûd
|-
| a
| [ɑ]
| h'''a'''m
| koart net-rûne iepen efterlûd
|-
| e
| [ɛ]
| l'''e'''k
| koart net-rûne semy-healiepen foarlûd
|-
| e / i
| [ǝ]
| g'''e'''woan, moogl'''i'''k
| koart (net-rûne) healiepen middenlûd <br><small>([[sjwa]], reduksjefokaal of stomme e)</small>
|-
| i
| [ɪ]
| p'''i'''t
| koart net-rûne semy-sletten semy-foarlûd
|-
| i / y
| [i]
| b'''i'''te, w'''y'''t
| koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| o / a
| [ɔ]
| h'''o'''k, k'''a'''t
| koart rûne semy-healiepen efterlûd
|-
| o
| [o]
| b'''o'''k
| koart rûne healsletten efterlûd
|-
| û / oe
| [u]
| r'''û'''ch, b'''oe'''k
| koart rûne sletten efterlûd
|-
| u
| [œ]
| p'''u'''t
| koart rûne semy-healiepen foarlûd
|-
| ú / u
| [y]
| t'''ú'''t, s'''u'''den
| koart rûne sletten foarlûd
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|-
!colspan="4"| '''lange ienlûden'''
|-
! Fryske <br>stavering
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! foarbyld(en)
! taalkundige omskriuwing
|-
| aa / a
| [a:]
| l'''aa'''d, b'''a'''nen
| lang net-rûne iepen foarlûd 
|-
| ê 
| [ɛ:]
| b'''ê'''d
| lang net-rûne semy-healiepen foarlûd
|-
| ee / e / é
| [e:]
| sk'''ee'''l, t'''e'''ken, grouw'''é'''lich
| lang net-rûne healsletten foarlûd
|-
| eu
| [ø:]
| d'''eu'''n
| lang rûne healsletten foarlûd
|-
| ii / i
| [i:]
| s'''ii'''k, w'''i'''de
| lang net-rûne sletten foarlûd
|-
| ô
| [ɔ:]
| n'''ô'''t
| lang rûne semy-healiepen efterlûd
|-
| oo / o
| [o:]
| r'''oo'''k, sm'''o'''ke
| lang rûne healsletten efterlûd
|-
| û
| [u:]
| s'''û'''ch
| lang rûne sletten efterlûd
|-
| ú / u
| [y:]
| opt'''ú'''gje, dr'''u'''ven
| lang rûne sletten foarlûd
|}
|}

; Nasale ienlûden
{|
|-
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|-
!colspan="4"| '''koarte nasale ienlûden'''
|-
! Fryske <br>stavering
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! foarbyld(en)
! taalkundige omskriuwing
|-
| ern
| [ɛ͂]
| dûbelj'''ern'''s
| nasaal koart net-rûne semy-healiepen foarlûd
|-
| in
| [ɪ͂]
| h'''in'''?
| nasaal koart net-rûne semy-sletten semy-foarlûd
|-
| yn
| [ĩ]
| '''yn'''stekke
| nasaal koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| an
| [ɔ͂]
| br'''an'''je
| nasaal koart rûne semy-healiepen efterlûd
|-
| on
| [õ]
| b'''on'''je
| nasaal koart rûne healsletten efterlûd
|-
| un
| [œ͂]
| h'''un'''?
| nasaal koart rûne semy-healiepen foarlûd
|-
| ûn
| [ũ]
| '''ûn'''skuld
| nasaal koart rûne sletten efterlûd
|-
| ún
| [ỹ]
| t'''ún'''stoel
| nasaal koart rûne sletten foarlûd
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|-
!colspan="4"| '''lange nasale ienlûden'''
|-
! Fryske <br>stavering
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! foarbyld(en)
! taalkundige omskriuwing
|-
| aan / arn
| [ã:]
| '''aan'''sten, H'''arn'''s
| nasaal lang net-rûne iepen foarlûd
|-
| ern
| [ɛ͂:]
| b'''ern'''sk
| nasaal lang net-rûne semy-healiepen
|-
| in
| [ẽ:]
| w'''in'''st
| nasaal lang palataal net-rûne healsletten foarlûd
|-
| yn
| [ĩ:]
| h'''yn'''st
| nasaal lang net-rûne sletten foarlûd
|-
| ân
| [ɔ͂:]
| h'''ân'''sel
| nasaal lang rûne semy-healiepen efterlûd
|-
| eun
| [ø͂:]
| k'''eun'''st
| nasaal lang palataal rûne healsletten foar-lûd
|-
| ûn
| [ũ:]
| d'''ûn'''s
| nasaal lang rûne sletten efterlûd
|-
| ún
| [ỹ:]
| h'''ún'''sk
| nasaal lang rûne sletten foarlûd
|}
|}

