Besjoch de boarne foar Brussel

{{Universele ynfoboks stêd
| namme                       = Brussel <br> <small>''Ville de Bruxelles / Bruxelles-Ville'' {[[Frânsk]]) </small> <br> <small>''Stad Brussel / Brussel-Stad'' ([[Nederlânsk]])</small>
| ôfbylding                   = Brussels Great Market Square.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 280px
| ôfbyldingstekst             = Grutte Merk mei it Stedhûs fan Brussel
| wapen                       = [[Ofbyld:Brussel vlag.svg|border|100px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ofbyld:Greater coat of arms of the City of Brussels.svg|100px]]
| ynwennertal                 = 188.737 <small>(1 jannewaris 2022)</small>
| oerflak                     = 33,09 km²
| befolkingstichtens          = 5706,21 /km²
| stêdekloft                  = 
| hichte                      = 70 m 
| lân                       = {{BELf}}
| bestjoerlike ienheid 1      = Regio
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag_of_the_Brussels-Capital_Region.svg|border|20px]] [[Brusselsk Haadstedsk Gewest]]
| bestjoerlike ienheid 2      = Arrondissemint
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Arrondissemint Brussel-Haadstêd|Brussel-Haadstêd]]
| boargemaster               = Philippe Close (SP)
| stêdsyndieling             = 
| stifting                   = [[976]] <br> [[1229]] (stedsrjochten)
| postkoade                  = 1000 Brussel <br> 1020 [[Laken (Brussel)|Laken]] <br> 1120 [[Neder-Over-Heembeek]] <br> 1130 [[Haren (Brussel)|Haren]] 
| tiidsône                   = [[UTC]] +1
| simmertiid                 = UTC +2
| koördinaten                = {{Koördinaten yn tekst|50_50_48_N_4_21_09_E_type:city_zoom:15_region:BE|50° 50' 48" NB, 4° 21' 9" EL}}
| webside                    = [http://www.brussel.be/ www.brussel.be] <br> [http://www.bruxelles.be/ www.bruxelles.be]
| ôfbylding2                  = Bourse_Bxl_02.JPG
| ôfbyldingstekst2            = Brusselske Oandielebeurs
| ôfbylding3                  = Bruxelles_1.jpg
| ôfbyldingstekst3            = Keninklik Paleis
| mapname                     = Belgje
| mapwidth                    = 280
| lat_deg                     = 50
| lat_min                     = 50
| lat_sec                     = 48
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 4
| lon_min                     = 21
| lon_sec                     = 9
| lon_dir                     = E
| tekst by posysjekaart       = Lizzing yn Belgje
| ôfbylding99                 = 
| ôfbyldingstekst99           = 
| ôfbyldingsbreedte99         = 
}}
{{Oar|de Belgyske haadstêd Brussel|Brussel (betsjuttingsside)}}
'''Brussel''' ([[Frânsk]]: ''Ville de Bruxelles'' of ''Bruxelles-Ville'', [[Nederlânsk]]: ''Stad Brussel'' of ''Brussel-Stad'') is een gemeente yn it [[Brusselsk Haadstedsk Gewest]] en de [[haadstêd]] fan [[Belgje]], de [[Flaamske Mienskip]] en de [[Frânske Mienskip]]. De stêd is ek it sit fan de [[Jeropeeske Uny]] en de [[Noardatlantyske Ferdrachsorganisaasje|NAFO]].

Brussel is in twatalige stêd, dêr't Frânsk (85-90%) en [[Nederlânsk]] (10-15%) sprutsen wurdt. As haadstêd fan Belgje is Brussel it plak dêr't it nasjonaal regear festige is, dêr't de kening kroane wurdt en dêr't de keninklike famylje wennet. 

Mei goed 180.000 ynwenners is Brussel de fyfde grutte gemeente neffens ynwennertal yn Belgje. De gemeente is ien fan de 19 gemeenten fan it Brusselsk Haadstedsk Gewest, dat ornaris ek "Brussel" neamd wurdt en dy hat goed 1,2 miljoen ynwenners. Yn de [[Stedsregio Brussel]] wenje goed 1,8 miljoen minsken en is dêrmei de grutste fan Belgje.

== Namme ==
De namme Brussel is ôflaat fan de gearstalling út it [[Aldnederfrankysk]]e ''bruoc'' (broek/sompe) en ''sella'' (wenplak), dus ''Bruocsella'' (wenplak yn/by de sompe). Om [[1015]] hinne komt de namme yn it [[Latyn]] foar it earst foar as ''Brosella''. Yn it [[Midnederlânsk]] evoluearre de namme ta ''''Bruesele'' en ''Brussele''. De namme soe yn it moderne [[Nederlânsk]] winliken ''Broekzele'' wêze moatte, dochs is stadichoan feroare ta ''Brussel''. It [[Frânsk]]e ''Bruxelles'' stiet noch tichteby de oarspronklike namme.

