Besjoch de boarne foar Burgenland

{{Ynfoboks dielsteat fan Eastenryk
| Namme                       = Burgenland
<small>''Gradišće'' / ''Őrvidék''</small>
| Flagge                      = [[File:Burgenland Landesflagge.PNG|border|120px]]
| Wapen                       = [[File:Burgenland Wappen.PNG|80px]]
| Lânkaart                    = [[File:Burgenland in Austria.svg|335px]]
| Haadstêd                    = Eisenstadt
| Oerflak                     = 3.965,2 km²
| Ynwennertal                 = 294.436 <small>(2020)</small>
| Befolkingstichtens          = 74 / km²
| Bûtenlanners                = 9,2 <small>(2020)</small>
| Amtlike taal                = Dútsk, Hongaarsk, Kroatysk
| Landeshauptmann             = Hans Peter Doskozil (SPÖ)
| Regearjende partijen        = SPÖ
| Tal sitten Landtag          = 36
| Ferdieling sitten           = SPÖ: 19 <small>fan 36</small> <br /> ÖVP: 11 <small>fan 36</small> <br /> FPÖ: 4 <small>fan 36</small> <br /> Grüne: 2 <small>fan 36</small> 
| Lêste ferkiezings           = 26 jannewaris 2020
| Folgjende ferkiezings       = 2025
| Sitten yn Federale Ried     = 4
| Stifting                    = 
| Folksliet                   = ''Mein Heimatvolk, mein Heimatland''
| ISO 3166-2                  = <tt>AT-1</tt>
| Tiidsône                    = [[UTC]] +1
| Simmertiid                  = UTC +2
| Webside                     = [https://www.burgenland.at/ www.burgenland.at]
}}
'''Burgenland''' ([[Kroatysk]]: ''Gradišće'', [[Hongaarsk]]: Őrvidék) is de meast eastlike dielsteat fan [[Eastenryk]] en neffens it tal ynwenners is it ek de lytste dielsteat. Eartiids makke Burgenland diel út fan it [[Keninkryk Hongarije (1867-1918)|Keninkryk Hongarije]]. Neffens it yn 1920 [[Ferdrach fan Trianon]] kaam it gebiet fan de dielsteat oan de nije Republyk Eastenryk ta.

Burgenland wie en is yn mannich opsicht in grinslân. Iuwen waard om de streek striid levere troch It Hillige Roomske Ryk mar ek Hongarije makke oanspraken op Burgenland. Yn de 16e en 17e iuw hie Burgenland slim te lijen fan de [[Osmaanske Ryk|Turkse]] agresje. Mear resint lei Burgenland oan it [[Izeren Gerdyn]] en lei it wat fansiden, sadat Burgenland it earmhûs fan Eastenryk wie. Mar ek geologyske, botanyske, dierkundige en klimatologyske eigenskippen meitsje fan Burgenland in grins- en oergongsgebiet. 

== Skiednis ==
Oant 1918 makke it grûngebiet fan it hjoeddeiske Burgenland diel út fan it Keninkryk Hongarije. De befolking dêrfoaroer bestie benammen út Dútsk en Kroatysk sprekkende boeren en arbeiders, dy't ekonomysk en sosjaal earder ferbûn wiene mei it westlike diel fan de [[Eastenryk-Hongarije|Eastenryksk-Hongaarske]] dûbelmonargy.
[[File:Forchtenstein - Burg (3).JPG|thumb|left|260px|<center>''Yn de Burg Forchtenstein binne in soad oantinkens te sjen fan de striid tsjin Prusen, de Turken en de Frânsen''</center>]]
Doe't de Habsburchske monargy tsjin it ein fan de Earste Wrâldkriich út inoar begûn te fallen en der in ynternasjonale grins tusken de nije republiken Eastenryk en Hongarije ûnstie, waarden de bewenners konfontearre mei de fraach hoe't it mei harren nasjonaliteit yn it nije lân kaam. Der ûntstie in brede beweging dy't neffens it prinsipe fan selsbeskikking fan de ferskate etnyske groepen yn it Habsburchske Ryk de oansluting fan Dútsk West-Hongarije by Eastenryk easke.   

By de fredesûnderhannelings yn Parys kamen de alliearre oerwinners de easken fan de Dútsktalige befolking yn 'e mjitte en yn it fredesferdrach fan St. Germain, ûndertekene op 10 septimber 1918, waard regele dat de grûn dat doe noch ûnoffisjeel Burgenland hiet op lettere datum nei it sluten fan in fredesferdrach mei Hongarije oan Eastenryk tafalle soe.

Hongarije liet it der net by sitte en sette alle diplomatike en politike ynstruminten yn om it ferlies fan grûn tsjin te gean. Doe't dúdlik waard dat de freedsume middels om 'e nocht wiene, besochten Hongaarske partizanen de oerdracht, dy't op 28 augustus 1921 yngean soe, fan de regio oan Eastenryk te dwersbongeljen. Mei help fan Itaalje waard de sitewaasje yn de hjerst fan 1921 wer rêstiger en op 13 oktober 1921 gyng Hongarije mei it Feneesjaanske Protokol akkoard mei de oerdracht fan it Burgenlân oan Eastenryk.