; Twalûden
{| class="wikitable"
|-
!colspan="4"| '''ôfgeande twalûden'''
|-
! Fryske <br>stavering
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! foarbyld(en)
! taalkundige omskriuwing
|-
| ai
| [ai̭]
| l'''ai'''tsje <small>([[Wâldfrysk]])</small>, T'''ai'''lân
| koart net-rûne iepen efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| ai
| [ɔi̭]
| l'''ai'''tsje <small>([[Klaaifrysk]])</small>
| koart rûne semy-healiepen efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| aai
| [a:i̭]
| t'''aai''' <small>(Wâldfrysk)</small>, h'''igh'''
| lang net-rûne iepen foarlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| aai / ei
| [ɔ:i̭]
| t'''aai''' <small>(Klaaifrysk)</small>, d'''ei''' <small>(Klaaifrysk)</small>
| lang rûne semy-healiepen efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| au / ou
| [a.ṷ]
| g'''au'''
| rutsen koart net-rûne iepen foarlûd + koart rûne sletten efterlûd
|-
| ea
| [ɪ.ǝ]
| b'''ea'''m
| rutsen koart net-rûne semy-sletten semy-foarlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| ei / ij
| [ɛ.i̭]
| d'''ei''' <small>(Wâldfrysk)</small>, br'''ij'''
| koart net-rûne semy-healiepen foarlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| eo / eu
| [ø.ǝ]
| fr'''eo'''n, s'''eu'''re
| rutsen koart rûne healsletten foarlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| ie
| [i.ǝ]
| w'''ie'''t
| rutsen koart net-rûne sletten foarlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| ieu
| [i.ṷ]
| '''ieu''', S'''ieu'''
| rutsen koart net-rûne sletten foarlûd + koart rûne sletten efterlûd
|-
| oa
| [o.ǝ]
| b'''oa'''t
| rutsen koart rûne healsletten efterlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| oi
| [oi̭]
| h'''oi'''
| koart rûne healsletten efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| oai
| [o:i̭]
| m'''oai'''
| lang rûne healsletten efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| oe
| [u.ǝ]
| g'''oe'''d
| rutsen koart rûne sletten efterlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| oei
| [ui̭]
| gr'''oei'''e
| koart rûne sletten efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| oei
| [u:i̭]
| bl'''oei''' <small>(lang net algemien)</small>
| lang rûne sletten efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| ou
| [ɔ.ṷ]
| t'''ou''' <small>(lang net algemien mear)</small>
| rutsen koart rûne semy-healiepen efterlûd + koart rûne sletten efterlûd
|-
| ue
| [y.ǝ]
| fl'''ue'''s
| rutsen koart rûne sletten foarlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| ui
| [ʌi̭]
| b'''ui'''
| koart net-rûne semy-healiepen efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| uw
| [yṷ]
| sen'''uw'''
| koart rûne sletten foarlûd + koart rûne sletten efterlûd
|-
!colspan="4"| '''opgeande twalûden'''
|-
! Fryske <br>stavering
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! foarbyld(en)
! taalkundige omskriuwing
|-
| ea / je
| [jɛ]
| b'''ea'''mmen, k'''je'''l
| palatale approksimant + koart net-rûne semy-healiepen foarlûd
|-
| ie / ji
| [jɪ]
| tr'''ie'''dden, sk'''ji'''n
| palatale approksimant + koart net-rûne semy-sletten semy-foarlûd
|-
| jo
| [jɔ]
| l'''jo'''cht
| palatale approksimant + koart rûne semy-healiepen efterlûd
|-
| jo
| [jo]
| sl'''jo'''cht
| palatale approksimant + koart rûne healsletten efterlûd
|-
| oa
| [ṷa]
| b'''oa'''rje
| koart rûne sletten efterlûd + koart net-rûne iepen foarlûd
|-
| oa
| [ṷa:]
| m'''oa'''rns
| koart rûne sletten efterlûd + lang net-rûne iepen foarlûd
|-
| ue / ju
| [jœ]
| fl'''ue'''zzen, r'''ju'''cht
| palatale approksimant + koart rûne semy-healiepen foarlûd
|-
| uo
| [ṷo]
| f'''uo'''tten
| koart rûne sletten efterlûd + koart rûne healsletten efterlûd
|-
!colspan="4"| '''nasale twalûden'''
|-
! Fryske <br>stavering
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! foarbyld(en)
! taalkundige omskriuwing
|-
| ean / earn
| [ɪ͠.ǝ]
| l'''ean'''strookje, trijef'''earn'''s
| nasaal rutsen koart net-rûne semy-sletten semy-foarlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| ein
| [ɛ͠.i̭]
| '''ein'''s <small>(Wâldfrysk)</small>
| nasaal koart net-rûne semy-healiepen foarlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| ein
| [ɔ͠.i̭]
| '''ein'''s <small>(Klaaifrysk)</small>
| nasaal rutsen rûne semy-healiepen efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| eon
| [ø͠.ǝ]
| sn'''eon'''s
| nasaal rutsen koart rûne healsletten foarlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| ien
| [i͠.ǝ]
| '''ien'''s
| nasaal rutsen koart net-rûne sletten foarlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| oarn
| [ṷ͠a:]
| m'''oarn'''s
| nasaal koart rûne sletten efterlûd + lang net-rûne iepen foarlûd
|}

