Besjoch de boarne foar Lier (stêd)

{{Stêd mei flagge|
Namme= Lier| 
Ofbyld=[[Ofbyld:Leer Rathaus Hafen townhall harbour 2008.jpg|260px]]  |
Flagge= [[Ofbyld:Flagge_Leer_(Ostfr.).svg|100px]] |
Wapen= [[Ofbyld:DEU_Leer_(Ostfr.)_COA.svg|80px]] |
Ynwennertal= 34.958 <small>(31 desimber 2020)</small><ref>http://www.statistik.niedersachsen.de/startseite/ LSKN Läichsaksen]</ref></small> |
Oerflak= 70,11 km² |
Befolkingstichtens= 499 /km²|
Stêdekloft= |
Hichte= 3 meter boppe seenivo |
Lân={{Flagge DE}} [[Dútslân]]  |
Bestj. ienh. 1= Dielsteat |
Namme bestj. ienh. 1= {{Flagge DE NDS}} [[Leechsaksen]]|
Bestj. ienh. 2= Lânkring|
Namme bestj. ienh. 2= [[File:DEU_Landkreis_Leer_COA.svg|15px]] [[Lier (distrikt)|Lier]] ([[East-Fryslân]]) |
Bestj. ienh. 3= |
Namme bestj. ienh. 3= |
Bestj. ienh. 4= |
Namme bestj. ienh. 4= |
Stifting= ±792 |
Postkoade= 26789 |
Tiidsône= [[UTC]] +1 |
Simmertiid= [[UTC]] +2 |
Koördinaten= |
Webside= [http://www.stadt-leer.de www.stadt-leer.de] |
}}
'''Lier''' ([[Eastfrysk Plat]]: ''Läär''<ref>https://oostfraeisk.org/main.aspx?W=l%C3%A6%C3%A6r&df=frs&fts=J</ref>, [[Sealterfrysk]]: ''Lier'', [[Dútsk]]: ''Leer'') is in [[stêd]] yn [[Nedersaksen]], yn 'e [[Landkreis Lier]]. De stêd hat sa likernôch 34.000 ynwenners en is dêrmei nei [[Emden]] en [[Auwerk (stêd)|Auwerk]] de op twa nei grutste stêd fan [[Eastfryslân]]. Lier is oarspronklik ûntstien oan 'e iggen fan 'e rivier de [[Leda]], mar wreide him letter út nei de [[Iems]] ta. Sa koene ek skippen fan [[see]] de stêd berikke. Troch alle ferkearsferbiningen dy't by Lier gearkomme, wurdt de stêd ek wol de Poarte fan Eastfryslân neamd (''Tor Ostfrieslands''). Yn 'e lette [[14e iuw|fjirtjinde]] en iere [[15e iuw|fyftjinde iuw]] wie Lier troch tadwaan fan 'e [[haadling]] [[Fokko Ukena]] it politike sintrum fan Eastfryslân. Lykwols krige it pas yn it [[1823]] [[stedsrjochten]]. Yn earder tiden wie Lier in [[flekke]], mar it funksjonearre yn 'e praktyk al folle langer as in stêd. De âlde binnenstêd mei syn histoaryske huzen makket Lier ta ien fan 'e moaiste stêden fan 'e regio.<ref name="Kiesow127">[[Gottfried Kiesow]]: ''Architekturführer Ostfriesland''. Utjouwer Deutsche Stiftung Denkmalschutz, Bonn 2010, ISBN 978-3-86795-021-3, side 127.</ref> Fjouwer [[stins|boargen]], in ferskaat oan monumintale bouwurken, en tsjerken út ferskillende iuwen binne yn 'e stêd werom te finen.

== Geografy ==
[[Ofbyld:Flug Westerstede nach Leer 2010 259.jpg|thumb|180px|It stee dêr’t de Leda yn de Iems oer giet.]]
Lier leit yn it suden fan de regio [[Eastfryslân]] yn de Dútske dielsteat [[Leechsaksen]]. De stêd leit sa likernôch 20 kilometer eastlik fan de provinsje Grinslân, en sa’n 40 kilomter westlik fan [[Aldenboarch]]. It âlde Lier is oan de [[Leda]] ûntstien, net sa fier fan it plak dêr’t de Leda oer giet yn de Iems. De stêd Lier waard grutter en grinzet hjoed-de-dei yn it westen oan de rivier de Iems. Sûnt de stedsdielen Bingum en Nettelboarch yn 1972 ûnderdiel waarden fan de gemeente Lier leit it stedsgebiet ek westlik fan de Iems en súdlik fan de Leda. De skippen dy’t fan see komme farre troch in seeslûs dy’t de haven beskermet.