== Skiednis ==
=== Iere skiednis ===
Yn it Soaniënwâld súdeastlik fan de hjoeddeistige stêd Brussel binne fynsten fan bewenning út it [[Neolitikum]] weromfûn. Yn de [[brûnstiid]] en [[izertiid]] wie der bewenning yn de [[delling]] fan de [[Meänder (rivier)|meänder]]jende rivier de [[Senne (rivier)|Senne]], dêr't benammen [[lânbou]]wers libben. Yn de [[Romeinske tiid]] waarden der [[filla]]'s oan wjerskanten fan de Senne boud. Ut dy tiid komme ek twa grêfheuvels. Yn de [[Merovingen|Merovingyske tiid]], yn de [[6e iuw|sechde]] en [[sande iuw]], ûntstiene op de hegere grûn om de Senne hinne ferskate doarpen. Op de legere grûn om de Senne hinne wiene in stikmannich sompen, dêr't dus de namme "wenplak by de sompe" nei wiist.

=== Midsiuwen ===
[[Ofbyld:Stadszegel.png|thumb|left|Aldste bewarre stedsegel fan Brussel út 1257 mei it [[Midnederlânsk]] râneskrift: INGESIGELE · DER · PORTERS · VAN · BRUSLE]]
Yn de [[njoggende iuw]] woeksen de doarpen oaninoar fêst en waard in [[boarch]] op ien fan de trije eilannen yn de Senne boud. De stêd waard in merkplak fan de lânbou yn de omkriten. Troch de lizzing oan de Senne, dy't yn de [[Dijle]] útmûnet en dy't op syn bar yn de [[Skelde]] útmûnet krige Brussel in ferbing mei de see en kaam op in hannelsrûte fan de âldere stêden [[Brugge]] nei [[Keulen]] te lizzen. Hannelers en hânwurklju fêstigen harren yn Brussel dy't part fan de twadde ferstedsking fan Noardwest-Jeropa yn de midsiuwen wie.

Bestjoerlik lei Brussel yn de [[Brabângoa]] en it [[bisdom Kamerryk]] yn it hartochdom [[Nederloataringen]]. De goa Brabân bestie út fjouwer greefskippen, dêr't it greefskip Brussel de mmeast eastlike fan wie. Justjes foar it jier [[1000]] kaam it Brussel yn it besit fan de greef fan [[Leuven]], dy't mooglik in kastiel op de [[Koudenberg]] hie.

De greven fan Leuven en Brussel waarden oan de ein fan de [[alfde iuw]] lângreven fan Brabân. Yn [[1106]] waarden se hartoch fan Nederloataringen en oan de ein fan de tolfde iuw waarden se yn it lângreefskip Brabân ferheft ta hartoch fan [[Hartochdom Brabân|Brabân]]. Brussel waard yn dy snuorje hieltyd wichtiger yn it neidiel fan Leuven. Beide stêden woeksen lykwols troch it opbloeien fan de hannel yn dy tiid.

Yn [[1229]] krige Brussel [[stedsrjochten]] fan hartoch [[Hindrik I fan Brabân]]. De stêd krige doe de earste stiennen stedsmuorre. Dy waard fjouwer kilometer lang en krige sân stedspoarten. De tekstylsektor kaam yn dy snuorje fluch op. De Lekkengilde, dy't yn de [[trettjinde iuw]] ûntstie, hie in grutte ynfloed op dy yndustry. De skieppetylt om Brussel hinne koe de fraach net mear beneikomme. In soad wol en oare grûnstoffen waarden ymportearre. Lekken waard fier oer de grinzen eksportearre. De [[beginen]], dy't om [[1250]] in grut Begynhôf stiften, foarmen in wichtich part fan dy sektor. 

Yn [[1236]] en [[1276]] wiene der grutte stedsbrannen yn Brussel. Yn de [[fjirtjinde iuw]] rekke de lekkenyndustry op syn hichtepunt. De stêd woeks tige by tige en doe wie der in nije stedsmuorre nedich. Dy waard yn [[1357]] boud en waard wol acht kilometer lang. Doe krige it hjoeddeistige sintrum fan Brussel syn fiifhoekige foarm. Brussel woeks fan 80 oant 509 bunder. Yn dy snuorje waard it grutte [[Stedhûs fan Brussel]] oan de [[Grutte Merk (Brussel)|Grutte Merk]] boud, dy't it ekonomysk sintrum fan de stêd wie.

Doe't hartoch [[Filips I fan Brabân]] yn [[1430]] ferstoar gie it hartochdom Brabân oer ta syn neef [[Filips de Goede]] fan Boergonje. Dêrtroch kaam Brussel ûnder de Boergonjers te fallen. Itselde jiers waard úteinset mei de útwreiding fan it kastiel op Koudenberg dy't waard winliken in wier paleis waard. Brussel waard troch it foltôgjen fan it kastiel yn [[1459]] de haadresidinsje fan hartoch Filips en dus it bestjoerlike sintrum fan it [[Hartochdom Boergonje|Boergondyske Ryk]]. 

