Besjoch de boarne foar Rynprovinsje

{{histoarysk lânsdiel
|namme = Rynprovinsje <br><small>''Rheinprovinz''</small><br> <small><small>Provinsje fan [[Prusen]]</small></small>
|bestean = <small>1822-1946</small>
|flagge = [[Ofbyld:Flagge_Preußen_-_Rheinland.svg|100px|border]]
|wapen = [[Ofbyld:Coat_of_Arms_of_the_Rheinland.svg|80px|Wapen fan it Rynlân]]
|lânkaart = [[Ofbyld:German_Empire_-_Prussia_-_Rhine_(1871).svg|180px]]<br>De Rynprovinsje (read) yn it [[Keninkryk Prusen]] yn it [[Dútske Keizerryk]]
|lân = [[Ofbyld:Flag_of_Prussia_(1892-1918).svg|border|20px]] [[Prusen]] (1822-1871) <br> [[Ofbyld:Flag_of_Germany_(1867–1918).svg|border|20px]] [[Dútske Keizerryk]] (1871-1918) <br>[[Ofbyld:Flag of Germany (3-2).svg|border|20px]] [[Weimarrepublyk]] (1918-1933) <br>[[Ofbyld:Flag_of_Germany_(1935–1945).svg|border|20px]] [[Nazy-Dútslân]] (1933-1945)
| bestjoerlike ienheid 1      = dielsteat
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag_of_Prussia_(1892-1918).svg|border|20px]] [[Prusen]]
| bestjoerlike ienheid 2      = 
| namme bestjoerlike ienheid 2= 
|haadstêd = [[Koblenz]]
|talen = [[Dútsk]] 
|foarm = provinsje
|ûntstien út = [[Gruthartochdom Nederryn]] <br> [[Gulik-Kleef-Berch (provinsje)|Gulik-Kleef-Berch]]
|opgien yn = {{Flagge DE NRW}} [[Noardryn-Westfalen]] <br> {{Flagge DE RLP}} [[Rynlân-Palts]] <br> [[Ofbyld:Flag_of_Saar_(1947–1956).svg|border|20px]] [[Protektoraat Saarlân]]
|no diel fan = {{Flagge DE NRW}} Noardryn-Westfalen <br> {{Flagge DE RLP}} Rynlân-Palts <br>{{Flagge DE SRL}} [[Saarlân]] <br> {{Flagge DE HSN}} [[Hessen]] <br> {{BELf}}
|ynwenners = 6.435.778 (1905) <br> 7.931.942 (1939)
|ynwenners/km² = 323 /km²
|oerflak = 24.477 km² (1939)
}}
De '''Rynprovinsje''' ([[Dútsk]]: ''Rheinprovinz''), ek wol '''Rynprusen''' (''Rheinpreußen'') neamd, wie de meast westlike provinsje fan [[Prusen]] en bestie fan [[22 juny]] [[1822]] oant [[23 augustus]] [[1946]].

De haadstêd fan de Rynprovinsje wie [[Koblenz]] en hie yn 1939 likernôch 8 miljoen ynwenners.

== Geografy ==
De Rynprovinsje grinzge yn it noardwesten oan [[Nederlân]], yn it easten oan de Prusyske provinsjes [[Westfalen (provinsje)|Westfalen]] en [[Hessen-Nassau]], en it [[gruthartochdom Hessen-Darmstadt]], yn it súdeasten oan de [[Palts]], in eksklave fan it [[keninkryk Beieren]], yn it suden en súdwesten oan [[Loataringen (Frankryk)|Loataringen]] en yn it westen oan [[Lúksemboarch (lân)|Lúksemboarch]], [[Belgje]] en Nederlân.

