Besjoch de boarne foar 1940

{{JiersideBoppe}}

{{Kalinders}}{{Kalinderjier}}
Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1940-er jierren]].
== Foarfallen ==
;jannewaris
*[[30 jannewaris|30]] - De [[Sechsde Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch it saneamde 'Pakt fan Dokkum' ([[Auke Adema]], [[Durk van der Duim]], [[Cor Jongert]], [[Piet Keijzer]] en [[Sjouke Westra]]) yn in tiid fan 11 [[oere]]n en 30 [[minuten]].
;febrewaris
*[[17 febrewaris|17]] - Yn 'e [[Winteroarloch]] tusken [[Finlân]] en de [[Sovjet-Uny]] wit it [[Reade Leger]] einlings troch de Finske [[Mannerheimliny]] hinne te brekken.
;maart
*[[13 maart|13]] - Nei [[ûnderhanneling]]s komt mei it [[Ferdrach fan Moskou (1940)|Ferdrach fan Moskou]] in ein oan 'e [[Winteroarloch]] tusken [[Finlân]] en de [[Sovjet-Uny]]. Finlân, dat de oarloch nei fûleindige wjerstân ferlern hat, moat oansjenlike dielen fan syn grûngebiet opjaan. Dit is it begjin fan 'e saneamde [[Tuskenfrede]], dy't duorje sil oant en mei [[24&nbsp;juny]] [[1941]].
;april
*[[9 april|9]] - [[Nazy-Dútslân]] [[Dútske ynfal yn Denemark (1940)|docht in ynfal]] yn [[Denemark]]. It Deenske [[regear]] beslút om gjin ferset te bieden, en [[Dútske besetting fan Denemark|it lân kapitulearret dêrom]] deselde deis al.
*[[9 april|9]] - [[Nazy-Dútslân]] [[Dútske ynfal yn Noarwegen|docht in ynfal]] yn [[Noarwegen]]. De Noaren biede fûleindich ferset.
*[[12 april|12]] - [[Britske besetting fan de Fêreu-eilannen]].
*[[15 april|15]] - [[Grut-Brittanje|Britske]], [[Frankryk|Frânske]] en [[Poalen|Poalske]] [[troepen]] lânje by [[Narvik]], yn noardlik [[Noarwegen]], om mei te fjochtsjen yn 'e [[Noarske Fjildtocht]].
*[[27 april|27]] - De [[Alliëarden]] lûke harren [[troepen]] werom út [[Noarwegen]].
;maaie
*[[10 maaie|10]] - [[Nazy-Dútslân]] docht [[Dútske ynfal yn Nederlân|in ynfal]] yn [[Nederlân]]. [[Fryslân]] wurdt frijwol daliks beset.
*[[10 maaie|10]] - [[Nazy-Dútslân]] docht [[Dútske ynfal yn Belgje (1940)|in ynfal]] yn [[Belgje]]. De Belgen fersette harren fûleindich, mar wurde al rillegau tebekkrongen. Underwilens wurdt ek [[Lúksemboarch (gruthartochdom)|Lúksemboarch]] troch de Dútsers beset.
*[[10 maaie|10]] - [[Britske besetting fan Iislân]].
*[[11 maaie|11]] - Yn 'e [[Slach om Nederlân]] brekke de [[nazy-Dútslân|Dútsers]] troch de [[Peel-Raamstelling]], wêrnei't se [[Noard-Brabân]] besette. 
*[[11 maaie|11]] - Yn it [[Feriene Keninkryk]] foarmet [[Winston Churchill]] in oarlochskabinet.
*[[12 maaie|12]] - De [[Slach om Nederlân|Dútske opmars yn Nederlân]] wurdt op de [[Feluwe]] nei swiere gefjochten ta stean brocht yn 'e [[Slach om de Grebbeberch]]. Fia [[Noard-Brabân]] berikke de [[nazy-Dútslân|Dútsers]] lykwols de [[Moerdykbrêgen]] by [[Rotterdam]]. 