[[Ofbyld:Brussel 1657 Janssonius.jpg|thumb|left|Kaart fan Brussel fan 1657 troch Blaeu]]
De ekonomy bleau yn dy snuorje trochwaaksen, alhoewol't de lekkenyndustry syn bêste jierren hân hie. De Brusselske wântapiten en [[retabel]]s kamen dêrfoar yn plak. Ek de Brusselske skilderskoalle waard wichtich en produsearre guon grutte skilders, lykas [[Lucas Achtschellinck]], dochs soe net útgroeie ta it nivo fan dy fan Brugge en [[Antwerpen]]. De krêft fan Brussel lei yn spesialisearre lúkse-yndustryen. Hartoginne [[Marije fan Boergonje]] joech tastimming fan it graven fan in kanaal fan Brussel nei de Dijle sa't it steapelrjocht fan [[Mechelen]] op de Senne te mid wurde koe. Om't it Boergondysk Hof yn Brussel fêstige wie en syn belied sintralistysk wie, woeks de foarstlike macht yn it neidiel fan de stedske autonomy sa't dy oanwêzich wie yn stêden lykas Antwerpen en Leuven. Dat late wol gauris ta ûntefredenens by de boargers en benammen de [[patrysjer]]s, benammen doe't Marije fan Boergonje mei [[Maksimiliaan I fan it Hillige Roomske Ryk|Maksimiliaan fan Habsburch]] boaske. De befolking fan Brussel, allyk dy fan Flaanderen, fertrouden him net. Doe't Marije yn [[1482]] op jonge jierren ferstoar, ûntstie der in foele striid om it regintskip fan har minderjierrige soantsje [[Filips de Skiene]]. Hja woene de hearskippij fan Maksimiliaan net erkenne. Dy liet lykwols twa Brusselske ôffeardigen ûnthalzgje. Yn [[1486]] waard er keizer fan it [[Hillige Roomske Ryk]] en kaam nei Brussel om syn residinsje te belûken. Syn Dútske soldaten waarden troch de stedsmilysjes oanfallen. Dêrnei rekke der in bloedige kriich út tusken Brussel en de Flaamske opstannelingen tsjin de Habsburgers en Boergonjers. In jier letter koe [[Albrecht fan Saksen]] Brussel foar Maksimiliaan oermasterje. Doe't Filips de Skiene folwoeksen waard boaske er [[Jehanna de Sljochtsinnige]] fan Kastylje. Filips ferstoar yn [[1506]] en waard opfolge troch syn soan [[Karel V]] fan Habsburch. Yn [[1516]] waard Karel yn de Brusselske [[Katedraal fan Sint-Michiel en Sint-Goedele|Sint-Michieltsjerke]] kroane ta kening fan Spanje en yn [[1519]] folge er syn pake Maksimiliaan op as aartshartoch fan de Eastenrykske erflannen en keizer fan it Hillige Roomske Ryk. Under it bestjoer fan Karel berikte Brussel syn grutste bloei en waard it sintrum fan syn wrâldryk.

=== Iermoderne tiid ===
[[Ofbyld:Jan Baptist Bonnecroy - Vue de Bruxelles.jpg|thumb|500px|Utsicht op Brussel yn 1665 troch [[Jan-Baptist Bonnecroy]]]]
Under it bestjoer fan Karel kaam it [[protestantisme]] op. Hy moast der neat fan hawwe en ûnder syn bewâld waard de [[ynkwisysje]] organisearre en besocht er it opkommend protestantisme foel te bestriden, benammen troch ketterferbaarnen. Yn [[1555]] stapte Karel V op ta geunst fan syn soan [[Filips II fan Spanje|Filips II]], dy't de ynkwisysjepolityk fuortsette. Yn [[1559]] ferfear Filips nei Spanje en liet de polityk yn hannen fan syn healsuster, lânfâdesse [[Margareta fan Parma]]. It [[kalvinisme]] waard reedlik populêr yn de stêd en omkriten en ek de [[geuzen]] namen stêden yn de buert yn fan de Spanjerts. Filips stjoerde yn [[1567]] de [[hartoch fan Alva]] nei de Nederlannen om de opstân del te bêdzjen. Dat slagge him net, de [[byldestoarm]] kaam ek yn Brussel en de kalvinisten krigen de macht yn hannen yn de stêd. Brussel sleat him ynearsten by de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] oan en der ûntstie in Brusselske Republyk. Lykwols in soad stêden yn de omkriten foelen wer yn Spaanske hannen en dêrtroch ferhuzen de Steaten-Generaal earst nei Antwerpen en letter nei [[Middelburch (stêd)|Middelburch]]. It kalvinisme wie noch sterk yn de stêd, dochs Brussel rekke hieltyd mear isolearre fan de protestantske Nederlannen. Yn [[1584]] sette it Belis fan Brussel troch de Spaanske lânfâd [[Aleksander Farnese]] útein en yn [[1585]] joech de stêd him oer. Brussel waard de haadstêd fan de [[Spaanske Nederlannen]], dêr't tenei de [[kontrareformaasje]] hearske. De protestanten moasten ferfarre of nei it katolike leauwe weromgean en dat late ta it kommen fan de [[jezuïten]] (1586) en [[augustinen]] (1601) en ek de definitive skieding tusken de protestantske Noardlike en katolike Súdlike Nederlannen. In soad flechten nei de [[Noardlike Nederlannen]]. 