De lytse eksklave [[Wetzlar]], dy't ynsletten tusken Hessen-Nassau en Hessen-Darmstadt lei, wie ek part fan de Rynprovinsje. It [[foarstedom Birkenfeld]] wie dêrfoaroer wer in enklave yn 'e Rynprovinsje fan it [[Gruthartochdom Aldenburch|gruthartochdom]], letter [[frijsteat Aldenburch]]. De provinsje [[Hohenzollern (provinsje)|Hohenzollern]] wie in eksklave yn wat hjoed-de-dei [[Baden-Wuertemberch]] is en foel formeel ûnder de Rynprovinsje, mar wie winliken in eigen Prusyske provinsje.

Yn [[1911]] bedroech it totale oerflak fan 'e provinsje 24.477 km², mei in lingte fan noard nei súd fan krapoan 200 km. Op syn breedst wie de provinsje 90 km. De provinsje befette likernôch 200 km fan de rin fan de [[Ryn]], dy't tusken [[Bingen am Rhein]] en Koblenz de eastgrins foarme. Fierder rint de Ryn yn noardwestlike rjochting troch de provinsje hinne, dêr't er parallel mei de eastgrins mei rint. De provinsje is hjoed-de-dei part fan de Dútske dielsteaten [[Noardryn-Westfalen]], [[Rynlân-Palts]], [[Hessen]] en [[Saarlân]].

De provinsje wie ûnderferparte yn fiif distrikten (''[[Regierungsbezirk]]e'') dêr't de stêden [[Aken]], [[Düsseldorf]], [[Keulen]], [[Koblenz]] en [[Trier]] de haadplakken fan wiene.

== Skiednis ==
Nei de delslach fan de Frânske keizer [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] yn [[1815]] krige [[Prusen]] neffens it [[Kongres fan Wenen]] it Rynlân. It gebiet waard ferparte yn de provinsjes [[Gruthartochdom Nederryn|Nederryn]] en [[Gulik-Kleef-Berch (provinsje)|Gulik-Kleef-Berch]], dy't yn [[1822]] gearfoege waarden ta de Rynprovinsje.

De provinsje ferskilde in bot fan de rest fan it benammen agraryske en hierargyske Prusen yn de sin dat er ekonomysk tige modern wie mei in selsbewuste boargerij dy't boppedat foar it grutste part [[Roomsk-Katolike Tsjerke|Roomsk-katolyk]] wie, wylst de rest fan Prusen foar it grutste part [[protestantsk]] wie.

Yn [[1834]] waard de provinsje útwreide mei it foarstedom Lichtenberg dy't fan [[Saksen-Coburg en Gotha]] kocht waard. Nei it ynliven fan de foarstedommen Hohenzollern-Simaringen en Hohenzollern-Hechingen kaam yn [[1850]] it dêr út gearstalde distrikt Sigmaringen by de Rynprovinsje, dat útsein op militêr mêd alle foech fan in eigen provinsje hie. In tredde útwreiding kaam der yn [[1937]] mei de [[Grut-Hamburchwet]] (''Groß-Hamburg-Gesetz'') doe't it distrikt Birkenfeld, dat earder in eksklave fan Aldenburch wie, nei Prusen ta gie.

Nei de [[Earste Wrâldkriich]] waard de provinsje troch alliearde troepen beset. Neffens it [[Ferdrach fan Versailles]] moast it Rynlân in demilitarisearre sône wurde dy't as buffer tusken Dútslân oan ien kant en [[Frankryk]], [[Lúksemboarch (lân)|Lúksemboarch]] en [[Belgje]] oan oare kant tsjinje moast. Yn [[1920]] waard it Saarlân mei in mandaat fan de [[Folkebûn]] foar 15 jier ûnder Frânsk bestjoer steld en waarden de distrikten [[Eupen]] en [[Malmedy]] troch Belgje anneksearre.

[[Adolf Hitler]] begûn yn [[1936]] mei it fannijs militarisearjen fan it Rynlân, dêr't de alliearden, hoeden foar in konflikt mei Dútslân, it mar by gewurde lieten. Fan [[1940]] oant [[1945]], yn de [[Twadde Wrâldkriich]], waarden de distrikten Eupen en Malmedy fannijs by de Rynprovinsje foege. Nei de kapitulaasje fan [[Nazy-Dútslân]] yn 1945 waard it lân, neffens de [[Ferklearring fan Berlyn (1945)|Ferklearring fan Berlyn]] troch de fjouwer alliearde grutmachten yn [[Alliearde besettingssônes fan Dútslân|besettingssônes]] ferparte. 