*[[13 maaie|13]] - Yn it ramt fan 'e [[Slach om Nederlân|Dútske ynfal yn Nederlân]] wurdt de fijân yn [[Fryslân]] de tagong ta de [[Ofslútdyk]] ûntsein yn 'e [[Slach by Koarnwertersân]]. [[Keninginne]] [[Wilhelmina fan 'e Nederlannen]] giet yn [[ballingskip]] yn it [[Feriene Keninkryk]].
*[[14 maaie|14]] - By it [[Bombardemint fan Rotterdam]] troch de [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[Luftwaffe]] komme sa'n 900 [[Nederlân|Nederlanners]] om. 
*[[15 maaie|15]] - Nei it drigemint fan 'e [[nazy-Dútslân|Dútsers]] om ek [[Utert (stêd)|Utert]] te bombardearjen, [[kapitulaasje fan Nederlân|jout Nederlân him oer]]. Allinne yn [[Seelân]] wurdt noch fierder fochten.
*[[15 maaie|15]] - [[Nazy-Dútslân]] docht [[Dútske ynfal yn Frankryk (1940)|in ynfal]] yn [[Frankryk]].
*[[19 maaie|19]] - De [[Alliëarden]] lûke har werom út [[Seelân]] en dêrmei fan it hiele grûngebiet fan [[Nederlân]].
*[[26 maaie|26]] - Begjin fan [[Operaasje Dynamo]], de [[evakuaasje]] fan [[Alliëarden|Alliëarde]] [[troepen]] út 'e troch de [[nazy-Dútslân|Dútsers]] ynsletten [[Frankryk|Frânske]] [[haven]]stêd [[Dúntsjerk]]. 
*[[28 maaie|28]] - [[Belgje]] [[Kapitulaasje fan Belgje|jout him oer]] oan [[nazy-Dútslân]].
;juny
*[[4 juny|4]] - De [[Evakuaasje fan Dúntsjerk]] wurdt beëinige. Yn totaal binne der 338.226 [[Alliëarden|Alliëarde]] [[militêr]]en út 'e troch de [[nazy-Dútslân|Dútsers]] ynsletten [[Frankryk|Frânske]] [[haven]]stêd [[Dúntsjerk]] oer [[It Kanaal]] nei [[Ingelân]] ta [[evakuëarre]].
*[[9 juny|9]] - [[Noarwegen]] [[Kapitulaasje fan Noarwegen|jout him oer]] oan [[nazy-Dútslân]].
*[[10 juny|10]] - [[Itaalje]] ferklearret de oarloch oan [[Frankryk]] en it [[Feriene Keninkryk]]. 
*[[12 juny|12]] - [[Spanje]] ferklearret him [[neutraliteit|neutraal]] yn 'e [[Twadde Wrâldoarloch]].
*[[15 juny|15]] - [[Litouwen]] [[Besetting fan Litouwen troch de Sovjet-Uny|wurdt beset]] troch de [[Sovjet-Uny]].
*[[17 juny|17]] - [[Itaalje|Italjaanske]] [[troepen]] dogge [[Italjaanske ynfal yn Frankryk|in ynfal]] yn súdlik [[Frankryk]].
*[[20 juny|20]] - [[Letlân]] [[Besetting fan Letlân troch de Sovjet-Uny|wurdt beset]] troch de [[Sovjet-Uny]].
*[[22 juny|22]] - [[Frankryk]] [[Kapitulaasje fan Frankryk (1940)|jout him oer]] oan [[nazy-Dútslân]]. It lân wurdt opdield yn in troch de Dútsers besette sône (it noarden en de westkust, [[Parys]] ynbegrepen) en in 'frije sône', dy't bekend komt te stean as [[Vichy-Frankryk]]. Dêr kriget in [[kollaboraasje|kollaborearjend]] rezjym it foar it sizzen.
*[[22 juny|22]] - [[Estlân]] [[Besetting fan Estlân troch de Sovjet-Uny|wurdt beset]] troch de [[Sovjet-Uny]].