Yn [[1595]] waard Filips II syn neef [[Albrecht fan Eastenryk]] oansteld as lânfâd fan de Súdlike Nederlannen. Yn [[1599]] boaske er mei Filip syn dochter [[Isabella fan Spanje|Isabella]], dy't yn jier dêrfoar de Spaanske Nederlannen urven hie. Under harren bestjoer bloeide Brussel op as haadstêd. Nei it ferstjerren fan Isabella yn [[1633]] en om't hja gjin bern hiene, kamen de Súdlike Nederlannen werom yn Spaanske hannen. It gebiet, mei Brussel as haadstêd kaam stadichoan hieltyd mear ûnder druk te stean fan it ekspansionisme fan de Frânske kening [[Loadewyk XIV fan Frankryk|Loadewyk XIV]]. 
[[Ofbyld:Volders 1666.png|thumb|Sicht op Brussel foar it bombardemint fan 1666 troch [[Lancelot Volders]]]]
Dat late ta ferskate krigen tusken de Spanjerts en de Frânsken. Yn augustus [[1695]] waard Brussel ferwoastgjend besketten yn de [[Njoggenjierrige Kriich]] tusken Frankryk en de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]], dêr't Spanje ek by belusten rekke. Likernôch 4.000 huzen rekken skeind en ek it Stedhûs rekke skansearre, dêr't in soad keunstwurken by ferlern giene. Nei't de Frânsken harren weromlutsen waard Brussel weropboud en krige de Grutte Merk syn hjoeddeistich oansjen.
 
Nei de [[Spaanske Súksesjekriich]] kamen de Súdlike Nederlannen fannijs ûnder Eastenryksk bestjoer. Keizerinne [[Maria Teresa fan Eastenryk|Maria Teresa]] stelde [[Karel Aleksander fan Loataringen]] oan as lânfâd yn de Súdlike Nederlannen. Der bruts in tiid fan frede út en ferskate urbanisaasjeplannen yn de stêd waarden útfierd. Nei in tal herfoarmings dy't keizer [[Joazef II fan Eastenryk|Joazef II]] oan de ein fan de [[achttjinde iuw]] besocht troch te fieren kaam er op wjerstân te mjitte. Ferskate protesten brutsen út yn Brussel en oare stêden. De [[Feriene Nederlânske Steaten]] rôp syn ûnôfhinklikens út yn [[1790]].Yn [[1794]] kamen de Frânsken fannijs en ferdreaune de Eastenrikers oer de [[Ryn]] hinne. Dêrtroch kaam Brussel yn hannen fan de [[Earste Frânske Republyk]].

=== Moderne tiid ===
==== Njoggentjinde iuw ==== 
[[Ofbyld:Bruxelles 1.jpg|thumb|Keninkik Paleis]]
Nei de delgong fan [[Napoleon]] waard by it [[Kongres fan Wenen]] yn [[1815]] bepaald dat de Súdlike Nederlannen part wurde soe fan it nije [[Feriene keninkryk fan de Nederlannen]] mei [[Willem I fan de Nederlannen|Willem I fan Oranje]] as kening. Brussel waard, tegearre mei [[Amsterdam]] de haadstêd fan it nije keninkryk. Yn [[1820]] waard úteinset mei it ferbouwen fan twa amtresidinsjes ta it [[Keninklik Paleis fan Brussel]]. Doe't itselde jers it Paleis fan de Steaten-Generaal ôfbaarnde, waard op itselde plak in nij gebou boud, dy't hjoed-de-dei it Paleis fan de Naasje, it sit fan it Belgysk parlemint is. It belied fan kening Willem wie it stribjen en meitsje Nederlânsk de offisjele taal. Dat late ta ferset fan de Frânsktaligen en de katoliken tsjin dy ûnderwiispolityk en der ûntstie suver in skoalstriid. Nei [[1825]] sleaten liberalen en katoliken byinoar oan en yn [[1828]] kaam de Uny fan katolike en liberale opposysje fan 'e grûn. Ynearsten stribbe dy Uny gjin ûnôfhinklikens nei mar late lang om let ta de [[Belgyske Revolúsje]]. Under ynfloed fan de minne ekonomyske tastân en de Julyrevolúsje yn Frankryk brutsen der op [[25 augustus]] [[1830]] lytse rebûljes út yn Brussel. Jûns rûn it út 'e hân. Huzen fan rike Nederlanners waarden yn 'e brân stutsen. De oardertsjinsten koene de sitewaasje net de baas en de folgjende dei hie de Brusselske boargerij sels ek noed slachtoffer te wurden. Hja besleaten in boargerwacht op te rjochtsjen. Op [[23 septimber]] luts prins [[Freark fan de Nederlannen (1797-1881)|Freark]] mei it leger Brussel yn, dochs moast nei tefolle ferset fan de seperatisten de stêd wer ferlitte. Op [[4 oktober]] waard de ûnôfhinklikens útroppen. 

