Besjoch de boarne foar Bretanje (regio)

{{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)
| namme                       = Bretanje
| ôfbylding                   = [[File:Brittany in France 2016.svg|300px]]
| flagge                      = [[File:Flag of Brittany (Gwenn ha du).svg|border|125px]]
| wapen                       = [[File:BlasonBretagne.svg|60px]]
| soarte gebiet               = [[regio's fan Frankryk|bestjoerlike regio]]
| ynwennertal                 = 3.433.155 <small>(2020)</small>
| oerflak                     = 27.208 km²
| befolkingstichtens          = 126,2 / km²
| lân                         = [[File:Flag of France.svg|border|20px]] [[Frankryk]]
| bestjoerlike ienheid 1      = 
| namme bestjoerlike ienheid 1= 
| bestjoerlike ienheid 2      = 
| namme bestjoerlike ienheid 2= 
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| bestjoerlike ienheid 4      = 
| namme bestjoerlike ienheid 4= 
| haadplak                    = [[Rennes]]
| grutste plak                = [[Rennes]]
| stifting                    = [[1956]]
| tiidsône                    = [[UTC]] +1
| simmertiid                  = UTC +2
| koördinaten                 = 48°00′ N 3°00′ W
| webside                     = [http://www.bretagne.bzh/ www.bretagne.bzh]
}}
{{Net te betiizjen|it skiereilân [[Bretanje]]}}
'''Bretanje''' ([[Bretonsk]]: ''Breizh'', [[útspr.]]: [bʀɛjs], likernôch: "bcheis"; [[Gallo (taal)|Gallo]]: ''Bertaèyn'' of ''Bertègn'', útspr. [bəʁˈtaɛɲ], likernôch: "buch-<u>tainj</u>"; [[Frânsk]]: ''Bretagne'', útspr.: [bʁəˈtaɲ], likernôch: "bchuh-<u>tanj</u>") is in [[regio's fan Frankryk|bestjoerlike regio]] dy't yn it uterste [[westen]] fan [[Frankryk]] leit. De [[haadstêd]] is [[Rennes]]. De regio beslacht it grutste part fan it [[skiereilân]] en de [[histoarysk]]e [[provinsje]] [[Bretanje]], dêr't er net mei betize wurde moat. De regio, dy't yn [[1956]] oprjochte waard, bestiet út fjouwer [[Frânske departemint]]en: [[Côtes-d'Armor]], [[Finistère]], [[Ille-et-Vilaine]] en [[Morbihan]]. Bretanje stiet fral bekend om syn [[Kelten|Keltyske]] [[kultuer]] en [[megalityske monuminten]].

==Geografy==
De regio Bretanje bestiet út it grutste part fan it [[skiereilân]] [[Bretanje]], útsein it súdeastlike diel, dat it [[departemint]] [[Loire-Atlantique]] fan 'e regio [[Lân fan 'e Loire]] foarmet. De regio hat in [[oerflak]] fan 27.208&nbsp;[[km²]]. Yn it [[easten]] en [[súdeasten]] grinzget de regio Bretanje oan 'e regio Lân fan 'e Loire, en yn it [[noardeasten]] oan 'e regio [[Normanje]]. Oan alle oare kanten wurdt Bretanje omjûn troch dielen fan 'e [[Atlantyske Oseaan]]: yn it [[noarden]] leit [[It Kanaal]], yn it [[westen]] de [[Keltyske See]] en yn it [[suden]] de [[Golf fan Biskaje]]. It skiereilân hat in wylde [[kust]]line, mei in protte [[klif]]fen en [[kaap|kapen]]. Ta de regio hearre hûnderten [[eilannen]], wêrfan't it grutste [[Belle-Île (Bretanje)|Belle-Île]] is, yn 'e Golf fan Biskaje. De regio hat in fierhinne [[heuvel]]eftich [[lânskip]], mei as heechste punt de [[Roc'h Ruz]] yn 'e [[Monts d'Arrée]] by de westlike punt fan it skiereilân, mei in hichte fan 385&nbsp;m.