*[[23 juny|23]] - It [[Feriene Keninkryk]] erkent it [[Komitee fan de Frije Frânsen]], fan [[kolonel]] [[Charles de Gaulle]], as it legitime [[regear]] fan [[Frankryk]].
*[[24 juny|24]] - Mei it [[Ferdrach fan Rome (1940)|Ferdrach fan Rome]] slute [[Frankryk]] en [[Itaalje]] in [[wapenstilstân]].
*[[27 juny|27]] - De [[Sovjet-Uny]] docht [[ynfal fan de Sovjet-Uny yn Roemeenje (1940)|in ynfal]] yn [[Roemeenje]]. De eastlike [[lânstreken]] [[Bessaraabje]] en de noardlike [[Bûkovina]] wurde beset en [[anneksearre]].
;july
*[[9 july|9]] - De [[Grut-Brittanje|Britske]] [[loftmacht]], de [[Royal Air Force|RAF]], begjint mei [[nacht]]like [[bombardemint]]en fan [[nazy-Dútslân]].
*[[10 july|10]] - [[Maarskalk]] [[Philippe Pétain]] wurdt [[presidint]] fan [[Vichy-Frankryk]].
*[[28 july|28]] - Earste útstjoering fan [[Radio Oranje]], de [[radiostjoerder]] fan it [[Nederlân]]ske [[regear-yn-ballingskip]] yn [[Londen]].
;augustus
*[[3 augustus|3]] - [[Estlân]], [[Letlân]] en [[Litouwen]] wurde troch de [[Sovjet-Uny]] [[anneksearre]].
*[[4 augustus|4]] - [[Itaalje|Italjaanske]] troepen falle de [[koloanje]] [[Britsk-Somalilân]] binnen.
*[[7 augustus|7]] - It [[Feriene Keninkryk]] en it [[Komitee fan de Frije Frânsen]], fan [[kolonel]] [[Charles de Gaulle]], slute in formeel bûnsgenoatskip.
*[[13 augustus|13]] - De [[Slach om Ingelân]] barst los, wêrby't de [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[loftmacht]], de [[Luftwaffe]], besiket om 'e [[Grut-Brittanje|Britten]] troch [[bombardemint]]en fan [[boarger]]doelen op 'e knibbels te krijen.
*[[20 augustus|20]] - [[Leon Trotski]], de iere lieder fan 'e [[Sovjet-Uny]] dy't yn [[ballingskip]] yn [[Meksiko]] libbet, [[Moard op Leon Trotski|wurdt fermoarde]] troch de [[Spanje|Spaanske]] [[kommunist]] [[Ramón Mercader]].
*[[30 augustus|30]] - By de saneamde [[Wiener Schiedsspruch]] beslute [[nazy-Dútslân]] en [[Itaalje]] dat [[Roemeenje]] de noardlike helte fan [[Transsylvaanje]] ôfstean moat oan [[Hongarije]].
;septimber
*[[4 septimber|4]] - [[Pieter Sjoerds Gerbrandy]] wurdt [[premier]] fan it [[Nederlân]]ske [[regear-yn-ballingskip]].
*[[12 septimber|12]] - [[Itaalje|Italjaanske]] [[troepen]] falle fan [[Syrenaika]] út [[Egypte]] oan.
* [[12 septimber|12]] - [[Grotskildering]]s fûn yn [[Lascaux]], [[Frankryk]].
*[[26 septimber|26]] - [[Japan]] falt [[Frânsk-Yndo-Sina]] binnen.
*[[27 septimber|27]] - Yn [[Berlyn]] slute [[nazy-Dútslân]], [[Itaalje]] en [[Japan]] it Trijegrutmachtepakt, better bekend as de [[As (bûnsgenoatskip)|As]].
;oktober
* [[16 oktober|16]] - Yn [[Nederlân]] fynt de [[Treinramp by Ranum]] plak, yn 'e [[Nederlân]]ske [[provinsje]] [[Grinslân]], wêrby't 13 minsken omkomme.
*[[28 oktober|28]] - [[Itaalje]] docht [[Italjaanske ynfal yn Grikelân|in ynfal]] yn [[Grikelân]], fanút it al earder besette [[Albaanje]].
