Besjoch de boarne foar Przewalskihynder

{{Biste-ûndersoarte
|Namme=przewalskihynder
|Ofbyld= [[File:Przewalskis horse 02.jpg|250px]]
|lûd=
|Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')
|Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
|Klasse= [[sûchdieren]] (''Mammalia'')
|Skift= [[ûnevenhoevigen]] (''Perissodactyla'')
|Famylje= [[hynste-eftigen]] (''Equidae'')
|Skaai= [[hynders]] (''Equus'')
|Soarte= [[wyld hynder]] (''Equus ferus'')
|Wittenskiplike namme= Equus ferus przewalski
|Beskriuwer, jier= I.S. Poljakov, 1881
|IUCN-status= [[IUCN-status]]: <span style="color:red;">bedrige</span>
----
|lânkaart=[[File:Przewalski's Horse area.png|center|250px]]
}}
It '''przewalskihynder''' of '''Przewalski's hynder''' (''Equus ferus przewalski''), ek wol it '''Dzjûngaarske hynder''', is in seldsume wylde [[ûndersoarte]] fan it [[hynder]], dy’t yn [[1969]] foar it lêst yn it wyld sjoen is yn [[Mongoalje]]. Sûnt de 1990-er jierren is it yn it wyld reyntrodusearre. It przewalskihynder wie nei alle gedachten de hynstesoarte dêr’t de [[Mongoalen|Mongoalske]] [[kriger]]s fan [[Dzjengis Kaan]] op riden. De Mongoalske namme foar it ras is ''takhi'', útsprutsen as "tech".

== Namme ==
Yn [[1881]] waard it przewalskihynder ûntdutsen troch [[Nikolaj Przewalski]]. It krige syn namme. I.S. Poljakov konkludearre dat dit hynder in wylde hynstesoart wie, hy joech it de offisjele wittenskiplike namme Equus przewalski (Poljakov 1881). Hjoed-de-dei is de offisjele namme ''Equus ferus przewalski'' (Poljakov 1881), mei't it no beskôge wurdt as in [[ûndersoarte]] fan it [[wylde hynder]] (''Equus ferus'') en net as in soarte op himsels.

== Skaaimerken ==
[[Ofbyld:Equus przewalskii Parc du Thot 01 2006-07-18.jpg|thumb|left|250px|''Przewalskyhynder.'']]

It Przewalskihynder hat koartere skonken as oare hynders. Trochstrings is de hichte 1.32 meter, de lingte 2.01 meter mei in 90 sintimeter lange sturt. Se hawwe in gewicht fan likernôch 300 kilo.

De kleur is wat bêzje brún, wat donkerder op de rêch en gieler nei de búk ta. Troch it jier hinne feroaret de kleur wat. Simmerdeis is de kleur in stik ljochter as winterdeis. De manen fan it hynder steane rjocht oerein.

== Gedrach ==
Yn it wyld libje de Przewalskihynders yn sosjale groepen mei in dominante hynst, in dominante merje, oare merjes en de neikommelingen. Alle groepen hawwe in eigen gebiet, yn it gebiet rint it keppel sa’n 5 oant 10 kilometer deis. Der wurdt in protte iten en dronken. Yn de nacht komt it keppel byinoar en wurdt der sa’n fjouwer oeren sliept. Keppels komme wolris byelkoar yn it gebiet, faak bard dit sûnder problemen omdat de hynsten de merjes mear beskermje as it gebiet.

Hynsten sette it gebiet fan de keppel út troch it markearen fan de úteinen. Dat bard troch [[dong]] út te lizzen om in beskate ôfstân. As in merje mige moat docht in hynst dat faak ek op itselde plak, sa lit hy sjen dat de merje by syn keppel is.

== Populaasje ==
De wrâld populaasje fan it Przewalskihynder bestiet út allegear neikommelingen fan 9 fan de 31 hynders dy’t yn [[1945]] yn finzenskip sieten. Dizze njoggen wienen wer neikommelingen fan likernôch 15 hynders dy’t om [[1900]] hinne finzene binne. 