[[Ofbyld:Palais de Justice from Hilton.jpg|thumb|Paleis fan Justysje]]
Op [[21 july]] [[1831]] kaam [[Leopold I fan Belgje|Leopold I]] op de troan as earste Kening fan de Belgen. Brussel waard de haadstêd fan de nije Belgyske steat. Yn [[1830]] wie Brussel in Brabânske stêd dêr't it Nederlânsk yn de foarm fan it pleatslike Brabânske dialekt de fiertaal wie. Nei de ûnôfhinklikens kaam der in grutte ynstream fan Frânsken (flechte revolúsjonêren en oaren) en Waalske amtners dy't it nije Belgyske bewâld oanluts út de Waalske provinses om syn nasjonale administraasje mei op te foljen. Dat bewâld waard behearske troch de hegere boargerij en adel dêr't guon fan harren it stimrjocht doe fan hiene. Hja woene de nasjonale ynstellings allinnich yn harren taal útbouwe. Dêrtroch rekke it Nederlânsk ferballe út alle stedske ynstellings en bestjoer. Dy taalkundige diskriminaasje hong gear mei sosjale en politike diskriminaasje fan de gewoane befolking en legere boargerij. Nijsgjirrich is it ûntstean fan de Brusselske sprektaal dy't winliken in fariant fan it Nederlânsk mei in sterke ynfloed fan it Frânsk wie. 

Yn de [[njoggentjinde iuw]] krige Brussel in sterke yndustriële ûntjouwing. Yn [[1832]] waard it [[Kanaal Brussel-Charleroi]] yn gebrûk nommen. It spoar fan Brussel nei Mechelen wie it earste spoar op it Jeropeeske fêstelân. Yn it midden fan dy iuw waard de stêd yn it easten en suden flink útwreide.

[[Ofbyld:Coin Walvis, rue Antoine Dansaert.JPG|thumb|Rue Antoine Dansaert/Antoine Dansaertstraat]]
Under kening [[Leopold II fan Belgje|Leopold II]], dy't wol de "kening-arsjitekt" neamd waard, waarden guon prestizieuze gebouwen foar haadstedske ynstellings boud. Guon grutte parken en leanen waarden oanlein en mear wiken waarden byboud. In part fan de Senne waard oerkape, om't de rivier in wiere rioel wie en sykten meibrocht. Dat joech mear romte en lis widere bûlevaars oan nei it foarbyld fan [[Parys]]. Troch swiere druk fan de oerheid en troch de ynstream fan Walen en Frânsken ûntstie der in oanhâldende ferfrânsking fan de befolking. Yn it midden fan de [[tweintichste iuw]] wiene de Frânsktaligen pas yn de mearderheid. Mank mei dy evolúsje woeks ek it haadstedsk gebiet. Yn de iere njoggentjinde iuw wiene der mar seis gemeenten om de haadstêd hinne, mar nei it ferstedskjen en ferfrânskjen tanamen, waarden omlizzende gemeenten taheakke. Dat barde ornaris by de tsienjierlikse taletellings sadree't it tal Frânsktaligen en twataligen boppe beskate grinzen rekken, waard de belutsen gemeente by it haadstedsk gebiet taheakke.

==== Tweintichste iuw ====
Yn de [[Earste Wrâldkriich]] boude de Dútske besetter op in gersstripe by [[Haren (Brussel)|Haren]] guon houten loadsen foar [[seppelin]]s. Dat foarme it grûnwurk foar de earste nasjonale lofthaven fan Belgje. Yn [[1921]] waarden Haren, [[Laken (Brussel)|Laken]], [[Neder-Over-Heembeek]] en noardlike gebieten by Brussel anneksearre, sa't de stêd de grutste gemeente fan it Brusselsk gewest waard.

[[Ofbyld:De Brouckèreplein Brussel juli 2021.jpg|thumb|Place De Brouckère/De Brouckèreplein]]
Brussel waard op [[17 maaie]] [[1940]] troch [[Nazy-Dútslân]] beset. Op [[28 maaie]] joech it Belgyske leger him oer en kaam de kening werom yn syn paleis yn Laken. Op [[28 oktober]] dat jiers drukten de besetters harren wetten oangeande de [[Joaden]] troch. Fan de 21.734 Brusselske Joaden boppe de 15 jier waarden 12.000 registrearre en 4.460 waarden deportearre. Yn septimber [[1942]] waard de gemeente Grut-Brussel oprjochte dy't beheard waard troch pro-Dútske politisi. Op [[3 septimber]] [[1944]] waard Brussel troch Britske troepen ûnder leiding fan generaal Sir Miles Dempsey befrijd. Dat jier wiene der ek bombardeminten op de stêd troch Dútske V1-raketten.