;novimber
*[[13 novimber|13]] - [[Grikelân]] slacht de [[Itaalje|Italjaanske]] oanfal ôf en giet yn 'e tsjinoanfal.
*[[20 novimber|20]] - [[Hongarije]] wurdt lid fan 'e [[As (bûnsgenoatskip)|As]].
*[[23 novimber|23]] - [[Roemeenje]] en [[Slowakije (1939-1945)|Slowakije]] wurde lid fan 'e [[As (bûnsgenoatskip)|As]].
;desimber
*[[20 desimber|20]] - Begjin fan 'e [[Tsjetsjeenske Opstân (1940-1944)|Tsjetsjeenske Opstân]] yn it suden fan 'e [[Sovjet-Uny]].

== Berne ==
;jannewaris
* [[19 jannewaris|19]] - [[Hans Brian]], Nederlânsk sportkommentator en rugbybûnscoach († [[2022]])
* [[22 jannewaris|22]] - [[John Hurt]], Ingelsk akteur († [[2017]])
;febrewaris
* [[13 febrewaris|13]] - [[Bram Peper]], Nederlânsk politikus († [[2022]])
;maart
* [[14 maart|14]] - [[Dzsingisz Gabor]], Hongaarsk-Nederlânsk politikus
* [[19 maart|19]] - [[Tom Fenchel]], Deensk seebiolooch
* [[26 maart|26]] - [[Thom Mercuur]], Frysk keunstsamler, konservator en museumdirekteur († [[2016]])
;april
* [[6 april|6]] - [[Henk Gemser]], Frysk reedrydtrener en sportbestjoerder
* [[9 april|9]] - [[Jan Mans]], Nederlânsk politikus († [[2021]])
* [[14 april|14]] - [[Martinus Santema]], Frysk keatser († [[2013]])
* [[20 april|20]] - [[Jan Cremer]], Nederlânsk skriuwer en keunstner († [[2024]])
* [[28 april|28]] - [[Wim Hazeu]], Nederlânsk skriuwer († [[2024]])
* [[30 april|30]] - [[Jeroen Brouwers]], Nederlânske skriuwer († [[2022]])
;maaie
* [[15 maaie|15]] - [[Roger Ailes]], Amerikaansk presintator († [[2017]])
* [[19 maaie|19]] - [[Jan Janssen]], Nederlânsk hurdfytser
* [[23 maaie|23]] - [[Henk de Haan]], Frysk skriuwer († [[2011]])
* [[24 maaie|24]] - [[Josef Brodsky]], Amerikaansk dichter († [[1996]])
;juny
* [[1 juny|1]] - [[René Auberjonois]], Amerikaansk akteur († [[2019]])
;july
* [[4 july|4]] - [[Jürgen Heinsch]], Dútsk fuotballer († [[2022]])
* [[22 july|22]] - [[Alex Trebek]], Kanadeesk-Amerikaansk kwismaster († [[2020]])
* [[27 july|27]] - [[Sjoukje Hooymaayer]], Nederlânsk aktrise († [[2018]])
* [[29 july|29]] - [[Tryntsje van der Zee]], Frysk oersetster († [[2009]])
* [[30 july|30]] - [[Jan Geersing]], Frysk politikus († [[2021]])
;augustus
* [[20 augustus|20]] - [[Arie van der Vlis]], bestjoerder en generaal
* [[28 augustus|28]] - [[Roger Pingeon]], Frânsk hurdfytser
* [[29 augustus|29]] - [[Wim Ruska]], Nederlânsk judoka († [[2015]])
;septimber
* [[6 septimber|6]] - [[Rudie Liebrechts]], Nederlânsk reedrider
* [[11 septimber|11]] - [[Brian De Palma]] Amerikaansk filmregiseur
* [[14 septimber|14]] - [[Leo Ferrier]], Surinaamsk skriuwer († [[2006]])
* [[20 septimber|20]] - [[Richard McDermott]], Amerikaansk reedrider († [[2023]])
;oktober
* [[19 oktober|19]] - [[Michael Gambon]], Iersk akteur († [[2023]])