In diel fan it gebiet bleau nei it referindum fan desimber 1921 lykwols by Hongarije. Yn Ödenburg (it Hongaarske Sopron), dat de haadstêd fan Burgenlân wurde soe, en acht oare gemeentes stimde de mearderheid fan de befolking foar Hongarije. De rest fan Burgenlân waard yn 1921-1922 ûnderdiel fan de nije Republyk Eastenryk as in ûnôfhinklike federale steat mei likense rjochten.

== Geografy ==
[[File:WRITTEN-STONE PEAK AT KŐSZEG (Irottkő-Geschriebenstein) - panoramio (3).jpg|thumb|260px|<center>''Winter op it heechste punt fan Burgenland''</center>]]
Burgenland hat in oerflak fan 3.965,2 km² en dielt in 397 km lange steatsgrins mei Hongarije en in lytser diel mei [[Sloveenje]] en [[Slowakije]].

Mei 884 meter is de Geschriebenstein de heechte berch fan Burgenland. De steatsgrins rint troch de berchketen dêr't de berch diel fan útmakket. It leechste punt is 114 meter yn de gemeente Apetlon (distrikt Neusiedl am See).   

It geografyske sintrum wurdt troch Unterpullendorf (gemeente Frankenau-Unterpullendorf) foarme. In stien jout it krekte plak oan. 

Neffens de oerhearskjende lânskipsfoarmen kin Burgenland yn trije lânskippen ferdield wurde:
[[File:Nationalpark Illmitz (Schilf).jpg|thumb|250px|left|<center>''Nasjonale Park Neusiedler See''</center>]]
* Noard-Burgenland;
* Sintraal-Burgenland;
* Súd-Burgenland.

De súdlike dielen fan Burgenland wurde behearske troch berchrêgen (yn it Dútsk ''Riedel'' neamd) en deltes mei lytse berchstreamkes. It legere easten en noarden fan Burgenland meitsje diel út fan de Hongaarske leechlannen, dy't op harren beurt wer ta de Euraziatyske steppegurdels rekkene wurde. 

De Neusiedler See is de grutste steppemar fan Sintraal-Europa. It wat sâltige wetter is nearne djippper as 2 meter en de iggen binne mei reit beklaaid, dêr't in soad fûgels libje. De Neusiedler See stiet sûnt 2001 op de list fan it wrâlderfgoed fan [[UNESCO]].  

== Befolking ==
Tradisjoneel is Burgenland ien fan de ekonomysk minder ûntwikkele gebieten fan Eastenryk. In soad ynwenners fan Burgenland moasten tusken 1850 en 1950 ferhûzje nei Eastenryk en nei de Feriene Steaten, fral nei Chicago, Allentown, New York, mar ek nei Kanada en Súd-Amearika.

==== Taalmienskippen ====
[[File:Großwarasdorf (Ortstafel).jpg|thumb|250px|<center>''Dûbeltalich plaknammeboerd''</center>]]
De ferskillende folken wurde as autochtoane taalgroepen troch de oerheid erkend. De kroatysk- en hongaarsktalige Burgenlanders lykas ek [[Sinti]] en [[Roma (folk)|Roma]] hawwe dêrom it rjocht harren taal te brûken yn it offisjele skriflike ferkear. In oerheidsbeslút fan 23 maaie 2000 bepaald dat yn plakken mei in oandiel fan in teminsten 25% twatalige befolking (útgeande fan in folkstelling fan 1991) de plaknammebuorden twatalich wêze moatte. De buorden en de grins fan 25% foarmje tsjintwurdich gjin oanlieding mear foar strideraasje; yn de jierren 1970 wiene der lykwols fûle debatten, mar oars as yn Karinsje dochs eskalearre de striid net.
{| class="wikitable zebra"
|-
! colspan="2"| Talen yn it Burgenland <small>(15 maaie 2001)</small>
|-
! style="text-align:left"| Taal !! Part 
|-
| Eastenryksk Dútsk || 90,7 %
|-
| Burgenlandkroatyske ||{{0}}6,1 %
|-
| Hongaarsk ||{{0}}1,8 %
|-
| Kroatysk ||{{0}}0,4 %
|-
| Burgenland-Romani ||{{0}}0,1 %
|-
| Slowaaksk ||<0,1 %
|-
| Oars ||{{0}}0,9 %
|}

==== Religy ====
Lykas yn de rest fan Eastenryk is de mearderheid fan de befolking roomsk-katolyk. Patroanhillige fan Burgenland is [[Martinus fan Tours]]. Mei 14% is it oandiel fan de protestanten yn ferliking mei de rest fan it lân heech. Eartiids hie Burgenland ek grutte joadske mienskippen, benammen yn Eisenstadt, Mattersburg, Kittsee, Frauenkirchen, Kobersdorf, Lackenbach en Deutschkreutz. Yn 1869 wie yn Lackenbach bygelyks 62% fan de befolking joadsk en tsjin it ein fan de 19e iuw makken de joaden noch in tredde fan de befolking út. Yn 1938 waarden alle joaden út Burgenland ferdreaun en fermoarde.