=== Geology ===
It sintrum fan de stêd leit op in útrinner fan in Aldenboarchske-Eastfryske [[geast (sân)|geastrêch]] út de [[iistiid]]. Benammen yn it sintrum en yn dielen fan Loga en Logabirum bestiet de grûn faak út sân en blokliem. Om de geastrêch hinne leit yn it westen, suden en súdeasten de sompige grûn fan de Iems en de Leda. Dêrneist bestiet it gebiet om de rivieren hinne ek út feangrûn mei in laach slyk der oerhinne. Yn it noardeastlike diel fan it stedsgebiet, yn it noarden fan it stedsdiel Logabirum, bestiet de boaiem ek út feangrûn. Oarspronklik leinen yn it noarden fan de stêd noch ferskillende sânbulten, mar dy binne oan it begjin fan de 20e iuw ôfgroeven. Hjoed-de-dei leit it stedsgebiet tusken ien en sân meter boppe seenivo.<ref>[http://www.ostfriesischelandschaft.de/fileadmin/php/ortschronisten/Ortsartikel/HOO_Leer_Wessels.pdf Arbeitsgruppe der Ortschronisten der Ostfriesischen Landschaft, Paul Weßels: ''Stadt und Landkreis '']</ref><ref>Eberhard Rack: ''Kleine Landeskunde Ostfriesland''. Utjouwerij Isensee, Aldenboarch 1998, ISBN 3-89598-534-1, side 13 (Grafik)</ref>

=== Klimaat ===
Lier leit yn in reedlike sône en it klimaat wurdt beynfloede troch de [[Noardsee]]. Yn de simmer binne de deistige temperatueren leger as yn it binnenlân, yn ‘e winter binne de temperatueren ornaris heger as yn it binnenlân.

Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] leit Lier yn in gebiet mei de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Waareldkoarte mäd aktualisierde Doaten uut ju Köppen-Geiger-Klimaklassifikation]</ref> Binnen dy matige sône is Lier ûnderdiel fan it ''Klimabezirk Niedersächsisches Flachland Nordsee-Küste''. It klimaat is maritym mei relatyf kâlde simmers mei relatyf in protte rein, mar de winters binne myld en der falt net in protte snie.

It waarstasjon dat it tichste by Lier leit is yn Emden.<ref>''[http://www.dwd.de/bvbw/generator/DWDWWW/Content/Oeffentlichkeit/KU/KUPK/Wir__ueber__uns/Organisation/Standortkarte,templateId=raw,property=publicationFile.pdf/Standortkarte.pdf Deutscher Wetterdienst: Standortkarte]'' (PDF-triem, 113 kB)</ref>

{| class="wikitable" style="font-size:90%;width:100%;border:0px;text-align:center;line-height:120%;"
! style="background: #99CCCC; color: #000080" height="17" | Moanne
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Jan
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Feb
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Maart
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Apr
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Maaie
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Jun
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Jul
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Aug
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Sep
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Okt
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Nov
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Des
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Trochsnee jier
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Maks. temperatuer (°C)
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 4
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 5
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 8
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 12
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 17
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 20
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 21
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 21
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 18
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 14
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 8
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 5
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | <center>'''12,8'''</center>
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Min. temperatuer (°C)
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | -2
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | -1
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 1
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 3
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 9
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 11
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 11
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 9
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 2
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 0
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | <center>'''4,6'''</center>
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" height="16;" | Rein (mm)
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 59,2
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 40,1
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 51,4
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 46,0
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 61,5
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 77,4
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 74,8
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 67,2
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 65,6
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 62,5
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 69,1
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | 63,2
| style="background: #FFFFFF; color: black;" | <center>'''738'''</center>
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Sinne (oeren)
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 1
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 2
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 3
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 5
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 6
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 4
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 3
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 2
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | 1
| style="background: #FFFFFF; color:#000000;" | <center>'''3,8'''</center>
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Reindagen
| style="background: #FFFFFF;" | 13
| style="background: #FFFFFF;" | 9
| style="background: #FFFFFF;" | 12
| style="background: #FFFFFF;" | 10
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 11
| style="background: #FFFFFF;" | 14
| style="background: #FFFFFF;" | 14
| style="background: #FFFFFF;" | <center>'''138'''</center>
|-
|}
Boarne: <ref>[http://www.holidaycheck.de/klima-wetter_Leer-ebene_oid-id_10777.html Klimainformationen für Leer] fan de webside holidaycheck.de</ref>

=== Buorgemeenten ===
De stêd Lier leit sintraal op it fêstelân fan it distrikt Lier. It grinzet oan sân fan de alve gemeenten yn it distrikt Lier. Dat binne (mei de klok mei) de gemeenten [[Samtgemeinde Hesel|Hesel]], [[Samtgemeinde Jümme|Jumme]], [[Rhauderfehn|Rauderfean]], [[Westoverledingen]], [[Weener]] (gemeente mei stedsrjocht), en de gemeenten [[Jemgum]] en [[Moormerland|Moarmerlân]].