De Rynprovinsje waard op 5 juny 1945 opheft en de noardlike helte, besteande út de distrikten Aken, Düsseldorf en Keulen, waard de provinsje [[Noard-Rynlân]] foarme dy't yn de Britske besettingssône lei. It súdlike part fan de provinsje, besteande út de distrikten Koblenz en Trier, foel ûnder de Frânske besettingssône. Yn [[1946]] waarden de Prusyske provinsjes opheft en waard it Noard-Rynlân mei de eardere provinsje Westfalen gearfoege ta de dielsteat [[Noardryn-Westfalen]]. It Súd-Rynlân waard mei de Beierske [[Palts]], [[Rynhessen (provinsje)|Rynhessen]] en parten fan [[Hessen-Nassau]] feriene ta de dielsteat [[Rynlân-Palts]]. Prusen waard op [[25 febrewaris]] [[1947]] [[Opheffing fan Prusen|offisjeel opheft]].

De Frânsken foarmen op [[16 febrewaris]] 1946 it [[Protektoraat Saarlân]], dy't yn [[1957]] in eigen dielsteat fan de [[Bûnsrepublyk Dútslân]] waard.

Yn Noardryn-Westfalen hat it ''[https://de.wikipedia.org/wiki/Landschaftsverband%20Rheinland Landschaftsverband Rheinland]'' (LVR), dat yn [[1953]] as in regionaal orgaan oprjochte waard, hat hjoed-de-dei noch in redlik grut bestjoerlik foech en kin sjoen wurde as de fuortsetter fan it bestjoer fan de Rynprovinsje. Der is gjin susterorganisaasje yn Rynlân-Palts en it Saarlân.

== Demografy ==
De befolking fan de Rynprovinsje wie yn 1905 6.435.778, dêr't 4.472.058 Roomsk-katoliken, 1.877.582 protestanten en 55.408 Joaden fan wiene. De lofterouwer wie foar it grutste part katolyk, wylst de rjochterouwer likernôh de helte fan de befolking protestantsk wie. It fierwei grutste part wiene etnyske [[Dútsers]], wylst yn it noarden fan de [[Nederryn (regio)|Nederryn]] guon stêden en doarpen mear op Nederlân rjochte wiene. Oan de westlike en súdlike grinzen, benammen yn it Saarlân, wiene lytse Frânsktalige meinskippen, wylst it yndustriële [[Ruhrgebiet]] in soad Poalske migranten út de eastlike parten fan it Dútske Ryk húsmanne. 

De Rynprovinsje wie it meast tichtbefolke gebiet fan Prusen, mei yn 1939 323 ynwenners de km². De provinsje befette de mear grutte stêden as de oare provinsjes fan Prusen. Likernôh de helte fan de befolking libbe fan de yndustriële en kommersjele sektors en mar krapoan in fearns part fan de befolking libbe fan de [[lânbou]], en benammen fan de [[wynbou]]. De Universiteit fan Bonn wie it grutste ûnderrjochtsynstitút..

== Bestjoerlike yndieling (sitewaasje yn 1946) ==
[[Ofbyld:RBRijnprov1878.png|thumb|Distrikten (''Regierungsbezirke'') yn de Rynprovinsje]]
[[Ofbyld:Rheinland 1905.png|thumb|It Rynlân yn 1905]]
[[Ofbyld:Karte-Hohenzollern.png|thumb|De Hohenzollernske Lannen (Regierungsbezirk Sigmaringen) yn 1930]]
[[Ofbyld:Provinzialregierung Koblenz.jpg|thumb|It eardere sit fan it bestjoer fan it Regierungsbezirk Koblenz yn Koblenz; hjoed-de-dei sit fan it ''Bundesamt für Wehrtechnik und Beschaffung'']]
=== Regierungsbezirk Aken ===
'''Stedsdistrikt ([[Stadtkreis]])'''
#[[Aken]]