[[Ofbyld:Belgique - Bruxelles - Schuman - Berlaymont - 01.jpg|thumb|It Berlaymontgebou, haadkantoar fan de jeropeeske Kommisje]]
Nei de kriich waard Brussel modernisearre, benammen de ynfrastruktuer. De [[Noard-súdferbining (Brussel)|Noard-súdferbining]] waard iepene en yn [[1958]] waard it noardwesten fan Brussel, it mêd fan it ''Heizelplateau'', yn it ramt fan ''Expo 58'' feroare. Der waarden tunnels yn de [[R20 (Belgje)|lytse ring]] oanbrocht en úteinset mei it oanlizzen fan de [[R0 (Belgje)|grutte ring]]. Neitiids krige Brussel hieltyd mear te krijen mei it begryp "[[brusselisearring]]", in ûngeunstige term foar it stedske ûntjaan fan Brussel yn de [[1960-er jierren|1960-er]] en [[1970-er jierren]]. Yn it ramt fan [[de facto]] "haadstêd fan Jeropa" en it sit fan de [[Noardatlantyske Ferdrachsorganisaasje]] waarden wiken platskood en meitsje plak foar grutte kantoargebouwen, it [[Manhattanplan]]. Yn [[1976]] waard de earste [[metro]]line yn Brussel iepene.

Ek yn dy snuorje wie der in soad ymmigraasje nei Brussel. De grutstedske befolking waard oanfolle mei arbeidsmigranten út [[Súd-Jeropa]], [[Noard-Afrika]], benammen [[Marokkanen]], en [[Turkije]]. Yn de [[1980-er jierren|1980-er]] en [[1990-er jierren]] sette dy weach troch mei saneamde famyljewerienings. Dêrnjonken kaam der in grutte ymmigraaasjeweach út Sintraal-Jeropa, benammen [[Poalen (folk)|Poalen]] en troch de funksje as Jeropeeske haadstêd binne der ek in soad oare EU-boargers dy't al as net permanint yn Brussel wenje.

Yn [[1989]] waard it [[Brusselsk Haadstedsk Gewest]] oprjochte, mei in eigen Brusselsk Parlemint en regear. 

==== Ienentweintichste iuw ====
Yn [[2000]] waard Brussel offisjeel ta ''Capital of Europe'' beneamd en wie tagelyk dat jiers ek [[Kulturele Haadstêd fan Jeropa]].

Op [[22 maart]] [[2016]] foelen der by terroristyske oanslaggen op de [[Brussels Airport|lofthaven Zaventem]] en it metrostasjon Maalbeek yn Brussel 31 deaden en likernôch 200 ferwûnen. Op [[20 juny]] [[2017]] besocht in terrorist in spikerbom ûntploffe te litten op it [[Stasjon Brussel-Sintraal]], mar dat mislearre. De dieder waard deasketten nei't it mislearre oanstekken fan de bom in lytse ûntploffing feroarsake hie. 

== Geografy ==
=== Lizzing ===
[[Ofbyld:Location City of Brussels.svg|thumb|De gemeente Brussel yn it gewest Brussel-Haadstêd yn read oanjûn]]

De gemeente Brussel (op de kaart yn it read) bestie oarspronklik allinnich út de binnenstêd fan Brussel, de Fiifhoeke ''Pentagon/Vijfhoek'' omreden syn fiifehoekige foarm. Hjoed-de-dei wurdt de gemeente Brussel yn seis stedsdielen yndield. 

De gemeente hat 188.737 ynwenners (1 jannewaris 2022) en hat in oerflak fan 32,61&nbsp;km².

[[Ofbyld:Brussels Hoofdstedelijk GewestGemeenten.png|thumb|270px|left|Gemeenten yn it gewest Brussel-Haadstêd.<br />
Nûmer 2 jout de gemeente Brussel oan]]

Yn it noarden grinzget de gemeente oan de provinsje [[Flaamsk-Brabân]]. Fierders grinzget de gemeente Brussel ('''2''') oan:

'''7''' [[Jette]]<br />
'''13''' [[Molenbeek-Saint-Jean/Sint-Jans-Molenbeek]]<br />
'''1''' [[Anderlecht]]<br />
'''12''' [[Saint-Gilles/Sint-Gillis]]<br />
'''17''' [[Uccle/Ukkel]]<br />
'''19''' [[Watermael-Boitsfort/Watermaal-Bosvoorde]]<br />
'''4''' [[Etterbeek]]<br />
'''10''' [[Schaerbeek/Schaarbeek]]<br />
'''14''' [[Saint-Josse-ten-Noode/Sint-Joost-ten-Node]]<br />
'''5''' [[Evere]]<br />
'''3''' [[Ixelles/Elsene]] (yn twaen dield)

De gemeenten [[Ganshoren]] (6), [[Berchem-Sainte-Agathe/Sint-Agatha-Berchem|Sint-Agatha-Berchem]] (11), [[Koekelberg]] (8), Vorst (18), [[Auderghem/Oudergem|Oudergem]] (9), [[Woluwe-Saint-Pierre/Sint-Pieters-Woluwe|Sint-Pieters-Woluwe]] (16) en [[Woluwe-Saint-Lambert/Sint-Lambrechts-Woluwe|Sint-Lambrechts-Woluwe]] (15) hawwe gjin mienskiplike grinzen mei de gemeente Brussel.

