Goatysk

Goatysk
algemien
oare namme(n)	n.f.t.
eigen namme	*Gutisko Razda
lânseigen yn	n.f.t. (útstoarn yn de 16e iuw)
tal sprekkers	gjin
skrift	n.f.t.
taalbesibskip
taalfamylje	Yndo-Jeropeesk - Germaansk - Eastgermaansk - Goatysk
dialekten	gjin
taalstatus
offisjele status	n.f.t.
taalkoades
ISO 639-1	-
ISO 639-2	got
ISO 639-3	-

It Goatysk is in útstoarne East-Germaanske taal, de ienige taal út dizze tûke dêr't in protte oer bekend is. De 4e-iuwske Goatyske Bibeloersetting fan biskop Wulfila is it earste oerlevere literêre wurk yn in Germaanske taal en dêrom fan grut belang foar de taalwittenskip. Mei û.o. fjouwer of fiif nammefallen, in dualis en in syntetyske ûndergeande foarm lit it Goatysk in grut tal argayske skaaimerken sjen.

It Goatysk waard sprutsen troch it folk de Goaten en fersprate harren nei de 3e iuw fanút it gebiet te noarden fan de Swarte See nei Itaalje, Frankryk en Spanje, mar soe nei de fal fan it Ostrogoatyske ryk yn de 6e iuw en it Fisigoatyske ryk yn de 8e iuw útstjerre. Op de Krim bleau in fariant fan it Goatysk, it Krimgoatysk, yn elts gefal oant de 16e iuw bestean.

Boarnen

In side út de Codex Argenteus

Fierwei de wichtigste boarne foar it Goatysk is Wulfila's bibeloersetting. Hjirfan is it grutste part lykwols ferlearn gien. Bewarre bleaun binne de helte fan de Evangeeljen, yn de Codex Argenteus, de brieven fan Paulus en in part fan Nehemia. It ienige oare wichtige Goatyske dokumint is de Skeireins, in kommentaar op Johannes.

Alfabet

Wulfila ûntwurp foar syn bibel in op it Grykse alfabet basearre skrift. Dêrfoar skreaunen de Goaten noch yn runen. Men tinkt dat it alfabet foar it grutste part fonematysk is, mei wierskynlik de folgjende op de útspraak fan it Gryks basearre útsonderings:
<ei> = iː, <au> = ɔ, <ai> = ɛ en <gg> = ŋ. Yn de wittenkip wurdt frijwol allinnich mei de transliteraasje nei it Latynske alfabet wurke.

Letter														15px
Transliteraasje	a	b	g	d	e	q	z	h	þ	i	k	l	m	n
Getalswearde	1	2	3	4	5	6	7	8	9´	10	20	30	40	50
Utspraak	a, aː	b	g	d, ð	e, eː	kʷ	z	h	θ	i, iː	k	l	m	n
Letter
Transliteraasje	j	u	p	—	r	s	t	w	f	x	ƕ	o	—
Getalswearde	60	70	80	90	100	200	300	400	500	600	700	800	900
Utspraak	j	u, uː	p		r	s	t	w, y	f	kʰ	ʍ	o, oː

Klanken

ienlûden

Monoftongen

Diftongen

Twalûden

	Labialen		Dentalen		Alveolaren		Palatalen		Velaren		Labiovelaren		Laryngealen
Plosiven	p	b			t	d		ɟː	k	g	kʷ	gʷ
Frikativen	ɸ, f	β	θ	ð	s	z			x	ɣ	ʍ		h
Approximanten								j				w
Nasalen		m				n				ŋ
Lateralen						l
Vibranten						r

Morfology

It Goatysk hat in frij komplekse morfology mei in soad argayske Yndo-Jeropeeske skaaimerken dy't net mear bestean yn de hjoeddeiske Germaanske talen.

bûging

Nammewurden wurde yn it Goatysk bûgd nei nammefal, getal en geslacht.

It Goatysk kent fjour of fiif nammefoarmen: nominatyf, genityf, datyf, akkusatyf en fokatyf, wêrby de lêste yn foarm altyd lyk is oan de nominatyf of akkusatyf. Boppedat binne der resten fan in instrumentalis.

Der binne trije getallen, iental , meartal en twatal (dualis). De dualis komt lykwols allinnich yn it persoanlik omnamwurd (en yn it tiidwurd) fan de earste en twadde persoan ta útdrukking.

Ferbûging

It Goatyske tiidwurd wurdt bûgd nei:

• tiid: ferline- en net-ferline;
• wize: yndikatyf, subjunctyf (optatyf), ymperatyf en ynfinityf;
• aktyf/passyf;
• persoan: earste, twadde en tredde;
• getal: iental, meartal en dualis.

In bysûnderheid is dat it Goatysk noch in syntetysk, dus net omskreaun, passyf hat.

Spesimen

It wichtigste Goatyske fragmint is it Us heit út it (Matt. 6:9-13):

Wulfila	Letterlik	Fryske Bibel oersetting
Atta unsar þu in himinam, weihnai namo þein. qimai þiudinassus þeins. wairþai wilja þeins, swe in himina jah ana airþai. hlaif unsarana þana sinteinan gif uns himma daga. jah aflet uns þatei skulans sijaima, swaswe jah weis afletam þaim skulam unsaraim. jah ni briggais uns in fraistubnjai, ak lausei uns af þamma ubilin.	Heit ús yn de himelen, hillige wurde namme jo. komme keninkryk jo. wurde wol jo, alyksa yn himmel ek op ierde. brea ús it deistich jouw ús dizze dei. en ferjouw ús dat skuldners wy binne, alyksa ek wy ferjouwe de skuldners ús. en net meie jo liede ús yn fersyking, mar ferlos ús fan it kwea.	Us Heit dy't yn de himelen is, jins namme wurde hillige. Jins keninkryk komme Jins wollen barre, allyk yn'e himel sa ek op ierde. Jouw ús hjoed ús deistich brea. En ferjou ús ús skulden allyk ek wy ferjouwe ús skuldners En lied ús net yn fersiking mar ferlos ús fan 'e kweade