Russyske Boargeroarloch: ferskil tusken ferzjes

Ut Wikipedy
Content deleted Content added
kt
Rigel 35: Rigel 35:
[[Kategory:Oarloch fan Japan]]
[[Kategory:Oarloch fan Japan]]
[[Kategory:Oarloch fan Kanada]]
[[Kategory:Oarloch fan Kanada]]
[[Kategory:Oarloch fan Kareelje]]
[[Kategory:Oarloch fan Kazachstan]]
[[Kategory:Oarloch fan Kazachstan]]
[[Kategory:Oarloch fan Kiva]]
[[Kategory:Oarloch fan Kiva]]

De ferzje fan 20 apr 2017 om 16.21

De Russyske Boargeroarloch (Russysk: Гражданская война в России, Grazjdanskaja vojna v Rossii) wie de boargeroarloch dy't folge op de Russyske Revolúsje. Dy duorre offisjeel fan 1917 oant 1921, mar pas healwei de jierren 30 waarden de lêste opstannen (Basmatsjiopstân) stoppe.

Skiednis

De Russyske Revolúsje hie yn 1917 de Bolsjewiken ûnder lieding fan Lenin oan de macht brocht. Se hienen mar steun fan ± 25% fan de befolking, mar wisten troch krêftich optreden dochs de macht te gripen. Ut eardere tsaristyske legers begûnen har no de Wite legers te foarmjen: anti-kommunistyske troepen, laat troch tsaristyske generaals, wêryn monargisten, liberalen, mensjewiken, Kozakken, ekstreem-rjochts en de adel meifochten. Se stienen foar de Readen oer: bolsjewiken en anargisten. Dy lêsten foarmen in tige ûnorganisearre troep en waarden op alle plakken weromdreaun. Ek lannen de alliearden yn Ruslân om de Witen by te stean (hoewol't se dêr offisjeel oare redenen foar hienen).
De oarloch ferrûn yn it earstoan tige min foar de Readen. De Witen namen hiel Sibearje, de Oekraïne, it súdeasten en it westen en noardwesten yn besit. Yn in tal lannen dy't har ûnôfhinklik ferklearren, lykas Finlân, ûntstiene lytse boargerkrigen tusken Readen en Witen. Petrograd (Sint-Petersburch) waard út it noarden en westen wei yn de tange nomd, wylst Denikin en Koltsjak Moskou en Tsaritsin (it lettere Stalingrad) bedrigen. De Poalen namen op in stuit Kiev yn. Mar in oantal faktoaren (net folle gearwurking tusken de Witen, fierstente lytse bûtenlânske yntervinsje, it wegen- en spoarnet, wêrby't alle spoarwegen nei Moskou laten en de Readen harren troepen maklik fan it iene nei it oare front ferpleatse koenen) joech de Readen in foardiel.
Ien foar ien waarden de tsjinstanners fan de readen fersleinn. Archangelsk foel de Readen sûnder slach of stjit yn hannen, neidat de Britten ôfsetten wienen en it ferdigenjende Wite leger útelkoar fallen wie. De Readen rukten op yn Sibearje, dêr't de Tsjechen harren fertrek kochten mei in geheime skat fan de tsaar en de oerdracht fan admiraal Koltsjak. De Amerikanen hienen har al weromlutsen, yn 1922 moasten de Japanners dit foarbyld folgje. Joedenitsj syn troepen waarden fan Petrograd weislein. Denikin en Wrangel waarden weromdreaun mei de Frânsen op de Krim, dêr't úteinlik de lêste Witen har oerjoegen. De Poalen waarden oant Warsjau weromdreaun, wêrnei't se luykwols dochs noch ûnôfhinklikheid en in tige rom ôfmjitten gebiet krigen (de Readen woenen de hannen frij hawwe). Finlân, Estlân, Letlân en Litouwen waarden opjûn, mar Oekraïne, Armeenje, Azerbaidzjan, Georgje en Turkestan waarden wer stevich ûnder de Russyske plak brocht.

Tsjin begjin 1921 wie de oarloch winliken al troch de Readen wûn, mar de Japanners ferlieten Sibearje pas yn 1922, en de binnenlânske ûnrêst wie pas yn 1924 hielendal ûnderdrukt. Bern fan de rekken waarden fansels de boargers. Reade en Wite terreur easken miljoenen libbens. TEk brutsen der hûngersneden en sykten út. En as hienen boargesr fan de Readen en Witen noch net genôch te frezen hiene, moasten se ek benaud wêze foar elkoar: plonderingen, moard, rôverij en sels kannibalisme waarden sinjalearre. Nei skatting binne tusken 1918 en 1923 sa'n 15 miljoen Russen omkomd.