{| class="wikitable"
|-
!colspan="4"| '''trijelûden'''
|-
! Fryske <br>stavering
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! foarbyld(en)
! taalkundige omskriuwing
|-
| eau
| [jo.ṷ]
| bl'''eau'''
| palatale approksimant + rutsen koart rûne healsletten efterlûd + koart rûne sletten efterlûd
|-
| iuw
| [jyṷ]
| bl'''iuw'''e <small>(net oeral sa útsprutsen)</small>
| palatale approksimant + koart rûne sletten foarlûd + koart rûne sletten efterlûd
|-
| iuw
| [juṷ]
| l'''iuw'''
| palatale approksimant + koart rûne sletten efterlûd + koart rûne sletten efterlûd
|-
| joe
| [ju.ə]
| f'''joe'''r
| palatale approksimant + rutsen koart rûne sletten efterlûd + koart healiepen middenlûd
|-
| jou
| [jɔ.ṷ]
| f'''jou'''wer <small>(net oeral sa útsprutsen)</small>
| palatale approksimant + rutsen rûne semy-healiepen efterlûd + koart rûne sletten efterlûd
|-
| oai
| [ṷai̭]
| m'''oai'''st
| koart rûne sletten efterlûd + koart net-rûne iepen foarlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| oai
| [ṷa:i̭]
| k'''oai'''
| koart rûne sletten efterlûd + lang net-rûne iepen foarlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|-
| uoi
| [ṷoi̭]
| m'''uoi'''ke
| koart rûne sletten efterlûd + koart rûne healsletten efterlûd + koart net-rûne sletten foarlûd
|}

====Konsonanten====
It Frysk hat teminsten 28 [[konsonant|bylûden]], dy't yn [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|fonetysk skrift]] sa skreaun wurde: [b], [x], [d], [ʣ], [ʤ], [f], [ɡ], [ɣ], [h], [j], [k], [l], [m], [n], [ŋ], [ɲ], [p], [r], [s], [ʃ], [t], [c], [ʦ], [ʧ], [v], [ʋ], [w], [z] en [ʒ]. Dêrfan binne [b], [d], [f], [h], [j], [k], [m], [n], [p], [s], [t], [v] en [z] gjin fierdere útlis brek. De [x] is de ch fan "berch", dy't trouwens yn it Frysk, as it derop oankomt, ornaris fierder nei efteren yn 'e mûle útsprutsen wurdt, as [χ]. Itselde is it gefal mei de [l], wêrfan't de útspraak yn it Frysk dúdlik "dûnkerder" of "tsjûker" is as yn it [[Nederlânsk]] of it [[Ingelsk]], en mear oerienkomt mei de útspraakwize yn it [[Skotsk]] of de [[Slavyske talen]]. Om dat útspraakferskil wer te jaan kin it teken [ɫ] brûkt wurde. De [r] wurdt yn it Frysk krekt altyd "rôljend", op 'e punt fan 'e tonge útsprutsen; in [[breikjende r]] ([ʀ]), dy't ek wol foarkomt, is altyd persoansbûn en wurdt yn it Frysk as in spraakgebrek beskôge.

Fierders hat it Frysk twa g's: de [[plofklank]] [ɡ] (fan "goed") en de [[wriuwklank]] [ɣ] (fan "drage"), en twa w's: de [ʋ] (fan "wat") en de [w] (fan "skowe"). De [ɣ] en de [w] kinne nea oan it begjin fan wurden foarkomme, likemin as de [x], de [v] en de [z]. De [ʣ] is de dz fan "widze"; [ʤ] is de dzj fan "siedzje"; [ŋ] is de ng fan "bang"; [ɲ] is de nj fan "njonken"; [ʃ] is de sj fan "sjippe"; [c] is de tj fan "tjems"; [ʦ] is de ts fan "tsiis"; [ʧ] is de tsj fan "tsjerke"; en [ʒ] is de zj fan "garaazje". Ek komt yn it Frysk de [[glottisslach]] ([ʔ]) wol foar, mar inkeld tusken twa deselde lûden, lykas yn "koöperaasje" of "Kanaän". Dizze útspraak is dus grutdiels ûnbewust, en de glottisslach wurdt dan yn it skreaune Frysk ek net werjûn, of it moat wêze troch it [[trema]] op it twadde lûd.