=== Wykyndieling ===
[[Ofbyld:Tourist Map Bruksel.jpg|thumb|De Brusselske Fiifhoeke]]
[[Ofbyld:Église Notre-Dame de Laeken (DSCF1248-DSCF1251).jpg|thumb|Us-Leaffroutsjerke (Laken)]]
[[Ofbyld:Laeken Atomium 06.jpg|thumb|Atomium yn Laken]]
* Fiifhoeke (''Pentagon/Vijfhoek''), de histoaryske binnenstêd fan Brussel:
** Sintrumwyk
** Keninklike Wyk (''Quartier Royal/Koninklijke Wijk'')
** ''Quartier des Sablons/Zavelwijk''
** ''Quartier de Marolles/Marollenwijk''
** ''Quartier Midi-Lemonnier/Lemmonier-Zuidwijk'' of Stalingradwyk (''Quartier Stalingrad/Stalingradwijk'')
** Senne of Dansaertwyk
** Kaaiewyk (''Quartier des Quays/Kaaienwijk'')
** ''Quartier Marais Jacqmain/Jacqmain-Broekwijk''
** Frijheidswyk (''Quartier des Libertés/Vrijheidswijk'')
* Eastlike wiken
** Jeropeeske wyk (''Quartier Européen/Europese Wijk'') en Leopoldswyk (''Quartier Léopold/Leopoldswijk'')
** Pleinewyk (''Quartier Squares/Squareswijk'')
* Noardlike wiken
** [[Laken (Brussel)|Laken/Laeken]]
** Mutsaard
** [[Neder-Over-Heembeek]] 
** [[Haren (Brussel)|Haren]]

== Untwikkeling ynwennertal ==
{| class="wikitable"
|-
! 1806 !! 1830 !! 1856 !! 1880 !! 1900 !! 1920 !! 1947 !! 1961 !! 1970 !! 1981 !! 1990 !! 2000 !! 2010 !! 2020 !! 2022 
|-
| 73.928 || 98.279 || 159.809 || 183.315 || 218.623 || 203.058 || 184.838 || 170.489 || 161.080 || 139.678 || 136.706 || 133.859 || 157.672 || 185.103 || 188.737 
|}
<small>* Boarne: NIS</small>

== It besjen wurdich ==
[[Ofbyld:Les Galeries Royales Saint-Hubert.jpg|thumb|Keninklike Hubertusgaleryen]]
* De âlde binnenstêd fan Brussel mei syn smelle stegen in strjitten
* [[Grutte Merk (Brussel)|Grutte Merk]]
* [[Stedhûs fan Brussel]]
* ''Broodhuis/Maison du Roi''
* [[Beurs fan Brussel]]
* [[Keninklike Muntskouboarch]], dêr't yn [[1830]]] de [[Belgyske Revolúsje]] útbruts
* Stânbyld fan [[Manneken Pis]]
* ''Beenhouwersstraat''
* Keninklike Hubertgaleryen
* [[Atomium]], in tige ferneamn monumint dat in izerkristal foarstelle moat dy't 150 miljard kear fergrutte is. It waard yn it ramt fan de [[Wrâldútstalling]] fan 1958.
* [[Keninklik Paleis fan Brussel]]
* [[Jubelpark]], mei syn hallen, museums, park en triomfbôge dy't oanlein binne yn it ramt fan de fyftichste jierdei fan de Belgyske ûnôfhinklikens

== Tsjerken ==
[[Ofbyld:(Belgium) St. Michael & St. Gudula Cathedral Tower, Brussels.jpg|thumb|Katedraal fan Sint-Michiel en Sint-Goedele]]
* [[Katedraal fan Sint-Michiel en Sint-Goedele]]
* [[Kapelletsjerke]]
* Sint-Jabik op de Koudenberg
* Us-Leaffroutsjerke (Laken)
* Us-Leaffrou-ta-Saveltsjerke
* Tsjerke Us-Leaffrou Fan Finisterrae
* Sint-Katelinetsjerke
* Sint-Jehannes Baptist ta Begynhôftsjerke
* Sint-Jehannes en Sint-Steventsjerke fan de Minimen
* Sint-Niklaastsjerke
* Brigittinnetsjerke

== Kultuer ==
[[Ofbyld:Théâtre de la Monnaie 1.JPG|thumb|Muntskouboarch]]
[[Ofbyld:Bruxelles Manneken Pis cropped.jpg|100px|thumb|''Manneken Pis'']]
=== Museums (karút)===
* Keninklike Museums foar Keunst en Skiednis :
** Keunst en skiednismuseum
** Paviljoen foar Minsklike Driften
** Hallepoarte
** Museums fan it Fiere Easten
** Muzykynstrumintemuseum
* Keninklike Museums fan Skiene Keunsten fan Belgje:
** Oldmasters Museum
** Magritte Museum
** Fin-de-Siècle Museum
** Wiertz Museum
** Meunier Museum
** Keninklike Museum fan Moderne Keunsten
* Keninklike Museum fan it Leger en de Kriichskiednis