=== Stedsdielen ===
[[Ofbyld:Leer Stadtteile.svg|thumb|180px| De stedsdielen fan Lier.]]
Lier hat njoggen stedsdielen. Dat binne it sintrum, [[Bingum]], [[Heisfelde]], [[Hohegaste]], [[Leerort]], [[Loga (Lier)|Loga]], [[Logabirum]], [[Nettelburg]] en [[Nüttermoor]]. De stedsdielen Nettelburg en Bingum wurde fan de rest fan it stedsgebiet skaat omdat se oan de oarekant fan in rivier lizze. It stedsdiel Nettelburg leit súdlik fan de Leda yn it [[Oerledingerlân]], Bingum leit westlik fan de Iems yn it [[Reiderlân (regio)|Reiderlân]]. Der binne ek noch plakken dy’t wol by Lier hearre, mar gjin stedsdiel binne of dêrby hearre, foarbylden dêrfan binne Siebenbergen, Logaerfeld en Eisinghausen.

Omdat der sa likernôch 34.000 minsken op in oerflak fan 70,3 fjouwerkante kilometer wenje, hat Lier de twadgrutste befolkingstichtens. Mei 486 minsken de fjouwerkante meter leit de befolkingstichtens net allinnich heger as it Eastfryske gemiddelde mar ek boppe de trochsnee befolkingstichtens fan de dielsteat [[Leechsaksen]] (sa’n 168 minsken de km²) en fan [[Dútslân]] (sa’n 230 minsken de km²).
Ticht beboud binne it sintrum en de stedsdielen Leerort, Heisfelde en dielen fan Loga. De oare stedsdielen binne lang sa ticht beboud net en op guon plakken hawwe se sels in agrarysk karakter. Dat jildt benammen foar Hohegaste en Nettelburg dy’t beide gjin eigen sintrum hawwe.

== Skiednis ==
[[Ofbyld:Leerort.jpg|thumb|De resten fan de fêsting [[Leerort]].]]
De namme Lier waard om it jier 792 hinne bekend. De Fryske apostol en biskop fan Munster [[Liudger]] reizge yn opdracht fan [[Karel de Grutte]] troch de Fryske lannen, en boude in tsjerke yn Lier.<ref name="Geskichte leer.de">[http://www.leer.de/index.phtml?NavID=1778.29&La=1 Skiednis op leer.de]</ref>

Yn de lette 14e en iere 15e iuw waard Lier troch de Eastfryske haadling [[Focko Ukena]] ta it politike sintrum fan Eastfryslân makke. Hy boude om it jier 1421 hinne de Fockenboarch en hy neamde himsels Haadling fan Lier. Focko Ukena hie in ferbûn mei de piraten, hy hie [[Okko II tom Brok]] yn de [[Slach fan Detern]] en de [[Slach op de Wylde Ikkers]] ferslein, en de striid mei de ierdsbiskop fan Bremen en de greven fan Aldenboarch wûn. De Eastfryske boeren fielden har troch de hieltyd tanimmende ynfloed en macht fan Ukena bedrige. It [[Frijheidsbûn fan de Sân Eastfryslannen]] fersette him tsjin Focko Ukena en belegere de Fockenboarch yn it jier 1430. By dy belegering waard de boarch mei de grûn lykmakke. Neffens skiedkundige [[Ubbo Emmius]] en oare skriuwers koenen minsken dy’t in bedriging foar de [[Fryske frijheid]] wienen gjin beskûl mear sykje yn de boarch. Net fier fan de Fockenboarch boude ien út de neiteam fan Ukena, Hayo Unken, de Harderwykenboarch yn de lette 15e iuw. De befolking seach Hayo Unken en syn Harderwykenboarch net as in bedriging foar de Fryske frijheid.<ref name="Geskichte leer.de">[http://www.leer.de/index.phtml?NavID=1778.29&La=1 Skiednis op leer.de]</ref>

De [[Cirksena]]’s en de [[Hânze]]stêd [[Hamboarch]] bouden nije hannelsrûtes troch de Fryske lannen. Yn dy tiid waard de boarch Stikhuzen boud as beskerming foar dy rûtes. Yn it jier 1453 kaam de fêsting [[Leerort]], en dêrmei de stêd Lier, ûnder it bewâld fan [[Ulrich Cirksena]]. Under de neiteam fan Ulrich Cirksena waard Leerort de sterkste fêsting yn ‘e regio. Cirksena waard yn 1464 ferheven ta greve fan Eastfryslân. De stêd hat noch in aardich skoft residinsjestêd west fan de Eastfryske greven. Hja wienen yn de 16e iuw wol gauris yn Leerort. Dêrnei waard Auwerk de residinsjestêd. Yn 1508 krige Lier syn merkrjocht. Truch de hannel dy’t dêrtroch ûntstie koe de stêd groeie. Sa hie de stêd om it jier 1600 hinne tusken de 3.000 en 5.000 umwenners en sa likernôch tusken de 500 en 550 huzen. <ref name="leer.de Geschichte">[http://www.leer.de/index.phtml?mNavID=1778.302&sNavID=1778.302&La=1 www.leer.de] Geschichte -> Aufstieg zum Marktflecken op de webside leer.de</ref> De [[waach]] fan Lier waard yn 1714 boud.

