Hoarnstersweach: ferskil tusken ferzjes

Ut Wikipedy
Content deleted Content added
LNo edit summary
Streuper (oerlis | bydragen)
Rigel 90: Rigel 90:
De [[Prikkedaam]] wie in passaazje oer de [[Tsjonger]]. Dy wie makke fan peallen mei heideseadden en tûken om dêr mei hynder en wein oer te kinnen. Beneasten de Prikkedaam lei eartiids in puolle.
De [[Prikkedaam]] wie in passaazje oer de [[Tsjonger]]. Dy wie makke fan peallen mei heideseadden en tûken om dêr mei hynder en wein oer te kinnen. Beneasten de Prikkedaam lei eartiids in puolle.


By de [[Kanaal (wetterwei)|kanalisaasje]] fan de Tsjonger yn [[1886]]/[[1887]] is by de Prikkedaam in fêste [[brêge]] boud en ûntstiene dêr troch it útgraven de hege [[Tsjongerwâlen]] fan sân en liem. Dy binne yn de rin fan de tiid begroeid mei bosk. Troch de kanalisaasje wiene der gjin fruchtbere oerstreamingen mear en rân de heaopbringst efterút. Oant it midden fan de 20e iuw wie de âld Tsjonger ferfallen ta in puolle mei wite wetterleeljes, giele dotters, rûkende gagel en swimmende swarte ringslangen. De Tsjonger is no ûnderdiel fan de [[Turfrûte]].
By de [[Kanaal (wetterwei)|kanalisaasje]] fan de Tsjonger yn [[1886]]/[[1887]] is by de Prikkedaam in fêste [[brêge]] boud en ûntstiene dêr troch it útgraven de hege [[Tsjongerwâlen]] fan sân en liem. Dy binne yn de rin fan de tiid begroeid mei bosk. Troch de kanalisaasje wiene der gjin fruchtbere oerstreamingen mear en rân de heaopbringst efterút. Oant it midden fan de 20e iuw wie de âld Tsjonger ferfallen ta in puolle mei wite wetterleeljes, giele dotters, rûkende [[galjes]] en swimmende swarte ringslangen. De Tsjonger is no ûnderdiel fan de [[Turfrûte]].


Op de netteplan fan [[1887]] stiet as sydtûke fan de 10e wyk in [[bermsleat]] nei it easten ta oant hielwei de Prikkedaam nei in bocht yn de âld Tsjonger. Dizze T-splitsing wie by de poldermûne. Der lei ek in fonder oer de 10e wyk.
Op de netteplan fan [[1887]] stiet as sydtûke fan de 10e wyk in [[bermsleat]] nei it easten ta oant hielwei de Prikkedaam nei in bocht yn de âld Tsjonger. Dizze T-splitsing wie by de poldermûne. Der lei ek in fonder oer de 10e wyk.

De ferzje fan 9 nov 2015 om 18.55

Hoarnstersweach
Himrik fan Hoarnstersweach
gemeente It Hearrenfean
Gritenij Skoatterlân
Stimmen 21
Ynwenners (2015) 833
Huzen {{{huzen}}}
Koördinaten 52° 59' NB, 6° 10' EL
Netnûmer 0516
Postkoade 8412
Webstee www.jubbega-hoornsterzwaag.nl

Hoarnstersweach (Nederlânsk: Hoornsterzwaag, eartiids Hornsterswaegh) is in doarp yn de gemeente It Hearrenfean. It doarp leit yn de noardeastpunt fan de gemeente oan de wei fan Aldskoat nei Donkerbroek, tusken it ein fan de Skoatterlânske Kompanjonsfeart, dêr't it einpunt fan rûn 1800 hinne berikt wie, en de Tsjonger.

Lizzing fan gemeente It Hearrenfean.