Dêrnjonken binne der noch in dozyn [[palatalisaasje|palatalisearre]] konsonanten: [bʲ] (as yn "bjinne"), [xʲ] (as yn "ferlechje"), [ɟ] (as yn "djoer"), [fʲ] (as yn "fjochtsje"), [ɡʲ] (as yn "gjin"), [ɣʲ] (as yn "weagje"), [kʲ] (as yn "kjel"), [lʲ] (as yn "ljip"), [mʲ] (as yn "mjitte"), [pʲ] (as yn "pjut"), [rʲ] (as yn "rjocht") en [vʲ] (as yn "weevje"). De palatalisaasje fan dizze konsonanten wurdt lykwols ek wol taskreaun oan it feit dat se folge wurde troch in [[opgeand twalûd]]. Men kin de "jo"-klank yn "rjocht" dus op twa manearen útlizze: as "r-jo-cht" (mei in opgeand twalûd), of as "rj-o-cht" (mei in palatalisearre konsonant). Ta einbeslút binne der ek noch fjouwer [[labialisaasje|labialisearre]] konsonanten: [dʷ] (as yn "dwaan"), [kʷ] (as yn "kwea"), [sʷ] (as yn "swart") en [tʷ] (as yn "twa").

====Klankynventaris (konsonanten)====
{|
|-
| valign="top" |
{| class="wikitable"
|-
!colspan="4"| '''bylûden'''
|-
! Fryske <br>stavering
! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|IPA]]
! foarbyld(en)
! taalkundige omskriuwing
|-
| b / bb
| [b]
| '''b'''êd, ra'''bb'''erij
| stimhawwende bilabiale plofklank
|-
| bj
| [bʲ]
| '''bj'''inne
| palatalisearre stimhawwende bilabiale plofklank
|-
| ch
| [x] ([χ])
| ber'''ch''' <small>(nea oan it wurdbegjin)</small>
| stimleaze felêre wriuwklank <br><small>(meast reälisearre as de stimleaze uvulêre wriuwklank)</small>
|-
| chj
| [xʲ]
| ferle'''chj'''e
| palatalisearre stimleaze felêre wriuwklank
|-
| d / dd
| [d]
| '''doel''', mi'''dd'''en
| stimhawwende alveolêre plofklank
|-
| dj
| [ɟ]
| '''dj'''oer
| stimhawwende palatale plofklank
|-
| dw
| [dʷ]
| '''dw'''aan
| labialisearre stimhawwende alveolêre plofklank
|-
| dz
| [ʣ]
| wi'''dz'''e <small>(nea oan it wurdbegjin)</small>
| stimhawwende alveolêre affrikaat
|-
| dzj / j
| [ʤ]
| sie'''dzj'''e, '''j'''eans
| stimhawwende palato-alveolêre affrikaat
|-
| f / ff
| [f]
| '''f'''ol, stra'''ff'''e
| stimleaze labiodintale wriuwklank
|-
| fj
| [fʲ]
| '''fj'''ochtsje
| palatalisearre stimleaze labiodintale wriuwklank
|-
| g
| [ɡ]
| '''g'''ers
| stimhawwende felêre plofklank
|-
| gj
| [ɡʲ]
| '''gj'''in
| palatalisearre stimhawwende felêre plofklank
|-
| g / gg
| [ɣ]
| se'''g'''el, mi'''gg'''en <small>(nea oan it wurdbegjin)</small>
| stimhawwende felêre wriuwklank
|-
| gj
| [ɣʲ]
| wea'''gj'''e <small>(nea oan it wurdbegjin)</small>
| palatalisearre stimhawwende felêre wriuwklank
|-
| h
| [h]
| '''h'''out
| stimleaze glottale wriuwklank
|-
| j
| [j]
| '''j'''as
| palatale approksimant
|-
| k / kk
| [k]
| '''kat''', we'''kk'''er
| stimleaze felêre plofklank
|-
| kj
| [kʲ]
| '''kj'''el
| palatalisearre stimleaze felêre plofklank
|-
| kw
| [kʷ]
| '''kw'''ea
| labialisearre stimleaze felêre plofklank
|-
| l / ll
| [l] ([ɫ])
| '''l'''ân, wi'''ll'''e
| alveolêre laterale approksimant<br><small>(meast reälisearre as de felêrisearre alveolêre laterale approksimant)</small>
|-
| lj
| [lʲ]
| '''lj'''ip
| palatalisearre alveolêre laterale approksimant
|-
| m / mm
| [m]
| '''m'''ar, ni'''mm'''e
| bilabiale nasaal
|-
| mj
| [mʲ]
| '''mj'''itte
| palatalisearre bilabiale nasaal
|-
| n / nn
| [n]
| '''n'''oed, ka'''nn'''e
| alveolêre nasaal
|-
| ng
| [ŋ]
