Wettertoer
In wettertoer is in wettertank dy’t op in beskate hichte boud is. De wetterkolom yn de toer wurdt brûkt om de druk yn it wetterliedingnet konstant te hâlden. Dy druk is evenredich mei it peil fan it wetter: foar elke tsien meter is de druk sa. 10 N/sm² heger (ofwol 100 kiloPascal). By wetterbedriuwen is it noch altyd wenst de druk út te drukken yn 'meters wetterkolom'; de ôfleverdruk (en dus de hichte fan de wettertoer) is ûngefear 30 meter wetterkolom. By in te hege druk, mear as 40 mwk, soenen de liedingen en kranen skea oprinne kinne, by minder as 20 mwk komt der in te leech debyt út de kraan. Dy hichte is ynklusyf in eventuele natuerlike ferheging dêr't de wettertoer op boud is.
Pleatsing en ynhâld[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
It folume fan it wetter yn in wettertoer moat genôch wêze om it peil, en dus de druk, konstant te hâlden by skommelings yn it ferbrûk. Soks kin bygelyks barre yn it skoft fan in fuotbalwedstryd as elkenien tagelyk nei it húske giet of by in grutte liedingbrek. By brân kin it net ek brûkt wurde foar bluswetter.
Oarspronklik hienen wettertuorren dêrom in grutte "kop", dy't de skommelings opfong, en wêrtroch de pompen dy't it wetter op dy hichte brochten net bysteat hoegden te wêzen de piken opfangen te kinnen. Troch de hege kostpriis fan wettertuorren en it oantaasten fan it lânskip wurde de measte nije tuorren, net al te grut, op in sa heech mooglik plak boud. Om wol genôch buffer te hawwen wurdt der dan in grutter reservoir ûnder boud. Der wurdt dan kontinu wetter fan de buffer nei de wettertoer pompt. Dit betsjut al dat de pompe by steat wêze moat wetter te pompen sa hurd at it ôfnaam wurdt fan it net.
De gemiddelde ynhâld fan in wettertoer leit tusken de 450 m³ en 2500 m³ en in hichte fan 20 oant 60 meter. Troch de grutte ôfmjittings en it faak karakteristike uterlik is de wettertoer byldbepalend foar de omkriten. Der binne in soad minsken dy’t in wettertoer net misse wolle. Doe‘t yn 2007 sprake wie fan it ôfbrekken fan de Akkrumer wettertoer waard der fuort in aksjegroep oprjochte om dat te kearen.
Skiednis[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Wettertuorren waarden yn de wrâld boud sûnt 1836. De earst boude wettertoer fan Nederlân wie de wettertoer fan De Helder, yn 1856.
Op syn heechst wienen der yn Nederlân sa'n 260 wettertuorren. Yn 2006 stienen der noch 170, wêrfan't de helte noch brûkt wurdt. De wettertuorren fan bygelyks Amsterdam en Utert wurde noch brûkt. Party oare wettertuorren krije in oare bestimming, lykas wente (De Jouwer) of restaurant. De wettertoer fan It Hearrenfean is yn 1982 sloopt omdat opknappen te djoer wie.
Tsjintwurdich is yn Fryslân de taak fan in wettertoer oernommen troch pompen en regelers. De pompen hawwe as neidiel dat se útfalle kinne by in stroomsteuring; oars as by in klassike wettertoer is der dan gjin buffer yn de tank. Fanwege de wetlike leveringsplicht hawwe de drinkwetterbedriuwen wol faak foarsjennings as diselpompen of needstroomsystemen om de gefolgen fan in steuring te beheinen.
Fan de wettertuorren dy’t der noch steane, hawwe de measte de status fan monumint. Inkele arsjitekten fan wettertuorren yn Nederlân wienen:
Ek breder-aktive arsjitekten as Roelof Kuipers en Jos Wielders hawwe wettertuorren ûntwurpen.
Wettertuorren yn Fryslân[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
-
-
-
-
-
-
De Jouwer, ferboud ta wenhús -
-
-
-
Wettertuorren yn Nederlân[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
.JPG)
Keppeling om utens[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
- Nederlânske Wettertoerstifting
- Wikiwurdboek-side - wettertoer
Keppeling nei boarne[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
- ↑ Rekkenjend mei in wetterferbrûk fan 115 liter per ynwenner per dei, it gemiddeld wetterferbrûk yn Fryslân neffens: De loop van het Friese water - G. ter Haar, P.L. Polhuis