Nei de dea fan de lêste foarst fan Eastfryslân yn [[1744]], [[Carl Edzard|Carl Edzard Cirksena]], waard Eastfryslân en dêrmei de stêd Lier ûnderdiel fan [[Prusen]]. In jiermannich letter begûn de [[Sânjierrige Kriich]] wêryn’t Lier beset waard troch Frânske en Eastenrykske troepen yn it jier 1757. De stêd waard net fan soldaten plondere mar de skea dy’t hja tabrochten wie heech. Twa-tredde fan alle skea yn de Sânjierrige Kriich yn Eastfryslân wie yn Lier en de Evenboarch.
[[Ofbyld:Leerhafen1850.jpg|thumb|left|280px|De haven fan Lier om 1850 hinne.]]

De stêd krige yn 1856 in treinferbining mei de "Hannoversche Westbahn", dy’t [[Emden]] yn it noarden ferbûn mei it [[Ruhrgebiet]] yn it suden. Yn 1866 kaam Eastfryslân, en dêrmei ek Lier, ûnder it bewâld fan [[Prusen]]. Under it nije bestjoer waard fierder wurke oan de ynfrakstruktuer. Tusken 1867 en 1869 waard de treinferbining nei [[Aldenboarch]] boud, yn 1876 kaam dêr it spoar nei [[Nijeskâns]] by. Dêrmei waard Lier it sintrale punt foar it (trein-)ferkear yn Eastfryslân. Yn 1990 kaam der noch in spoarferbining by nei [[Auwerk (stêd)|Auwerk]] nei [[Wittmund (stêd)|Wittmund]] ta. Dy treinferbining (foar lytse treinen) hold yn 1956 op te bestean foar persoansferfier, yn 1967 waard de tsjinst foar it ferfier fan guod ek stilset.

Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] waard Lier net sa bot rekke troch bombardeminten, lykas yn de stêd Emden wol it gefal wie. De stêd waard op 28 april 1945 ynnommen troch de Kanadezen. Yn de earste jierren nei de oarloch stie de stêd Lier en it distrikt Lier ûnder it bewâld fan in Britske militêre kommandant. Yn 1946 waarden de earste politike partijen wer talitten en yn itselde jier waarden op 15 septimber de earste nije ferkiezings holden. Nei de oarloch groeide it ynwennertal hurd troch de komst fan flechtlingen út de eardere Dútske ryksgebieten dy't fuort nei de oarloch ûnderdiel waarden fan Poalen (eastlik fan de rivieren [[Oder]] en [[Neisse]]). 
[[Ofbyld:LeerStreet.jpg|thumb|Tusken 1971 en 1990 waard de histoaryske binnenstêd fan Lier renovearre.]]
By de ein fan de oarloch yn 1945 hie de stêd sa'n 14.200 ynwenners, fiif jier dêrnei kaam it ynwennertal boppe de 20.000 út.<ref>Enno Eimers: ''Kleine Geschichte der Stadt Leer''. Utjouwerij Schuster, Lier 1993, ISBN 3-7963-0293-9, side 116.</ref> Yn 1950 wennen 5.578 flechtlingen yn Lier, 27,1 persint fan de hiele stedsbefolking. De stêd hie dêrtroch in grut ferlet fan nije wenningen wêrfan de stêd sels ek opdracht joech om nije huzen te bouwen. Troch de flechtlingen, en de weromkommende Dútske soldaten dy't nei de oarloch earst noch finzen holden waarden, hie de stêd ekonomyske problemen. Der wie lang net genôch wurk foar alle ynwenners. De stêd Lier en it distrikt Lier wurken oan safolle mooglik fasiliteiten dy't nedich wienen om nije bedriuwen nei de stêd ta te heljen. Tusken 1948 en 1960 groeide it tal yndustriële bedriuwen fan 20 nei 36, it tal hannelsûndernimmingen groeide yn dyselde tiid fan 20 nei 36.<ref>Enno Eimers: ''Kleine Geschichte der Stadt Leer''. Utjouwerij Schuster, Lier 1993, ISBN 3-7963-0293-9, side 118.</ref>

Yn it jier 1950 krige Lier in nij wapen. It stedswapen waard tekene neffens in ôfdruk fan in segel út it jier 1639. Op 1 oktober 1955 krige Lier syn status as selsstannige stêd. Yn 1968 waarden Heisfelde en Loga stedsdielen fan Lier, yn 1971 folge Leerort ek. Bingum, Hohegaste, Logabirum, Nettelburg en Nüttermoor waarden yn it jier 1972 stedsdielen fan Lier, sadat it ynwennertal fan de stêd foar it earst boppe de 30.000-ynwenners-grins kaam te lizzen.