==== Befolkingsûntwikkeling ====
{| class="wikitable" style="width:450px"
|-
! style="text-align:left;"| Jier || 1869 || 1890|| 1910 ||  1934 || 1951 || 1961 || 1971 || 1981 || 1991 || 2011 || 2018
|- style="text-align:center;"
|style="text-align:left;"| '''Ynwennertal''' || 254.301|| 282.225 || 292.007 || 299.447 || 276.136 || 271.001 || 272.319 || 269.771 || 270.880 || 285.685 || 292.675
|}

== Bestjoerlike yndieling ==
Burgenland bestiet út 171 selsstannige gemeentes en is yn sân politike distrikten en de twa frije stêden Eisenstadt en Rust ferdield.
[[File:Eisenstadt - Kalvarienberg.JPG|thumb|260px|<center>''Eisenstadt (Bergkirche)''</center>]]
[[File:P1010163 Rust.jpg|thumb|260px|<center>''Rust''</center>]]
[[File:Podersdorf - Windmühle.JPG|thumb|260px|<center>''Wynmûne fan Podersdorf''</center>]]
{| class="wikitable sortable zebra"
|+ Distrikten en selsstannige stêden
|- style="vertical-align:top"
! Namme !! Oerflak (km²) !! Ynwenners <small>(2020)</small> !! Kentekenletter(s)
|-
| [[Neusiedl am See (distrikt)|Neusiedl am See]]
|style="text-align:right"| 1.038,64 ||style="text-align:right"| 59.990 || ND
|-
| [[Eisenstadt-Umgebung (distrikt)|Eisenstadt-Omjouwing]]
|style="text-align:right"| 453,14 ||style="text-align:right"| 43.236 || EU
|-
| [[Eisenstadt]]
|style="text-align:right"| 42,88 ||style="text-align:right"| 14.816 || E
|-
| [[Rust (Burgenland)|Rust]]
|style="text-align:right"| 20,01 ||style="text-align:right"| 1.980 || EU
|-
| [[Mattersburg )(distrikt)|Mattersburg]]
|style="text-align:right"| 237,83 ||style="text-align:right"| 40.042 || MA
|-
| [[Oberpullendorf (distrikt)|Oberpullendorf]]
|style="text-align:right"| 701,44 ||style="text-align:right"| 37.384 || OP
|-
| [[Oberwart (distrikt)|Oberwart]]
|style="text-align:right"| 732,58 ||style="text-align:right"| 54.192 || OW
|-
| [[Güssing (distrikt|Güssing]]
|style="text-align:right"| 485,34 ||style="text-align:right"| 25.699 || GS
|-
| [[Jennersdorf (distrikt)|Jennersdorf]]
|style="text-align:right"| 253,34 ||style="text-align:right"| 17.097 || JE
|}
{| class="wikitable sortable zebra"
|+ Plakken mei mear as 3.500 ynwenners<br><small>(2020)</small>
|-
! Rang !! Namme !! Ynwenners 
|-
|style="text-align:center"| {{0}}1. || [[Eisenstadt]] 
|style="text-align:right"| 14.816 
|-
|style="text-align:center"| {{0}}2. || [[Neusiedl am See]] 
|style="text-align:right"| 8.585 
|-
|style="text-align:center"| {{0}}3. || [[Oberwart]]
|style="text-align:right"| 7.600 
|-
|style="text-align:center"| {{0}}4. || [[Mattersburg]]  
|style="text-align:right"| 7.456 
|-
|style="text-align:center"| {{0}}5. || [[Pinkafeld]] 
|style="text-align:right"| 5.924 
|-
|style="text-align:center"| {{0}}6. || [[Parndorf]] 
|style="text-align:right"| 4.858  
|-
|style="text-align:center"| {{0}}7. || [[Neudörfl]] 
|style="text-align:right"| 4.641 
|-
|style="text-align:center"| {{0}}8. || [[Jennersdorf]] 
|style="text-align:right"| 4.111 
|-
|style="text-align:center"| {{0}}9. || [[Gols]] 
|style="text-align:right"| 3.910 
|-
|style="text-align:center"| 10. || [[Güssing]] 
|style="text-align:right"| 3.667 
|-
|style="text-align:center"| 11. || [[Großpetersdorf]]
|style="text-align:right"| 3.547 
|}
== Keppeling om utens ==
* {{nl}} [https://www.allesoveroostenrijk.nl/burgenland/ Toeristyske side Burgenland]

{{Eastenryk}}

{{Boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [https://de.wikipedia.org/wiki/Land_Salzburg ''References'', op dizze side]
{{reflist}}
----
{{Commonscat|Burgenland|Dielsteat Burgenland}}
}}

[[Kategory:Burgenland| ]]
[[Kategory:Dielsteat fan Eastenryk]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1921]]