Besjoch de boarne foar Veenendaal

{{Ynfoboks gemeente
| namme                       = Veenendaal
| ôfbyld                      = [[File:Veenendaal_winter.jpg|300px]] <br><small>''Utsjoch oer Veenendaal''</small>
| flagge                      = [[File:Veenendaal_Netherlands_flag.svg|125px]]
| wapen                       = [[File:Veenendaal-wapen.svg|80px]] 
| lokaasje                    = [[File:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0345_(2016).png|300px]] 
| lân                         = {{Flagge NL}} [[Nederlân]]
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]]
| bestjoerlike ienheid 2      = 
| namme bestjoerlike ienheid 2= 
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| boargemaster                = Gert-Jan Kats (partijleas)
| haadplak                    = 
| grutste plak                = 
| ynwennertal                 = {{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Veenendaal}} <small>({{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|TXT=Year}})</small>
| befolkingstichtens          = 3481 / [[km²]]
| oerflak                     = 19,72  km²
| wêrfan lân                  = 19,46 km²
| wêrfan wetter               = 0,26 km²
| tal stêden                  = 
| tal doarpen                 = 1
| ferkearsieren               = [[File:NL-A12.svg|30px|border]], [[File:NLD-N233.svg|30px|border]] <br> Veenendaalline
| oprjochte                   = [[1795]]
| perioade 1                  = 
| namme perioade 1            = 
| perioade 2                  = 
| namme perioade 2            = 
| perioade 3                  = 
| namme perioade 3            = 
| perioade 4                  = 
| namme perioade 4            = 
| perioade 5                  = 
| namme perioade 5            = 
| opheft                      = 
| opgien yn                   = 
| no part fan                 = 
| netnûmer                    = 0318
| postkoades                  = 3900 - 3907
| tiidsône                    = [[UTC]] +1
| simmertiid                  = UTC +2
| webside                     = [http://www.veenendaal.nl/ www.veenendaal.nl]
}}
[[Ofbyld:Gem-Veenendaal-OpenTopo.jpg|300px|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Veenendaal'']]
'''Veenendaal''' ({{Audio|284_Veenendaal.ogg|<small>útspraak</small>}}; pleatslik ek wol: '' 't Veen'') is in plak en gemeente yn de [[Nederlân]]ske provinsje [[Utert (provinsje)|Utert]] oan de râne fan de [[Utertske Heuvelrêch]] yn de [[Gelderske Fallei]]. De gemeente hat {{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|Veenendaal}} ynwenners ({{Statistyk gemeente Nederlân ynwenners|TXT=Year}}, boarne: CBS) en is neffens ynwennertal it tredgrutte plak yn de provinsje Utert, nei [[Utert (stêd)|Utert]] en [[Amersfoart]].

De gemeente Veenendaal wurket gear mei de gemeenten [[Rhenen]], [[Wageningen]], [[Ede (gemeente)|Ede]], [[Barneveld (gemeente)|Barneveld]], [[Nijkerk]], [[Skerpenseel (Gelderlân)|Skerpenseel]] en [[Renswoude]] gear yn it regionaal gearwurkingsferbân ''Regio [[Foodvalley]]''. 

== Skiednis ==
De namme Veenendaal betsjut "[[delling]] yn it [[fean]]". Yn de [[Gelderske Fallei]] noardlik fan [[Rhenen]] hat foar in lange tiid in [[Sompe|sompich]] feangea west, ek wol de Rhenenske of Stiftske Feanen neamd. Dat fean ûntstie oan de ein fan de lêste [[isstiid]] as gefolch fan de minne wetterôffier yn it gebiet. Oan 'e ein fan de [[midsiuwen]] ferfong [[Turf (brânstof)|turf]] hout hieltyd mear as brânstof. Fan [[1430]] ôf waard yn it gebiet it fean oanmakke. Foar in gaadlike ôffier fan de turf waard oan 'e ein fan de [[fyftjinde iuw]] de [[grêft]] ''Bisschop Davidsgrift'' útgroeven. It feangebiet lei beide yn it [[Stift Utert]] en it [[hartochdom Gelre]]. Fanwegen strideraasjes tusken de twa partijen kaam it oanmeitsjen faai te stean en fersâne de grêft. Doe't [[Karel V]] ek lânshear oer Gelre waard, waard de [[feanterij]] fannijs oppakt. 