* [[23 oktober|23]] - [[Pelé]], Brazyljaansk fuotballer († [[2022]])
* [[28 oktober|28]] - [[Riemer van der Velde]], Frysk ûndernimmer en sportbestjoerder
* 28 - [[Roel Brandt]]  Nederlânsk argeolooch en bestjoerder († [[2009]])
* [[31 oktober|31]] - [[Marga van Arnhem]], Nederlânsk radio- en telefyzje-presintatrise († [[1997]])
;novimber
* [[1 novimber|1]] - [[Sjoerd Westra]], Frysk komponist, dirigint, en muzykdosint († [[2012]])
* [[13 novimber|13]] - [[Joan Haanappel]], Nederlânsk keunstrydster († [[2024]])
* [[18 novimber|18]] - [[Kabûs bin Saïd al-Saïd]], sultan fan [[Omaan]] († [[2020]])
* [[18 novimber|18]] - [[James Welch (skriuwer)|James Welch]], Amerikaansk skriuwer († [[2003]])
* [[20 novimber|20]] - [[Chiem van Houweninge]], Nederlânske akteur en senarioskriuwer. 
* [[25 novimber|25]] - [[Willem Wilstra]], Frysk fotosjoernalist
;desimber
* [[14 desimber|14]] - [[Mient Jan Faber]], Nederlânske wiskundige en fredesaktivist († [[2022]])
* [[16 desimber|16]] - [[Dimitri van Toren]], Nederlânsk sjonger († [[2015]])
* [[21 desimber|21]] - [[Frank Zappa]], Amerikaanske popmuzikant en komponist († [[1993]])
;''datum ûnbekend''
* [[Lolke van der Sloot]], Frysk fierljepper
* [[Madonna Thunder Hawk]], Amerikaansk minskerjochte-aktiviste

== Ferstoarn ==
;jannewaris
* [[2 jannewaris|2]] - [[Albert Richter]], Dútsk hurdfytser (* [[1912]])
* [[12 jannewaris|12]] - [[Nikolaj Strûnnikov]], Russysk reedrider (* [[1886]])
* [[23 jannewaris|23]] - [[Izaäk Hendrik Gosses]], Frysk skiedkundige en heechlearaar (* [[1873]])
;febrewaris
* [[13 febrewaris|13]] - [[Jens Emil Mungard]], Noardfrysk [[dichter]] (* [[1885]])
;maaie
* [[7 maaie|7]] - [[Cornelia de Vos van Steenwijk|Cornelia baronesse de Vos van Steenwijk]], Nederlânsk filantrope (* [[1854]])
;juny
* [[21 juny|21]] - [[Tjerk Bottema]], Frysk keunstskilder en grafikus (* [[1882]])
;augustus
* [[18 augustus|18]] - [[Walter P. Chrysler]], Amerikaansk autofabrikant (* [[1875]])
* [[21 augustus|21]] - [[Lev Trotski]], Oekraynsk-Russysk poltikus (* [[1879]])
* [[24 augustus|24]] - [[Paul Nipkow]], Dútsk útfiner en tillefyzjepionier (* [[1860]])
;oktober
* [[10 oktober|10]] - [[Rinse van der Velde]], Frysk ûndernimmer en útjouwer (* [[1856]])
;novimber
* [[10 novimber|10]] - [[Michael Staksrud]], Noarsk reedrider (* [[1908]])
;''datum ûnbekend''
*[[Houten Skonk]] (''Wooden Leg''), opperhaad fan 'e [[Noardlike Sjajinnen]] (* [[1858]])

==Literatuer==
;romans
* [[Godfried Bomans]], ''[[Erik of het Klein Insectenboek (roman)|Erik of het Klein Insectenboek]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''Erik of It lyts Ynsekteboek'')</small>

{{JiersideUnder}}
{{Boarnen|boarnefernijing=
<references/>
----
{{Commonscat}}
}}
[[Kategory:1940| ]]
[[Kategory:20e iuw]]