==Skiednis==
:[[Image:1rightarrow.png|15px]] <small>Sjoch it artikel oer '''[[Bretanje#Skiednis|Bretanje]]''' foar de skiednis fan it gebiet oant 1956.</small>
De regio Bretanje waard oprjochte yn [[1956]]. Oare plannen foar in [[bestjoer]]like herfoarming troch it oprjochtsjen fan [[regio's]] wiene earder op 'e non rûn, lykas it Clémentelplan fan [[1919]], of ôfblaasd nei de ein fan 'e [[Twadde Wrâldoarloch]], te witten: it regionalisearringsprogram út [[1941]] fan it mei [[nazy-Dútslân]] [[kollaboraasje|kollaborearjende]] [[Vichy-Frankryk|Vichy-rezjym]]. 
[[File:Bretagne_Finistere_Quimper_20055.jpg|left|thumb|180px|De [[binnenstêd]] fan [[Quimper]].]]

De úteinlike regio Bretanje ûntstie troch de bondeling fan fjouwer fan 'e fiif [[Frânske departeminten|departeminten]] dy't foar de [[Frânske Revolúsje]] fan [[1789]] de [[histoarysk]]e [[provinsje]] [[Bretanje]] foarme hiene. It departemint [[Loire-Atlantique]], mei de histoaryske Bretonske [[haadstêd]] [[Nantes]], waard lykwols bûten de regio holden. Redens dêrfoar wiene de desintrale lizzing fan Nantes oan 'e râne fan it histoaryske Bretanje, dy't it gebiet, as de stêd der diel fan útmakke, [[ekonomy]]sk út it lykwicht bringe soe, en teffens dat Nantes nedich wie as sintrum fan 'e oanbuorjende regio [[Lân fan 'e Loire]], dy't sûnder de stêd net bestean kinne soe. Al yn [[1956]] wie der witwat te dwaan oer de útsluting fan Loire-Atlantique fan 'e regio Bretanje, en it skeel oer dy kwestje duorret oant hjoed de dei fuort. Sawol yn 'e regio Bretanje as yn it departemint Loire-Atlantique is in mearderheid fan 'e [[befolking]] foar in weriening fan 'e beide gebieten.

Lange tiid wiene de regio's ûnoffisjele entiteiten, dy't benammen brûkt waarden foar de ferwurking fan [[statistysk]]e gegevens. De term ''région'' ("regio") waard offisjeel pas yn [[1982]] de oantsjutting foar de nije bestjoerlike regio's, doe't de Wet op 'e Desintralisaasje troch it Frânske [[parlemint]] oannommen waard. De earste regionale [[ferkiezing]]s waarden holden op [[16&nbsp;maart]] [[1986]]. By de bestjoerlike weryndieling fan 'e Frânske regio's yn [[2015]] feroare der foar Bretanje neat.
[[File:Brest_-_Le_Château_-_PA00089847_-_011.JPG|right|thumb|250px|Alde [[fêsting]]wurken by de [[haven]] fan [[Brest (Frankryk)|Brest]].]]

==Ekonomy==
De [[ekonomy]] fan 'e regio Bretanje stipet noch yn sterke mjitte op 'e [[fiskerij]] en de [[lânbou]]. De [[yndustry]] is wichtich yn [[stêd|stedske]] gebieten en benammen yn 'e krite fan [[Lorient]] en [[Brest (Frankryk)|Brest]]. It [[toerisme]] is foar de regio fan grut belang. Toeristen kommen benammen ôf op 'e [[Kelten|Keltyske]] [[kultuer]] en de withoefolle [[prehistoarysk]]e (pre-Keltyske) [[megalityske monuminten]] yn it gebiet, lykas de [[Stiennen fan Carnac]] en de [[megaliten fan Locmariaquer]]. It [[Bruto Nasjonaal Produkt|bruto regionaal produkt]] fan Bretanje bedroech yn [[2018]] [[€]]99,5&nbsp;miljard, wat delkaam op 4,2% fan it [[bruto nasjonaal produkt]] fan hiel Frankryk. It bruto regionaal produkt per lid fan 'e befolking wie dat jiers €26.700, oftewol 89% fan it gemiddelde fan 'e [[Jeropeeske Uny]].