Dêrnei ûntstie bebouwing by De Grift en guon sydtakken del. Ien fan dy sydtakken rûn by in sânheuvel, in lytse [[driuwwâl]] del. Dêr waard yn [[1566]] in tsjerke boud. Sa stadichoan waard ûntstie in [[iesdoarp]] mei [[lintbebouwing]], dochs noch hieltyd ferdield oer twa provinsjes. Der wie in Utertsk (Stiftsk) Veenendaal en in Geldersk Veenendaal. Stiftsk Veenendaal foel, lykas [[Renswoude]] ûnder [[Rhenen]], en it Gelderske part ûnder [[Ede (plak)|Ede]]. Yn [[1637]] stoar sa goed as gâns de befolking út oan in [[pest]]epidemy. Yn [[1795]] makken guon boargers fan Veennedaal gebrûk fan de sitewaasje dy't ûntstie nei it ynfallen fan Frânske legers en rjochtsje in eigen gemeente op, dus selsstannich fan rhenen en Ede. Lang om let waard allinnich it Stiftske part selsstannich, mei doe noch goed 1900 ynwenners.

Doe't it fean yn de [[santjinde iuw]] alhiel oanmakke wie, bruts der in snuorje fan stilstân oan. By de meganisaasje yn de [[njoggentjinde iuw]] brocht mear beweging. De [[wol]]yndustry, troch de hoemannichte [[Skiep (skaai)|skiep]]pehâlders yn de Gelderske Fallei, kaam doe op gong allyk de [[tekstyl]]- en sigare-yndustry. De yndustrialissasje kaam op gong yn Veenendaal, en dêrtroch waarden de Grift en oare feankanalen tichtsmiten. Dêrtroch ûntstie in breed strjittepatroan. Op [[5 maart]] [[1855]] bruts de Grebbedyk by Rhenen troch en strûpte gâns Veenendaal ûnder wetter. De measte mminsken ferskûlden harren yn de heger lizzende tsjerke oan de merkplein. Om't Veenendaal ien fan de leechste plakken fan de Gelderske Fallei is, stie it wetter dêr reedlik heech. De minsken waarden mei skûtsje en dêrnei mei de trein nei [[Utert (stêd)|Utert]] ta ferfierd. Neitiids joech kening [[Willem III fan de Nederlannen|Willem III]] in besite oan it troffen gebiet.

Yn de oanrin nei de [[Twadde Wrâldkriich]] wiene der yn augustus [[1939]] likernôch twatûzen Nederlânske soldaten legere yn en om Veenendaal. Nei de Dútske ynfal waard de befolking fan Veenendaal evakeuearre om't it doarp tichteby de [[Grebbeliny]] lei. Der wennen 22 Joaden yn Veenendaal. Tolve fan harren kamen om yn [[konsintraasjekamp]]en.

Veenendaal wie de lêste gemeente op it fêstelân fan Nederlân dy't befrijd waard.  Nei de Dútske oerjefte bleaune ynearsten de yn Veenendal legere Nederlânske en Dútske [[Schutzstaffel|SS]]'ers oan it haad stean. Op 7 maaie kamen ferskate leden fan de [[Binnenlânske Striidkrêften]] te sjen om de boel yn 'e gaten te hâlden, mar kamen telâne yn in fjoerfjochterij mei in groep SS'ers. Trije BS'ers kamne om.In dei letter lutsen Alliearde soldaten nei it doarp, dochs moasten harren weromlûke nei guon skermutselings. Veenendaal waard pas befrijd op 9 maaie doe't ferskate Alliearde shermantanks en pantserreauwen it doarp ynrieden. Om in brêge by de ''Kerkewijk'' opblaasd wie, waard súdlik Veenendaal de folgjende dei befrijd.

Yn [[1960]] waard Geldersk Veenendaal troch in grinskorreksje by Stiftsk Veenendaal foege. tagelyk waarden der stikken fan Rhenen en Renswoude anneksearre. Dêrtroch ûntstie in gemeente mei in oerflak fan krapoan 18 km² mei 23.000 ynwenners. Dêrnei woeks it ynwennertal yn fjirtich jier ta mear as 63.000 minsken. Dat kaam troch de bou fan de wiken ''Dragonder'', ''Petenbos'' en ''west''. Yn [[1998]] waard der fannijs in stik fan de Gelderske gemeente Ede by Veenendaal foege om it bouen fan wenwiken yn Veennedaal-East (''Buurtstede'', '''Groenpoort'' en ''Veenderij'') mooglik te meitsjen. Sa is it mooglik en waaks troch nei 70.000 ynwenners. Yn [[1997]] wie Veenendaal de grienste stêd fan Jeropa.