'''Lânkringen ([[Landkreis]]e)'''
#Aken
#Düren
#Erkelenz
#Geilenkirchen-Heinsberg
#Jülich
#Monschau
#Schleiden
#Eupen (oant 1919 en 1940-1945, dêrtusken en dêrnei part fan [[Belgje]])
#Malmedy (oant 1919 en 1940-1945, dêrtusken en dêrnei part fan [[Belgje]])

=== Regierungsbezirk Düsseldorf ===
'''Stedsdistrikten ([[Stadtkreis]]e)'''
#Barmen (sûnt 1929 stedsdiel fan [[Wuppertal]])
#[[Duisburg]]
#[[Düsseldorf]]
#Elberfeld (sûnt 1929 stedsdiel fan [[Wuppertal]])
#[[Essen]]
#Hamborn (sûn 1929 stedsdiel fan [[Duisburg]])
#[[Krefeld]]
#Mülheim am Rhein (sûnt 1914 stedsdiel fan [[Keulen]])
#[[Mülheim an der Ruhr]]
#[[Mönchengladbach|München-Gladbach]] (oant 1929 München-Gladbach, oant 1933 Gladbach-Rheydt, sûnt 1960 Mönchengladbach)
#[[Neuss]]
#[[Oberhausen]]
#[[Remscheid]]
#[[Rheydt]] (1929-1933 stedsdiel fan [[Mönchengladbach|Gladbach-Rheydt]])
#[[Solingen]]
#[[Viersen]]
#[[Wuppertal]] (sûnt 1930, 1929 Barmen-Elberfeld)

'''Lânkringen ([[Landkreis]]e)'''
#Dinslaken
#Düsseldorf-Mettmann
#Geldern
#Grevenbroich-Neuss
#Kempen-Krefeld
#Kleef
#Moers
#Rees
#Rhein-Wupper

=== Regierungsbezirk Koblenz ===
'''Stedsdistrikt ([[Stadtkreis]])'''
#[[Koblenz]]

'''Lânkringen ([[Landkreis]]e)'''
#Ahrweiler
#Altenkirchen
#Birkenfeld
#Koblenz
#Cochem
#Bad Kreuznach
#Maye]
#Neuwied
#Sankt Goar
#Simmern
#Zell

=== Regierungsbezirk Keulen ===
'''Stedsdistrikten ([[Stadtkreis]]e)'''
#[[Bonn]]
#[[Keulen]]

'''Lânkringen ([[Landkreis]]e)'''
#Bergheim
#Bonn
#Euskirche
#Keulen
#Oberbergisch
#Rheinisch-Bergisch
#Siegkreis

=== Regierungsbezirk Trier ===
'''Stedsdistrikt ([[Stadtkreis]])'''
#[[Trier]]

'''Lânkringen ([[Landkreis]]e)'''
#Bernkastel
#Bitburg
#Daun
#Merzig-Wadern
#Prüm
#Saarburg
#Trier
#Wittlich

== Sjoch ek ==
* [[Rynlân]]

{{Boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch [[:en:Rhine Province]] en [[:de:Rheinprovinz]]
}}
{{CommonsBalke|Rhine Province|Rynprovinsje}}

{{DEFAULTSORT:Rinprovinsje}}
[[Kategory:Rynlân]]
[[Kategory:Provinsje fan Prusen]]
[[Kategory:Skiednis fan Noardryn-Westfalen]]
[[Kategory:Skiednis fan Rynlân-Palts]]
[[Kategory:Skiednis fan Saarlân]]
[[Kategory:Skiednis fan Hessen]]
[[Kategory:Skiednis fan Baden-Wuertemberch]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1822]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 1945]]