=== Iten en útgean ===
[[Ofbyld:Bruxelles 5 rue du Chêne 804.jpg|thumb|Kafee ''Le Poechenellekelder'']]
Brussel is ferneamd om syn iten. [[Sprútkoal|Brusselske sprútsjes]] binne nei de stêd neamd. Fierders binne [[mosselpatat]], waffelkoeken, sûkelarje, patat en bier Brusselske spesjaliteiten. Der is ien restaurant mei twa stjerren en der binne fjouwer restaurants mei ien stjer fan Michelin yn de stêd.

Brussel hat, lykas in soad oare Belgyske stêden, in warber útgeanslibben. In soad útgeansgelegenheden lizze ferspraat oer de stêd hinne, dochs yn it sintrum binne benammen it gebiet om de Beurs en it ''Place Saint Géry/Sint-Goriksplein'' hinne bekend as útgeansbuert.

=== Taal ===
{{Apart|Ferfrânskjen fan Brussel}}
Yn de stêd Brussel, lykas yn de rest fan it Brusselsk Haadstedsk Gewest, binne it [[Frânsk]] en [[Nederlânsk]] de offisjele talen. De measte ynwenners, forinzen en fêste bûtenlanners brûke almeast it Frânsk as sprektaal. Likernôch 10-15% fan de Brusselske befolking praat Nederlânsk. In part dêrfan praat noch hieltyd it [[Brusselsk]], dat it [[Brabânsk]]e dialekt fan Brussel is. It dialekt is lykwols stadichoan oan it ferdwinen.

== Stêdebannen ==
{|class="vatop"
|
* 1978 {{Flagge RU}} [[Moskou]] ([[Ruslân]]), fersteld fanwegen [[Russysk-Oekraynske Kriich]]<ref>[https://www.bruzz.be/actua/topadviseur-oekraiense-regering-waarom-brussel-nog-steeds-verzusterd-met-moskou-2022-07-16 ''Topadviseur Oekraïense regering: Waarom is Brussel nog steeds verzusterd met Moskou?''], BRUZZ, 16 july 2022</ref>
* 1983 {{Flagge US}} [[Atlanta]] ([[Feriene Steaten]])
* 1992 {{Flagge DE}} [[Berlyn]] ([[Dútslân]])
* 1994 {{Flagge CN}} [[Peking]] ([[Folksrepublyk Sina|Sina]])
* 2003 {{Flagge CZ}} [[Praach]] ([[Tsjechje]])
|
* {{Flagge MA}} [[Tétouan]] ([[Marokko]])<ref>[https://web.archive.org/web/20180724183642/http://www.vvsg.be/Internationaal/Noord-Zuid/Stedenbanden/Pages/Overzicht.aspx Stedenbanden Brussel] vvsg.be</ref>
* {{Flagge CD}} [[Kinshasa]] ([[Demokratyske Republyk Kongo|Kongo]])
* {{Flagge BR}} [[Brasilia]] ([[Brazylje]])
* {{Flagge SI}} [[Ljubljana]] ([[Sloveenje]])
* {{Flagge ES}} [[Madrid]] ([[Spanje]])
|
* {{Flagge JP}} [[Aichi]] ([[Japan]])
* {{Flagge AL}} [[Tirana]] ([[Albaanje]])
* {{Flagge CA}} [[Montreal]] ([[Kanada]])
* {{Flagge US}} [[Washington D.C.]] ([[Feriene Steaten]])
|
|}

== Keppeling om utens ==
* [http://www.brussel.be/ Offisjele webside (Nederlânsk)]
* [http://www.bruxelles.be/ Offisjele webside (Frânsk)]
* [http://www.ilotsacre.be/ Kaart fan Brussel]

{{Boarnen|boarnefernijing=
{{Reflist}}
Foar oare boarnen en literatuer, sjoch de boarnen en bewurkingsskiednis fan dizze siden:
* [[:nl:Brussel (stad)]]
* [[:nl:Geschiedenis van Brussel]]
* [[:en:City of Brussels]]
* [[:de:Stadt Brüssel]]
}}
{{CommonsBalke|Brussels (municipality)}} 

{{Koördinaten|50_50_48_N_4_21_09_E_type:city_zoom:15_region:BE|50° 50' 48" NB, 4° 21' 9" EL}}

[[Kategory:Brussel| ]]
[[Kategory:Plak yn it Brusselsk Haadstedsk Gewest]]
[[Kategory:Gemeente yn it Brusselsk Haadstedsk Gewest]]
[[Kategory:Haadstêd yn Jeropa]]
[[Kategory:Plak stifte yn 976]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1229]]