Veenendaal wie yn [[2000]] en [[2020]] de Fytsstêd fan Nederlân. Yn [[2004]] waard de priis foar de grienste stêd fan Nederlân oan Veenendaal útrikke en yn [[2013]] wûn it plak de ''Nationale Citymarketing Award'' foar middelgrutte gemeenten.

Yn [[2012]] besochten de doetiidske keninginne [[Beatrix fan de Nederlannen|Beatrix]] en har famylje Veenendaal en Rhenen op [[Keninginnedei]].

== Geografy ==
[[Ofbyld:Veenendaal PKN. Hervormd Oude kerk aan de Markt Utr. opname 27-02-2008 foto. André van Dijk Veenendaal..jpg|thumb|''Alde Tsjerke'']]
[[Ofbyld:Veenendaal, straatzicht met toren foto3 2012-05-27 11.11.JPG|thumb|''Veenendaal'']]
[[Ofbyld:Utrechtse heuvelrug bij Veenendaal.jpg|thumb|''Veenendaal mei de Utertske Heuvelrêch op de eftergrûn'']]
[[Ofbyld:Molen De Vriendschap Veenendaal.jpg|thumb|''Mûne De Vriendschap'']]
=== Lizzing ===
Veenendaal leit yn it easten fan de provinsje Utert tsjin de grins fan Gelderlân oan. It plak leit likernôch 30 km fan [[Utert (stêd)|Utert]], [[Arnhim]] en [[Amersfoart]] ôf.

De gemeente Veenendaal wurdt begrinzge troch, mei de klok mei, yn it noarden oan [[Renswoude]], yn it easten oan [[Ede (gemeente)|Ede]], yn it suden oan [[Rhenen]] en yn it westen oan de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]].

=== Wiken ===
;Sintrum
:Wurdt pleatslik 't Dorp (it doarp) neamd.
:Buerten: Koopcentrum, Vijgendam, Schrijverswijk
;Noordoost
:Buerten: Dragonder-Noard, Dragonder-Súd, De Compagnie-East, Spitsbergen, Dragonder-East en Veenendaal-East.
;Zuidoost
:Buerten: Engelenburg, Het Ambacht, Boslaan e.o., Petenbos-West, Ptenbos-East, Nijverkamp, De Groene Velden, De Blauwe Hel en Bezuiden de Middelbuurtseweg.
;Zuidwest
:Buerten: 't Goeie Spoor e.o., Franse Gat, Salamander en Nieuw-Salamander.
;Noordwest
:Buerten: Molenbrug, 't Hoorntje, De Pol, De Gelderse Blom, De Compagnie en De Batterijen. 
;West
:Buerten: Oudeveen en De Schans e.o., Componistenbuurt, Vogelbuurt, Schepenbuurt, Dichtersbuurt, De Faktorij en De Vendel, Fort Buurtsteeg en Bezuiden de Dijkstraat..

== Befolking ==
=== Befolkingsûntjouwing ===
{| class="wikitable"
|-
! 1942 !! 1945 !! 1950 !! 1960 !! 1970 !! 1980 !! 1990 !! 2000 !! 2010 !! 2020
|-
| 12.499 || 13.296 || 14.317 || 23.305 || 29.637 || 39.210 || 48.343 || 59.875 || 62.053 || 66.493
|}

=== Religy ===
Veenendaal leit yn de Nederlânske [[Bibelgurdle]] en is, mank Kampen en Ede , ien fan de grutte plakken mei in reedlik grut tal, alhoewol net de mearderheid stimmers op de [[Steatkundich Grifformearde Partij|SGP]] en oare kristlike partijen. Der steane lykwols ek twa [[moskee]]ën yn it plak.

== It besjen wurdich ==
* [[Alde Tsjerke (Veenendaal)|Alde Tsjerke]] (Markt)
* Stellingnôtmûne ''De Nieuwe Molen''
* Stellingnôtmûne ''De Vriendschap''
* Restaurant ''De Markt'' (Markt 7) yn [[Jugendstil]]
* Frisia-villa (Kerkewijk 8)

== Keppeling om utens ==
* [http://www.veenendaal.nl/ Offisjele webside fan de gemeente Veenendaal]
{{CommonsLyts}}

{{Boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch [https://nl.wikipedia.org/wiki/Veenendaal ''Bronnen, noten en/of referenties'' op dizze side].
}}

{{Koördinaten|52_1_30_N_5_33_18_E_type:city_zoom:16_region:NL|52° 1' 30" NB, 5° 33' 18" EL}}
{{GemeentenUtert}}
[[Kategory:Plak yn Utert]]
[[Kategory:Gemeente yn Utert]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1795]]