| la'''ng''' <small>(nea oan it wurdbegjin)</small>
| felêre nasaal
|-
| nj
| [ɲ]
| '''nj'''onken
| palatale nasaal
|-
| nk
| [ŋk]
| ba'''nk''' <small>(nea oan it wurdbegjin)</small>
| felêre nasaal + stimleaze felêre plofklank
|-
| p / pp
| [p]
|'''p'''et, le'''pp'''el
| stimleaze bilabiale plofklank
|-
| pj
| [pʲ]
| '''pj'''ut
| palatalisearre stimleaze bilabiale plofklank
|-
| r / rr
| [r] 
| '''r'''ak, ba'''rr'''e <br><small>(altyd op it puntsje fan 'e tonge útsprutsen)</small>
| alveolêre trilklank
|-
| rj
| [rʲ]
| '''rj'''ocht
| palatalisearre alveolêre trilklank
|-
| s / ss
| [s]
| '''s'''âlt, ri'''ss'''e
| stimleaze alveolêre siisklank
|-
| sj 
| [ʃ]
| '''sj'''ippe
| stimleaze palato-alveolêre siisklank
|-
| sw
| [sʷ]
| '''sw'''art
| labialisearre stimleaze alveolêre siisklank
|-
| t / tt
| [t]
| '''t'''osk, li'''tt'''e
| stimleaze alveolêre plofklank
|-
| tj
| [c]
| '''tj'''ems
| stimleaze palatale plofklank
|-
| ts
| [ʦ]
| '''ts'''iis
| stimleaze alveolêre affrikaat
|-
| tsj
| [ʧ]
| '''tsj'''erke
| stimleaze palato-alveolêre affrikaat
|-
| tw
| [tʷ]
| '''tw'''a
| labialisearre stimleaze palatale plofklank
|-
| v
| [v]
| sle'''v'''en
| stimhawwende labiodintale wriuwklank
|-
| vj
| [vʲ]
| wee'''vj'''e
| palatalisearre stimhawwende labiodintale wriuwklank
|-
| w / ww
| [ʋ]
|'''w'''at, ha'''ww'''e
| labiodintale approksimant
|-
| w
| [w]
| sko'''w'''e <small>(nea oan it wurdbegjin)</small>
| stimhawwende labio-felêre approksimant
|-
| z / zz
| [z]
| tû'''z'''en, si'''zz'''e <small>(nea oan it wurdbegjin)</small>
| stimhawwende alveolêre siisklank
|-
| zj
| [ʒ]
| bagaa'''zj'''e
| stimhawwende palato-alveolêre siisklank
|-
| ''net skreaun''
| [ʔ]
| koöperaasje
| de glottisslach <small>(in bytsje romte tusken twa gelikense lûden; <br>yn it Frysk net bewust reälisearre)</small>
|}
|}

== Foarútsichten ==
[[File:Waling Dykstra 1871.jpg|right|thumb|180px|[[Waling Dykstra]].]]
Al iuwenlang binne der om it hoartsje lju dy't de ûndergong fan 'e Fryske taal binnen fyftich of hûndert jier foarsizze. Sokke "ûnheilsprofeten" wiene bygelyks [[Foeke Sjoerds]] yn [[1765]], [[Johan Winkler]] yn [[1868]], [[Waling Dykstra]] yn [[1884]], [[Jan Jelles Hof]] yn [[1927]], en [[Tony Feitsma]] yn [[1962]].<ref>{{Aut|Keulen, Binne}}, ''Het Fries overleeft ook de 21ste eeuw'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 31 desimber 1998.</ref> Yn dit ferbân moat men der rekken mei hâlde dat it begryp 'ûndergong' by de âldere skriuwers net needsaaklikerwize betsjut dat de Frysktaligen op it Nederlânsk oergiene en harren memmetaal falle lieten. Yn Waling Dykstra syn tiid, bygelyks, spriek fierwei it meastepart fan 'e befolking nei wenst Frysk, mar rûn de kwaliteit fan 'e sprektaal bot werom. Der kamen gjin nije Fryk begripen by foar nije ferskynsels; dêrfoar waarden [[lienwurd]]en út it Nederlânsk oernommen. It Nederlânsk waard dêrmei ymplisyt as noarm erkend. (Dykstra sei dêrom: "it Frysk hat de tarring.") As hjoed de dei oer 'ûndergong' sprutsen wurdt, giet it lykwols net allinnich om in kwalitative, mar ek om in kwantitative efterútgong, as Fryske memmetaalsprekkers de taal mar amper of alhiel net mear brûke of de taal net trochjouwe oan harren bern. 