Yn 1971 waard begûn mei de renovaasje fan de histoaryske binnenstêd. Neffens de oarspronklike plannen wie it de bedoeling en sanearje it hiele gebiet. Nei ferskillende aksjes fan de befolking waarden de politisy oerhelle om net alles mei de grûn lyk te meitsjen en de âlde bouwurken te renovearjen. It renovaasjewurk waard tusken 1971 en 1990 útfierd. De fernijde histoaryske binnenstêd hie in positive ynfloed op it toerisme en makke fan Lier de meast favorite winkelstêd yn Eastfryslân.

== Befolking ==
Ynwenners fan Lier wurde yn it Dútsk ''Leeraners'' neamd.

Befolkingsûntjouwing fan de stêd Lier <ref name="leer.de Zahlenspiegel">[http://www.leer.de/index.phtml?mNavID=1778.26&sNavID=1778.26&La=1 Ynwennertallen] op de webside leer.de</ref><ref name="leer.de Geschichte"/>:

<timeline>
ImageSize = width:700 height:225
PlotArea = width:650 height:200 left:33 bottom:18
AlignBars = justify

Colors =
 id:canvas value:rgb(0.98,0.98,0.98)
 id:grid1 value:rgb(0.8,0.8,0.8)
 id:grid2 value:gray(0.8)
 id:bars value:rgb(0.75,0.75,0.75)
 id:text value:rgb(0.5,0.5,0.5)

BackgroundColors = canvas:canvas

DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:40
TimeAxis = orientation:vertical
ScaleMajor = unit:year increment:5 start:0 gridcolor:grid1

plotData=
 color:g width:28 mark:(line,white) align:center fontsize:S color:bars
 bar:1600 from:start till:3 text:3.000
 bar:1745 from:start till:4 text:4.500
 bar:1814 from:start till:5 text:5.353
 bar:1880 from:start till:10 text:10.086
 bar:1940 from:start till:14 text:13.898
 bar:1945 from:start till:18 text:18.071
 bar:1950 from:start till:20 text:20.414
 bar:1961 from:start till:21 text:21.418
 bar:1970 from:start till:34 text:34.262
 bar:1980 from:start till:31 text:31.303
 bar:1990 from:start till:32 text:31.859
 bar:2000 from:start till:33 text:33.849
 bar:2011 from:start till:34 text:34.301

TextData =
 pos:(50,200) fontsize:L textcolor:text text: Befolkingsûntjouwing fan de stêd Lier
</timeline>

== Ekonomy & fasiliteiten ==
=== Ekonomy ===
De haven fan Lier leit sawat hûndert kilometer fan de Noardsee ôf (by [[Boarkum]]). Troch in slûs is de haven fan Lier skaat fan de Leda en de Iems. Yn 2011 waard yn de haven fan Lier 623.000 ton oan guod omslein.<ref>[http://www.oz-online.de/-news/artikel/51588/Umschlag-im-Leeraner-Hafen-floriert Umschlag im Leeraner Hafen floriert] út de ''Ostfriesen-Zeitung''</ref> De Bünting groep sit sûnt [[1806]] yn Lier en is ien fan de grutste wurkjouwers fan de stêd. Bünting is eigener fan ferskate supermerken, mar it bedriuw is mear bekend om syn East-Fryske tee.

=== Ferkear ===
[[Ofbyld:Ostfriesland Verkehr-de.svg|thumb|250px|Ferkear yn East-Fryslân]]
Twa [[autodyk|autobahnen]] (gongwegen) kruse benoarden Lier, de [[Bundesautobahn 28|A 28]] (Lier - Bremen) en de [[Bundesautobahn 31|A 31]] (Emden - Oberhausen, [[Ruhrgebiet]]). De stêd hat sels trije ferbinings mei de gongwegen. Noardwestlik fan de stêd giet de A31 fia de [[Iemstunnel]] ûnder de Iems troch. Ut it suden komt de [[Bundesstraße 70|B70]] fan [[Papenburch]] troch de stêd hinne nei it Moarmerlân yn it noarden. De [[B436]]/E22 begjint yn [[Weener]] en giet ek dwers troch de stêd hinne nei it plak [[Sande]].

It treinstasjon fan Lier is in oerstapstasjon mei út it suden/súdwesten wei de trein fan [[Grins (stêd)|Grins]] en Munster, nei it noarden ta it spoar nei de haven fan Emden (mei grutte VW fabryk) en nei it easten leit it spoar nei Bremen.