==Bestjoer en polityk==
===Bestjoer===
De regio Bretanje wurdt bestjoerd troch de [[Regionale Ried fan Bretanje]], wêrfan't de leden troch de ynwenners mei geregelde tuskenskoften keazen wurde by direkte [[ferkiezing]]s. De Regionale Ried en it regionaal regear hawwe harren sit yn 'e regionale [[haadstêd]] [[Rennes]]. De regio bestiet út 'e fjouwer [[departeminten fan Frankryk|departeminten]]: [[Côtes-d'Armor]] (22) yn it noarden, [[Finistère]] (29) yn it westen, [[Ille-et-Vilaine]] (35) yn it easten, en [[Morbihan]] (56) yn it suden. Mei-inoar kinne dy departeminten opdield wurde yn 15 [[arrondissemint]]en, dy't mei-inoar besteane út 201 [[kanton]]nen, dy't wer ferdield binne yn 1.268 [[gemeente (bestjoer)|gemeenten]]. De bestjoeren fan 'e departeminten en de gemeenten wurde troch de ynwenners keazen. De kantonnen wurde inkeld brûkt as [[kiesdistrikt]] foar de ferkiezings fan 'e departemintale rieden, en de bestjoerders fan 'e arrondisseminten wurde fan boppe-ôf beneamd troch it Frânske [[regear]] yn [[Parys]].
[[File:Marche_des_Lices_mise_en_place_03.JPG|left|thumb|250px|[[Rennes]], de [[haadstêd]] fan 'e regio Bretanje.]]

===Polityk===
Fan âlds is Bretanje in strang [[roomsk-katolisisme|roomsk]] en dêrom op [[polityk]] mêd yn hege mjitte [[konservatisme|konservatyf]] gebiet. Fral it [[yndustry]]gebiet om [[Lorient]] hinne en de omkriten fan [[Tréguier]] binne lykwols tradisjonele bolwurken fan it [[sosjalisme]] en [[kommunisme]]. Sûnt de [[1970-er jierren]] hawwe [[links (polityk)|linkse]] [[politike partij]]en, lykas de [[Sosjalistyske Partij (Frankryk)|Sosjalistyske Partij]] (PS) en de [[Grienen (Frankryk)|Grienen]], yn Bretanje gruttere oanhing en mear ynfloed krigen. Tsjintwurdich is inkeld it departemint [[Morbihan]] is noch oerbleaun as bolwurk fan 'e [[rjochts (polityk)|rjochtse]] partijen. It Bretonsk [[nasjonalisme]] is in lytse politike streaming sûnder folle ynfloed, hoewol't de nasjonalistyske [[Bretonske Demokratyske Uny]] (UDB) sitten hat yn 'e Regionale Ried fan Bretanje en yn ferskate departemintale rieden. De UDB krewearret foar de weriening fan Bretanje en grutter [[selsbestjoer]]. [[Ekstreem-rjochts]]e politike partijen hawwe yn Bretanje minder oanhing as yn 'e rest fan Frankryk.
[[File:Costume_traditionnel_bretagne_couple_petit.jpg|right|180px|thumb|In pear Bretonnen yn tradisjonele [[dracht (klean)|dracht]].]]

==Demografy==
De regio Bretanje hie yn [[2020]] goed 3.433.000 ynwenners. De [[befolkingstichtens]] bedroech 126,2 [[minske]]n de [[km²]]. De grutste [[stêd]] is de [[haadstêd]] [[Rennes]] ([[Bretonsk]]: ''Roazhon''), mei yn [[2017]] in [[befolking]] fan krapoan 217.000 minsken. Oare gruttere plakken binne [[Brest (Frankryk)|Brest]] (''Brest''), mei 140.000 ynwenners; [[Quimper]] (''Kemper''), mei 63.000 ynwenners; [[Lorient]] (''An Oriant''), mei 57.000 ynwenners, [[Vannes]] (''Gwened''), mei 53.000 ynwenners; [[Saint-Malo]] (''Sant-Maloù''), mei 46.000 ynwenners; en [[Sant-Brieuc]] (''Sant-Brieg''), mei 44.000 ynwenners.