Yn [[1951]] waard in telling ûnder alle skoalbern holden troch [[ûnderwiisynspekteur]] [[Krine Boelens]]. Twatrêde part hie as memmetaal it Frysk. Op it Fryskstalige [[plattelân]] fan 'e provinsje wie dat hast 95%. De bernetaal wie dêr foar hast elk Frysk; net fan hûs út Frysktalige bern learden en sprieken Frysk troch de omgong mei harren wol Frysktalige leeftydsgenoaten. Yn [[1967]] waard der troch [[Lieuwe Pietersen]] foar it earst in represintative [[enkête]] oer de posysje fan it Frysk holden. It die bliken dat doe 71% fan 'e ynwenners fan Fryslân it Frysk as memmetaal hie. Yn [[1980]] fûn der op 'e nij in represintative enkête plak en dêrút bliek dat doe noch mar 55% fan 'e ynwenners fan Fryslân it Frysk as memmetaal hie. Dat wie dus in efterútgong fan 16% yn trettjin jier&nbsp;– of alteast sa liek it op it earste gesicht. As men dat persintaazje ferrekkenet mei de útstream fan Frysktaligen út Fryslân, de ynstream fan Nederlânsktaligen yn 'e provinsje en de groei fan 'e Fryske befolking, dan ûntstiet der in nuansearder byld. Doe't der yn [[1994]] wer in enkête holden waard, neffens it stramyn fan dy fan [[1980]], wie it persintaazje Frysktaligen stabyl bleaun op 55%. As men dat ferrekkenet mei de befolkingsgroei yn Fryslân yn de tuskenlizzende perioade (fan sa'n 580.000 nei 615.000), kin men dus stelle dat der yn dy perioade in absolute taname fan Frysktaligen west hawwe moat fan rom 19.000. En dan is [[Minsklike migraasje|emigraasje]] út 'e provinsje wei troch foar in grut part Frysktaligen en [[ymmigraasje]] nei de provinsje ta troch foar in grut part Nederlânsktaligen net meirekkene. Hoewol't harren relative oandiel yn 'e befolking fan Fryslân foàr [[1980]] ôfnommen en dêrnei gelyk bleaun is, kin dus steld wurde dat der, yn absolute sifers ynstee fan persintaazjes, noch nea yn 'e skiednis safolle Frysktaligen west hawwe as hjoed de dei. Under harren nimt fierders it tal twadde-taalsprekkers ta. 

Wat de takomst fan it Frysk oanbelanget: resinte ûndersiken litte sjen dat hieltyd minder âlden it Frysk oan harren bern trochjouwe en dat allyksa minder bern ûnderling it Frysk brûke, ek dyjingen dy't it Frysk fan har âlden al leard hawwe. It ûnderwiis is der oant no ta net yn slagge it skreaune Frysk as taalkultuer en taalnoarm oer te dragen, en de Frysktaligen brûke it dan ek net op nivo. De lytse minderheid dy't Frysk skriuwt, docht dat foar in grut part neffens in eigen sprektaalnoarm: eins dus sûnder noarm en sûnder erkende noarmearring, wat betsjut dat it Nederlânsk (of eins 'oerset' Nederlânsk) de noarmfunksje oernimt. Dit proses soe yn 'e takomst de standerttaal-status yn gefaar bringe kinne en it Frysk weromferwize kinne nei in dialektstatus. Mar hoe dan ek, om't der hjoed de dei noch altyd bern binne dy't it Frysk as memmetaal hawwe, al wurde it geandewei minder, sil it Frysk perfoarst de [[twaentweintichste iuw]] helje. Oft dan in minderheid Frysktalich wêze sil, en wat de kwaliteit fan 'e taal dan is, bliuwt no fansels noch ûnwis.

== ISO 639-Taalkoades ==
De [[ISO 639]]-taalkoades foar it Frysk binne "fy" en "fry". Om't it [[Wikipedy:Wat is Wikipedia|Wikipedia-projekt]], sa't op it [[ynternet]] wisânsje is, de twaletterige koades brûkt, wurdt de [[Haadside|Fryske Wikipedy]] oantsjut mei de koade "fy:".