Noardlik fan de stêd leit it fleanfjild Lier-Papenburch dat passazjiers ferfiert nei oare fleanfjilden yn de buert, benammen toeristen nei de East-[[Fryske eilannen|East-Fryske eilannen]]. In grut ynternasjonaal fleanfjild wat tichtby it fleanfjild fan Lier leit is dat fan Bremen. Yn 2002 krige de stêd in priis foar de meast fyts freonlike stêd yn Nedersaksen. Reden dêrfoar wie it grutte oantal fytspaden.

Lier hat in grutte haven mei in protte skippen - likernôch 20 persint fan de Dútske hannelsfloat is yn Lier registrearre.

=== Media ===
By de ''ZGO Zeitungsgruppe Ostfriesland GmbH'' yn Lier wurdt de ''Ostfriesen-Zeitung'' makke dy’t rûnom yn Eastfryslân abonnees hat en fan moandei oant en mei sneon ferskynt. It stedsdiel Bingum leit yn it Reiderlân en kriget dêrom de ''Rheiderland-Zeitung'' út Weener dy’t ek fan moandei oant en mei sneon besoarge wurdt.

Ferskate blêden dy’t mei eigen advertinsjes betelle wurde (lykas de ''Ostfriesland Kompakt'', ''Sonntags-Report'', ''Kurier am Freitag'', ''Leer Aktuell''), ferskine elke wike of elke moanne en skriuwe oer lokaal nijs.

Yn de stêd is ek noch in studio fan radiostasjon ''Radio Ostfriesland''.

=== Skoalle ===
Yn lier binne sân basisskoallen en ferskate skoallen foar it fuortset ûnderwiis. De Teletta Gross Gymnasium en it Ubbo-Emmius-Gymnasium hawwe elk mear as 1.000 learlingen. It Ubbo-Emmius-Gymnasium is nei it Johannes-Althusius-Gymnasium Emden en it Ulrichsgymnasium Norden it tredâldste gymnasium fan Eastfryslân. De seefeartskoalle yn Lier is ûnderdiel fan de hegeskoalle Emden/Lier. Yn de stêd is ek in ‘’Folkshegeskoalle’’ foar it bestjoerlike distrikt Lier, fierders hat Lier de Beropsakademy Eastfryslân, de distriksmuzykskoalle (foar it ‘’Landkreis’’), it stúdzjeseminar Lier, de Bestjoer en Ekonomy Akademy, en ferskillende private ynstellingen.<ref name="leer.de Zahlenspiegel"/>

== Polityk ==
=== Stedsried ===
De stedsried (gemeenteried) fan Lier hat 38 sitten. It tal sitten is fêstlein yn de Leechsaksyske gemeenteriedswet foar gemeenten tusken 30.001 en 40.000 ynwenners.<ref>[http://www.nds-voris.de/jportal/?quelle=jlink&query=KomVerfG+ND&psml=bsvorisprod.psml&max=true Niedersächsisches Kommunalverfassungsgesetz] fon 17. Dezember 2010</ref> Nei't de riedsleden keazen binne hawwe se in termyn fan fiif jier.

Hjirûnder stiet it resultaat fan de ferkiezings fan 11 septimber 2011:

{| class="wikitable" width="70%"
|- 
! style="background-color: #ffd700" | Partij
! style="background-color: #ffd700" | Prosint
! style="background-color: #ffd700" | Sitten
! style="background-color: #ffd700" | Opmerking 
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|[[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]
| 30,4% || 12 || align="left" | − 4 sitten
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|[[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]
| 25,7% || 10 || align="left" | + 3 sitten
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|[[Bündnis 90/Die Grünen]]
| 21,1% || 8 || align="left" | + 4 sitten
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|''Allgemeine Wählergemeinschaft (AWG)''
| 11,7% || 4 || align="left" | bliuwt lyk
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|''ChristDemokratische Leeraner (CDL)''
| 6,4% || 2 || align="left" | − 2 sitten
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"|[[Die Linke]]
| 2,8% || 1 || align="left" | bliuwt lyk
|- align="right"
| align="left" bgcolor="#ececec"| [[Freie Demokratische Partei|FDP]]
| 1,9% || 1 || align="left" | − 1 sit
|}

=== Boargemaster ===
Sûnt 1997 wurdt de boargemaster fan Lier direkt keazen. Op dit stuit is Wolfgang Kellner de boargemaster fan Lier. By de boargemasterferkiezings fan 2001 makke er gading as selsstannige kandidaat (sûnder in partij te fertsjintwurdigjen) foar it amt fan boargemaster. By de ferkiezings fan 2006 waard er fannijs as boargemaster keazen. 