Skiednis

Hoarnstersweach komt oan syn namme troch de sweach (greide, lân foar fee, langhalich stik lân) fan Hoarne. Hoarne komt mooglik fan in hoeke heger lizzend lân útspringend út sompich mêd. In râne fan in sânrêch.

Yn 1525 komt Hoarnstersweach foar as Housterbage yn it Register van den Aanbreng. Foar safier is nei te gean is Housterbage allinne ien kear oerlevere, yn oare boarnen út dy tiid wurdt it doarp wol beneamd yn de trant fan ‘hoornsterzwaag’. Mooglik is it in ferskrowing of in ferkearde transkripsje. Sawol it diel ‘houster’ as ‘bage’ lykje wol op hoornster/hornster en zwage/zwaag. Mocht Housterbage dochs in besteande foarm wêze, dan kin it diel ‘houster;’ op ‘hou’ slaan, wat ‘oandiel yn in stik lân’ betsjut. Bage kin fan ôfbeakening of modder komme.

Aldheid

Ut argeologyske fynsten hat bliken dien dat oan de Tsjonger by Hoarnstersweach tûzenen jierren foar it begjin fan de jiertelling al minsken fan de Tsjongerkultuer wennen. Oan de ”Skoatterlânskewei” leit, as oerbliuwsel út de iistiid, in mânske grouwe balstien. De stien wie bedobbe yn it miedlân, mar waard yn 1960 wer opdold. Ek fjoerstiennen út de iistiid sitte yn de grûn. By de Prikkedaam binne foarwerpen fan fjoerstien fûn fan sa'n 5200 foar Kristus.

Taal

Nei alle gedachten waard Skoatterlân yn de rin fan de midsiuwen Frysktalich. Yn it begjin fan de 19e iuw wurdt sels yn Hoarnstersweach noch troch guon Stellingwerfsk praat, faaks de lêste rest fan it eardere Nedersaksyske Skoatterlân. Mûglik is it mei de komst fan feanarbeiders ferfryske. De Tsjonger is no de taalgrins tusken Frysk en Stellingwerfsk.

Gea

Yn de Midsiuwen is it lân wierskynlik útjûn troch de biskop fan Utert of in lânhearre, wêrby't elk doarp in stik lân krige fan de Tsjonger oant it fean yn it noarden. Oan 'e súdkant fan dy wei rûnen healannen nei de fallei fan de Tsjonger. De stripen lân stienen heaks op de wei. De ikkers leinen foaral noardlik fan de wei.

Noch noardliker fan de dyk leinen heechfeanen. Hiel lang lyn rûn om 'e grins tusken Opsterlân en Skoatterlân in rivier. Dy rivier rekke syn ôfwetteringsmooglikheid kwyt doe't it bêd yn in drûge perioade foar in diel tichtstode. Yn de iuwen dêrnei ûntstienen sompen, foaral op in ûndergrûn fan klaailiem en troch fels of oerbank. Hoewol heechfean syn begjin fynt yn sompich gebiet set it him troch de iuwen op in groeien. Sa kwaam it heechfean hjir heger te lizzen as de heide en it lân fan de boeren. Om it soere feanwetter en it fean te kearen makken de boeren in dykje by it fean lâns; in leidyk.