== Sjoch ek ==
{| class="vatop"
|
* [[Frysk alfabet]]
* [[Fryske dialekten]]
* [[Fryske literatuer]]
** [[Nijfryske literatuer]]
* [[Fryske stavering]]
* [[Frysk yn it bestjoerlik ferkear]]
* [[Frysk yn it rjochtsferkear]]
* [[Frysk op kompjûters]]
| width=25 |
|
* [[Grut Frysk Diktee]]
* [[Kneppelfreed]]
* [[list fan Fryske taalferienings]]
* [[list fan sterke tiidwurden yn it Frysk]]
* [[meartalichheidskoördinator]]
* [[Praat mar Frysk]]
* [[Swadesh-list Frysk]]
* [[Tekstwinkel]]
|}

== Keppelings om utens ==
{| class="vatop"
|
=== Oerheid ===
* [http://www.fryslan.nl/ Provinsje Fryslân]
* [http://www.wetterskipfryslan.nl/ Wetterskip Fryslân]

=== Algemien ===
* [http://www.omniglot.com/writing/frisian.htm Artikel oer it Frysk op ''Omniglot'']
* [http://www.hallofryslan.nl/ Hallo Fryslân]
* [http://www.lineone.nl/skrift/sw3-frysknedstreektalen.htm It Frysk, de Nederlânske streektalen en it Nederlânsk]

=== Kultuer ===
* [http://www.kultuerside.nl/ Kultuerkaart fan Fryslân]
* [http://www.fryskemp3.nl/ Fryske Mp3]
| width=25 |
|
=== Media ===
* [http://www1.omropfryslan.nl/ Omrop Fryslân Telefyzje en Radio]
* [http://www.leeuwardercourant.nl/ Ljouwerter Krante]
* [http://www.frieschdagblad.nl/ Frysk Deiblêd]
* [http://www.itnijs.nl/ It Nijs]

=== Ynternet ===
* [http://extensions.services.openoffice.org/project/spellfy Staveringshifker Frysk fan OpenOffice]
* [http://www.mozilla-nl.org/projecten/frysk Firefox yn it Frysk]
* [https://addons.mozilla.org/nl/firefox/addon/5679 Fryske staveringshifker foar Firefox]
* [http://www.mozillamessaging.com/en-US/thunderbird/early_releases/downloads/ Thunderbird 3.0 yn it Frysk]
|}