=== Fertsjintwurdiger yn it dielsteatparlemint ===
De fertsjintwurdiger fan kiesdistrikt 83 (Lier) is Ulf Thiele (CDU) út Uplengen. Yn 2003 wie er ek al winner fan kiesdistrikt 83. By de ferkiezings foar it dielsteatparlemint fan 2008 seagen de resultaten der sa út:<ref>Kiesdistrikt 83 Lier, boarne: Niedersächsisches Landesamt für Statistik.</ref>

{| class="wikitable" width="40%"
|- 
! style="background-color: #ffd700" | Partij
! style="background-color: #ffd700" | 1e stim
! style="background-color: #ffd700" | Kandidaat
! style="background-color: #ffd700" | 2e stim
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]
| 44,3% || Thiele || 42,5%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[SPD]]
| 30,5% || Hein || 31,6%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[Bündnis 90/Die Grünen]]
| 6,5% || Schachner || 6,8%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[FDP]]
| 3,0% || Brüggemann || 6,1%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[Die Linke]]
| 6,0% || Junker || 7,5%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| [[Die Friesen]]
| 2,7% || Rademacher || 2,6%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| Selsstannige kandidaat
| 7,1% || Koch || ---
|}

=== Fertsjintwurdiger yn de Bûnsdei ===
By de ferkiezings foar de Bûnsdei yn Berlyn is Lier ûnderdiel fan kiesdistrikt 26 Unterems, dy't út it Landkreis Lier en it noardlike diel fan Landkreis Emsland bestiet. It kiesdistrikt ûntstie by de Bûnsdeiferkiezings fan 1980 en is nei de tiid net mear feroare.

Fertsjintwurdiger foar kiesdistrikt 26 yn 'e Bûnsdei is Gitta Connemann fan it CDU.

By de Bûnsdeiferkiezings fan 2009 waarden de neikommende resultaten helle:<ref>Kiesdistrikt 26 Unterems, boarne: Der Bundeswahlleiter.</ref>

{| class="wikitable" width="40%"
|- 
! style="background-color: #ffd700" | Partij
! style="background-color: #ffd700" | 1e stim
! style="background-color: #ffd700" | Kandidaat
! style="background-color: #ffd700" | 2e stim
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| CDU
| 45,2% || Connemann || 39,1%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| SPD
| 29,3% || Borde || 27,6%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| Bündnis&nbsp;90&nbsp;/<br />Die&nbsp;Grünen
| 7,4% || Lenger || 7,5%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| FDP
| 9,5% || Goldmann || 12,8%
|- align="right" bgcolor="#ffffff"
! align="left" bgcolor=ececec| Die Linke
| 7,4% || Junker || 8,7%
|}

=== Partnerstêden ===
* {{Flagge UK}} [[Trowbridge]] (GB)
* {{Flagge PL}} [[Elbląg]] (PL)

== Ferdivedaasje ==
[[Ofbyld:Evenburg2006.jpg|thumb|220px|Evenburch]]
[[Ofbyld:Rathaus Leer.jpg|thumb|220px|Stedhûs]]
[[Ofbyld:Große Kirche in Leer (Ostfriesland), Ansicht von Südosten.jpg|thumb|220px|Grutte tsjerke]]
=== Bouwurken ===
Lier is bekend om syn histoaryske binnenstêd, dy't him ûnderskaat fan oare sintra yn Eastfryslân. Yn de stêd binne 365 bouwurken dy't as selsstannige bouwurken in monumintale status hawwe. Dêr komme noch 35 ensembles by dy't meiïnoar 233 bouwurken fertsjintwurdigje.<ref>[http://www.leer.de/index.phtml?NavID=1778.64&La=1 Webside leer.de oer monumintale bouwurken (''Denkmalschutz'')]</ref>

It Riedhûs fan 1894 en de waach út 1714 binne tegearre ien ensemble. It Riedhûs is ûntworpen yn [[Renêssânse]]styl en de waach is ûntworpen yn [[Barok (stylperioade)|Barokstyl]]. In oare gebou mei ynfloeden fan de Barok is it kantongerjocht út 1720.

De Ledasperrwerk is in wetterkearing dy't de stêd tsjin heech wetter beskermje moat en is yn 1954 oplevere. De Jann-Berghaus-Brücke is de grutste klapbrêge fan [[Europa]] en hat in trochfarbreedte fan 56 meter. 

Yn Lier binne der fjouwer saneamde boargen. By de beide âldste boargen giet it om [[stins|stinzen]], de oare twa giet it om slotten. De Harderwykenboarch is yn 'e earste helte fan de 15e iuw boud en is dêrmei de âldste noch hieltyd besteande boarch fan Lier. De Haneboarch is fan it jier 1621. Om 1650 hinne waard de Evenboarch boud, wêrfan de foarboarch hjoed-de-dei noch bewarre bleaun is. It slot waard yn 1861 yn nijgoatyske styl omboud, en rekke yn de Twadde Wrâldkriich skansearre. Fan 2004 oant en mei 2006 is de Evenboarch neffens histoaryske plannen rekonstruearre. De bou fan de Philppsboarch wie om 1730 hinne klear en is in slot yn Barokstyl.