===Etnisiteit===
De grutte mearderheid fan 'e [[befolking]] fan [[Bretanje]] bestiet út [[Bretonnen]], in [[Kelten|Keltysk]] [[folk]], dat binnen it [[Frankryk|Frânske steatsbestel]] in [[etnysk]]e [[minderheid]] foarmet. Neffens in [[opinypeiling]] út [[2008]] identifisearre doe 89,4% fan 'e ynwenners fan 'e regio Bretanje him as Bretonsk: 50% fielde him likefolle Bretonsk as [[Frankryk|Frânsk]]; 22,5% fielde him mear Bretonsk as Frânsk; 15,4% fielde him mear Frânsk as Bretonsk; en 1,5% fielde him Bretonsk en hielendal net Frânsk. Net mear as 9,3% fan 'e ynwenners fan 'e regio Bretanje bestie út oare [[etnyske groep]]en; dêrby gie it foar it meastepart om etnyske [[Frânsen]].
[[File:LeDiben_Harbor.jpg|left|thumb|250px|Utsjoch oer in [[baai]] by [[Plougasnou]].]]

===Taal===
De iennichste [[offisjele taal]] fan 'e regio Bretanje en fan hiel Frankryk is it [[Frânsk]]. Fan 'e ynwenners fan 'e regio sprekt mar in minderheid it lânseigen [[Bretonsk]], dat in [[Keltyske talen|Keltyske]] [[taal]] is. Yn [[2007]] wiene der noch mar 226.000 minsken dy't it Bretonsk as [[memmetaal]] hiene; dyselden wennen foar de grutte mearderheid yn 'e regio Bretanje, mei't it Bretonske taalgebiet beheind is ta [[Neder-Bretanje]], oftewol de (westlike) útein fan it skiereilân. Yn [[Opper-Bretanje]], it eastlike part fan it skiereilân, wurdt fan âlds in oare minderheidstaal sprutsen, it [[Gallo (taal)|Gallo]] (of Gallo-Bretonsk). Dat is in nau mei it [[Frânsk]] [[taalbesibskip|besibbe]] [[Romaanske taal]], dy't yn 'e regel weiset wurdt as in Frânsk [[dialekt]], of sels as in ynkorrekte wize fan Frânskpraten. it Gallo wurdt tsjintwurdich noch mar troch 28.000 minsken sprutsen, benammen yn [[Ille-et-Vilaine]], yn 'e regio Bretanje, en dêrbûten yn [[Loire-Atlantique]] en beskate oare dielen fan it [[Lân fan 'e Loire]].

===Godstsjinst===
Fan âlds wie Bretanje ien fan 'e meast [[religieuze]] dielen fan [[Frankryk]], mei eins mar ien foarm fan [[religy]]: it [[roomsk-katolisisme]]. Opinoar folgjende [[opinypeiling]]s hawwe lykwols sûnt de [[1960-er jierren]] in stadige [[sekularisaasje]] fan 'e regio sjen litten, dy't syn woartels hie yn 'e [[urbanisaasje]] fan it gebiet nei de [[Twadde Wrâldoarloch]]. De regio is op tsjerklik mêd opdield yn fjouwer [[bisdom]]men, dy't sûnt de [[Frânske Revolúsje]] frijwol eksakt gearfalle mei de departeminten:
* bisdom [[Quimper en Léon]] – departemint [[Finistère]]
* bisdom [[Rennes (bisdom)|Rennes]] – departemint [[Ille-et-Vilaine]]
[[File:Logotype de la Région Bretagne.tif|right|thumb|150px|It [[logo]] fan 'e regio Bretanje.]]
* bisdom [[Saint-Brieuc en Tréguier]] – departemint [[Côtes-d'Armor]]
* bisdom [[Vannes (bisdom)|Vannes]] – departemint [[Morbihan]]

==Klimaat==
Tanksij syn lizzing oan 'e [[Atlantyske Oseaan]] hat de regio Bretanje in [[seeklimaat]], dat de [[temperatuer]]en, benammen [[simmer]]deis, yn ferhâlding ta de rest fan Frankryk wat timperet. Likegoed is it der simmers oer it algemien noch in hiel skoft boppe de 35&nbsp;[[°C]]. Yn it súdlike part fan 'e regio falt minder [[delslach (waar)|delslach]] as yn it noarden. 

==Keppelings om utens==
*{{fr}}[http://www.bretagne.bzh/ Offisjele webside fan 'e Regio Bretanje]

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Brittany_(administrative_region) ''References'', op dizze side].
----
{{commonscat|Brittany (administrative region)}}
}}
{{Frankryk}}

[[Kategory:Bretanje (regio)| ]]
[[Kategory:Bretanje]]
[[Kategory:Regio fan Frankryk]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1956]]