{{boarnen|boarnefernijing=
'''referinsjes''':<br>
{{reflist|2}}
----
'''boarnen''':<br>
{{Kolommen2
|Kolom1=
* {{Aut|[[Gosse Blom|Blom, Gosse]]}}, ''Hylper Wurdboek'', Ljouwert, 1981 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 17 16 055.
* {{Aut|Boelens, K., et al.}}, ''Twataligens: Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens'', Ljouwert, 1981, 3e printinge (Fryske Akademy), ISBN 9 06 27 30 086.
* {{Aut|Boomsma, Peter R.}}, ''Kneppelfreed: Gevecht om de Taal met Wapenstok en Waterkanon'', Frjentsjer, 1998, ISBN 9 05 19 41 838.
* ——, ''Bosatlas van Fryslân'', Grins, 2009 (Noordhoff Atlas Productions), ISBN 978-9 00 17 79 047.
* {{Aut|[[Pieter Breuker|Breuker, Pieter]]}}, ''Fries, Het Broertje van'', yn: Sijs, Nicoline van der, (red.), ''Taaltrots: Purisme in een Veertigtal Talen'', Amsterdam/Antwerpen, 1999 (Het Taalfonds), ISBN 9 02 54 96 245, s. 80-87.
* {{Aut|Breuker, Pieter}}, ''Noarmaspekten fan it Hjoeddeiske Frysk'', Grins, 1993 (St. FFYRUG), ISBN 9 08 01 32 519.
* {{Aut|[[J.H. Brouwer|Brouwer, J.H.]] et al. (red.)}}, ''Encyclopedie van Friesland'', Amsterdam, 1958 (Elsevier), sûnder ISBN.
* {{Aut|Crystal, David}}, ''The Penguin Dictionary of Language (Second Edition)'', Londen, 1999 (Penguin), ISBN 0 14 05 14 163.
* {{Aut|[[Klaes Dykstra|Dykstra, Klaes]], en [[Bouke Oldenhof|Oldenhof, Bouke]]}}, ''Lyts Hânboek fan de Fryske Literatuer'', Ljouwert, 1997 (Afûk), ISBN 9 07 00 10 526.
* {{Aut|Dijk, Siebren}}, ''Noun Incorporation in Frisian'', Ljouwert, 1997 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 17 18 481.
* {{Aut|Dijkstra, F.B.}}, ''Stavering'', Ljouwert, 1991 (Afûk), ISBN 9 06 27 34 537.
* {{Aut|Dooper, Minke, et al.}}, ''Bûsboekje 2015'', Ljouwert, 2014 (Ried fan de Fryske Beweging), ISBN 978-9 08 15 60 443.
* {{Aut|[[Pieter Duijff|Duijff, Pieter]]}}, ''Fries en Stadsfries'', De Haach, 2002 (Sdu Uitgevers), ISBN 9 01 20 90 156.
* {{Aut|[[Johan Frieswijk|Frieswijk, Johan]]; Huizinga, Jo; Jansma, Lammert; en [[Yme Kuiper (heechlearaar)|Kuiper, Yme]], (red.)}}, ''Geschiedenis van Friesland 1750-1995'', Ljouwert/Amsterdam, 1998 (Fryske Akademy/Utjouwerij Boom), ISBN 9 05 35 23 685.
* {{Aut|Gorter, Durk, en [[Reitze Jonkman|Jonkman, Reitze]]}}, ''Taal yn Fryslân op 'e Nij Besjoen'', Ljouwert, 1995 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 17 18 074.
|Kolom2=
* {{Aut|Haan, G.J. de}}, ''Frisian Grammar'', Grins, (sûnder jier).
* {{Aut|Heidinga, H.A.}}, ''Frisia in the First Millennium: An Outline'', Utert, 1997 (Utjouwerij Matrijs), ISBN 9 05 34 51 161.
* {{Aut|Hofstra, T.}}, ''Oudnoors I'', Grins, 1996.
* {{Aut|[[Mathilde Jansen|Jansen, Mathilde]], en Oostendorp, Marc van}}, ''Taal van de Wadden'', De Haach, 2004 (Sdu Uitgevers), ISBN 978-9 01 20 97 130.
* {{Aut|[[Klaas Jansma|Jansma, Klaas]]}}, ''Friesland en Zijn 44 Gemeenten'', Ljouwert, 1981 (''Frysk Deiblêd''), ISBN 9 06 48 00 154.
* {{Aut|[[Reitze Jonkman|Jonkman, Reitze J.]]}} en {{Aut|[[Arjen Versloot|Versloot, Arjen P.]]}}, ''Fryslân Land van Talen: Een Geschiedenis'', Ljouwert, 2018 (op 'e nij besjoene werútjefte), oarspr. printinge 2013 (Afûk), ISBN 978-9 06 27 39 264.
* {{Aut|Mulder, Bertus, en Mulder, Marja}}, ''De Miskende Taaiheid fan it Frysk'', Ljouwert, 2008 (Fryske Pers Boekerij), ISBN 978-9 03 30 06 111.
* {{Aut|Nieuwenhuijsen, P.M.}}, ''Het Verschijnsel Taal'', Bussum, 1995 (Coutinho), ISBN 9 06 28 39 894.
* {{Aut|[[Els Perdok|Perdok, Els]]}}, ''Woordenboek Nederlands-Schiermonnikoogs'', Skiermûntseach, 2001 (Kultuerhistoaryske Feriening " 't Heer en Feer").
* {{Aut|Renkema, W.J.; Ytsma, Jeh.; en Willemsma, A.}}, ''Frisian: The Frisian Language in Education in The Netherlands'', Ljouwert, 1996 (Fryske Akademy).
* {{Aut|[[Cornelis Roggen|Roggen, Cornelis]]}}, ''Woordenboek van het Oosterschellings – Wêdenboek fon et Aasters'', Ljouwert, 1976 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 17 14 907.
* {{Aut|Steensen, Thomas; Hemminga, Piet; en Lengen, Hajo van}}, ''De Fryslannen'', Ljouwert, 2008 (Fryske Rie/Afûk), ISBN 978-9 06 27 37 734.
* {{Aut|Visser, Willem, en Dyk, Siebren}}, ''Eilander Wezzenbúek'', Ljouwert, 2002 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 17 19 348.
* {{Aut|[[Martha van Wichen-Schol|Wichen-Schol, Martha van]]}}, ''Woddenboek fan et Westers'', Ljouwert, 1986 (Fryske Akademy), sûnder ISBN.
}}
----
{{commonscat|Frisian language}}
}}

{{Taal yn Fryslân}}

{{Nijsgjirrige side}}

{{DEFAULTSORT:Frisk}}
[[Kategory:Frysk| ]]
[[Kategory:Fryslân]]
[[Kategory:Taal yn Fryslân]]
[[Kategory:Taal yn Nederlân]]
[[Kategory:Fryske talen]]
[[Kategory:Westgermaanske talen]]
[[Kategory:Westerlauwerske Friezen]]