De meast bekend tsjerken fan de stêd binne de Luterske tsjerke (boujier 1675) en de Grutte tsjerke (1785-1787). De Grutte Tsjerke is haadtsjerke fan de evangelysk-reformearden fan Dútslân.<ref>[http://www.reformiert.de/ Evangelisch-reformierte Kirche], sjoen op 28 juny 2013</ref>

=== Parken ===
Yn Lier binne ferskillende parken lykas it slotpark fan de Evenboarch en it Philippsburger Park fan de Philippsboarch. It grutste park is it Julianenpark út 1889. It park mei dobbe waard boud op inisjatyf fan greve Carl Georg von Wedel en waard yn 1929 troch de stêd Lier oerkocht.

Yn juny 2011 waard oan de westkant fan de stêd, tichtby de Iems, it modelpark ''Leeraner Miniaturland'' iepene. Yn in hal mei in grutte fan 1.200 m² binne op 520 m² mear as 1.000 miniatuerhúskes en oare kulturele bouwurken út Eastfryslân op in skaal fan 1:87 neiboud. Om de hal hinne is in grien gebiet ûntstien dat in soad op in park liket. 

Yn it stedsdiel Logabirumerfeld leit in [[kûlisselânskip]] mei relatyf in protte beamwâlen, it stedsdiel Logabirum bestiet foar in part út boskgebiet.

=== Musea ===
* Böke-Museum - mei wurk fan [[Karl-Ludwig Böke]] en oare keunstners
* Keunstsintrum Coldam
* Haus Samson - East-Fryske wenkultuer út de 18e en 19e iuw
* Heimatmuseum - regionaal museum mei benammen skiednis fan de skipfeart
* Museumhaven 
* Teemuseum 
* "Prinz Heinrich" - skip út 1909

=== Eveneminten ===
Yn 'e hjerst fan elk jier wurdt de ''Gallimarkt'' holden wêrfan de histoarje weromgiet nei it jier 1508. It is de grutste jiermerk yn it noardwesten fan Dútslân. As ûnderdiel fan de jiermerk binne yn de Ostfrieslandhalle 3.000 plakken foar de byhearrende feemerk. Om de twa jier wurdt de ''Ostfrieslandschau'', in beurs foar bedriuwen en ferieningen út de regio, holden.

De ''Ossiloop'' is in hurdrinevenemint dy't elk jier holden wurdt en begjint yn it Julianenpark en einiget yn Bensersiel. In oar sportevenemint is de ''Citylauf Leer'' mei sa'n 2.000 dielnimmers dy't sûnt 1991 troch de polysje fan Lier en Emden organisearre wurdt op de earste snein fan septimber.

Elk jier yn july wurdt it evenemint ''Leer Maritim'' holden, in ynternasjonaal barren dêr't rekreanten mei harren boaten oan meidogge.<ref>[http://www.leer.de/index.phtml?NavID=1778.199&La=1 Webside leer.de oer Leer Maritim]</ref> It sportive hichtepunt dêrby is de drakeboatregatta. Yn elk ûneven jier wurdt tagelyk mei Leer Maritim in stedsfeest holden. In oar wettersportevenemint dat elk jier weromkomt is de tradisjonele roeiregatta yn de lêste wike fan augustus of de earst wike fan septimber. 

Yn it ''Kulturzentrum Zollhaus'' wurde regelmjittich konserten jûn. Dêrneist wurde dêr kabaretfoarstellingen holden en it berneteater. In oar poadium foar konserten is it Jugendzentrum (jeugdsintrum) dêr't út en troch ek wol bekendere artysten spylje. Der wurde ek eveneminten holden yn de ''Kulturspeicher'', in âlde havenloads út 1778.

== Ferneamde ynwenners ==
=== Berne yn Lier ===
* [[Fokko Ukena]] (1370–1436), Eastfryske haadling
* [[Petrus Hofstede de Groot]] (1802-1886), Nederlânsk teolooch 
* [[Onno Klopp]] (1822–1903), histoarikus

=== Bining mei Lier ===
* [[Ubbo Emmius]] (1547–1625), histoarikus
* [[Marron C. Fort]] (* 1938), [[taalkunde|taalkundige]]

== Keppeling om utens ==
{{CommonsLyts|Leer (Ostfriesland)|Lier}}
* [http://www.stadt-leer.de De stêd Leer]

{{boarnen|boarnefernijing=
{{reflist|2}}
}}

{{Koördinaten|53_14_N_7_27_E_region:DE_type:city_zoom:14|53° 14' NB  7° 27' EL}}
{{WikenLier}}
[[Kategory:Lier (stêd)| ]]
[[Kategory:Gemeente yn East-Fryslân]]
[[Kategory:Plak yn East-Fryslân]]
[[Kategory:Gemeente yn Nedersaksen]]
[[Kategory:Plak yn Nedersaksen]]