Yn it wyld libje der op it stuit sa’n 250 fan Przewalskyhynders. Yn totaal wurdt rûsd (2005) dat der 1.500 Przewalskihynders binne op it stuit.

== Skiednis ==
Yn de [[15e iuw]], [[Johann Schiltberger]] dokumintearre as ien fan de earste [[Jeropa|Jeropeanen]] it hynder yn it deiboek fan syn trip nei Mongoalje as finzene fan de Mongoal [[Khan]]. It hynder is neamd nei de [[Ruslân|Russyske]] koalenel Nikolai Przewalsky ([[1839]]-[[1888]]). Hy beskreaun it hynder yn [[1881]], nei dat der op ekspedysje gien wie om it hynder op te sykjen. 
[[Ofbyld:Equus przewalskii Le Villaret 02 2006-07-20.jpg|thumb|right|250px|''Przewalskyhynders oan it weidzje.'']]

In protte hynders binne om 1900 hinne troch [[Carl Hagenbeck]] finzen nommen en yn [[bistetún]]en belâne.

It Przewalskihynder as wylde soart is yn de jierren ’60 fan de [[20e iuw]] útstoarn. It lêste keppel is yn [[1967]] sjoen en it lêste yndividuele hynder yn [[1969]]. Ekspedysjes nei it hynder slaggen der net yn it Przewalskihynder yn it wyld te fine. It hat dêrnei foar safier bekend mear as 30 jier útstoarn west yn it wyld.

Nei [[1945]] wienen der noch twa populaasjes oer, yn de bistetúnen fan [[Múnchen]] en [[Praach]]. In wichtige groep hynders yn [[Askania-Nova]] is troch [[Dútslân|Dútske]] soldaten ôfmakke en in groep yn de [[Feriene Steaten]] wie útstoarn.

[[Ofbyld:PrezHorseHustai.jpg|thumb|left|250px|''In keppel Przewalskyhynders yn it Hustain Nuruu Nasjonaal Park fan Mongoalje (2006).'']]

Omdat om 1900 hinne in stik as wat fôlen finzene naam wienen wêrmei fierder fokt wie, wienen der yn bistetúnen genôch bisten om it tal hynders grutter te meitsjen. De basis fan alle libben Przewalskihynders is werom te fieren op 15 hynders.

As ynteelt safolle ûnderdiel útmakket fan in soart, dan moat der mei in stamboek rêd in grut tal bisten fokt wurde wêrnei it mooglik wurdt om bisten fierder út te selektearjen.

Yn [[1977]] wienen der oer de wrâld 300 Przewalskihynders. Der waard in stamboek oprjochte en ferskate bloedlinen waarden byinoar brocht. It resultaat wie sûnere fôlen. Yn [[1997]] wienen der alwer sa'n 1.500 Przewalskihynders. Bisten út Jeropeeske bistetúnen binne yn ûnder oare it [[Natuerpark Lelystêd]] útset. In oare reservaat foar dit doel wie de [[Ooijpolder]] yn Dútslân. Fan hjirút binne de Przewalskihynders wer op ‘e nij útset yn Mongoalje.

Yn [[1990]] is begûn mei it wer útsetten fan de hynders yn it Hustain Nuruu Nasjonaal Park. Om de 2 jier waarden der 16 hynders frijlitten op it 60.000 hektare grutte gebiet.

Yn de tige swiere winter fan [[2001]] op [[2002]] binne der 20 fan de 60 hynders omkaan. Yn [[juny]] 2002 is der opnij in groep fan 14 hynders frijlitten yn it gebiet.

Tsjintwurdich wurd it hynder net mear as ''útstoarn yn it wyld'' beskôge mar as ''bedrige'' bistesoart.

== Keppeling om utens ==
* [http://www.treemail.nl/takh/index.htm Webstee fan de Stifting foar it Behâld en Beskerming fan de Przewalskihynders.]

[[Kategory:Sûchdiere-ûndersoarte]]
[[Kategory:Hynsteras]]
[[Kategory:Hynste-eftige]]
[[Kategory:Bedrige sûchdier]]
[[Kategory:Domestisearre bisteras út Mongoalje]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Mongoalje]]