By de Tsjonger lâns wiene de miedlannen dy't brûkt waarden foar it hea en as neiweide. By it winter rûnen dy lannen ûnder wat goed wie foar de fruchtberens. Sommige boeren hierden in stik lân fierderop lâns de Tsjonger en gongen dan in wike te haaien. Se kamen mei in heabult op in pream wer thús. Op de wat hegere greiden en heide weiden se fan alle soarten fee. De dong fan it fee en de seadden stutsen fan de heide waarden brûkt foar it bedongjen fan noch heger lizzende boukampen mei ûnder oaren rogge en bokweet. Op 4 juny 1812 wie de foarrie fan rogge 0 en bokweet 31 lopens (1 lopens is ± 80 liter). Dêr is dus dan noch in soad woast lân. Om de pleatsen en ikkers hinne wienen ornaris wat boskjes. De skiep en kij waarden skepere op de heide by de Tsjonger. Dêrtroch bleau de heide. Oan beide kanten fan de Skoatterlânskewei wiene plakken mei heide. Troch iuwenlange beweidzjen en ôfplagjen fan seadden foar de potstâl waarden mineralen ôffierd en ferskraalden grutte stikken fan de sângrûn. Boppedat wie troch befolkingsgroei mear hout nedich. Op dy plakken ûntstienen heidefjilden. Op 'e heide waarden ek ealjebijen hâlden foar huning. Doe begjin tritiger jierren fan de 20e iuw de Grifformearde Tsjerke mei dêrneist de pastorije boud waard oan de “Skoatterlânskewei” stienen dy op in keale flakte. Ek wie der heidebrân dy't noch tiden ûndergrûnsk troch baarne. Dêrtroch trape men soms ûnferwachts yn in gat mei jiske.

De twadde helte fan de 20e iuw, wie de heide net langer mear ferbûn mei de lânbou troch de seadden foar de stâl en de ikkers en foar beweiding. Ynstee dêrfan waard de heide brûkt foar rekreaasje en toerisme (lânskip), bioferskaat en kultuerhistoarje (museumfunksje). Heide is noch te finen oan de Prikkedaam, de Laweisreed, de Jelle Heidawei, de Jan Hofswyk en de Jan Everstwyk. As de heide bloeit is it in pearse pracht. Ienris yn de safolle tiid komt de hoeder mei de skiep om it fergerskjen fan de heide te kearen.

Op de heide de elzen, bjirken, jeneverpôlen, de blibberbeien, de hulzenpôlen, de bjintepôlen en boskjes mei nullebeamen, spjirren en dinnebeammen. De heide mei de heidepaadsjes en de puoltsjes en it wyld, de harten, reeën, wylde bargen, hazzen, kninen en de njirre. Yn de boskjes of op it lân de koerhinnen, de fesanten, de houtdowen, houtaksters, de roeken, kaën, de klysters. By it wetter de wylgen en de snilen, moark, rusk, papekul en kantsjepôlen en de pompeblêden en de kikkertsblommen. Lâns paden de iken, de bjirken, de koetsjekraal(kwitsenbei) en de toarnbeien en de tieneblommen. It ikenhiem (ek wol neamd de brink) by hûs en de protterbei, de beiepôlen, de koallen en de hynstebeannen.

Dêr binne ek noch myltfjoerboskjes.

Dêr is lintbebouwing oan de "Skoatterlânskewei" en lintbebouwing eastlik fan Jobbegea by de Skoatterlânske Kompanjonsfeart lâns nei de buorskippen Petersburch en Moskou. Dy lêste lintbebouwing is ûntstien troch de turfgraverij.

Oarloggen en Fjochteraasje

As der yn de 14e iuw striid is oer de pacht fan de healannen by Iselham tusken de biskoppen fan Utert en Stellingwerf en Skoatterwerf rekket dat ek Hoarnstersweach. Om 1408 hinne moat Hoarnstersweach 30 âlde skylden fan 33 Flaamske Grooten (totaal 990 Flaamske Grooten) betelje oan biskop Freark III fan Blankenheim.

Oft Hoarnstersweach lest hie fan soldaten fan it Spaanske leger yn Stienwyk yn de Tachtichjierrige Oarloch, dy't ek plonderden yn Skoatterlân, is ûnbekend. De grytman Tinco fan Oenema stelt dan foar Hoarnstersweach fiif doarpswachters oan. Oant 1622 bliuwt it ûnrestich yn dizze streek.

Yn de Twadde Münsterske Oarloch leit Hoarnstersweach efter de grutte skâns fan Makkingea, ûnderdiel fan de Fryske Wetterliny. Yn de jierren 1672 en 1673 leit Hoarnstersweach sadwaande ticht by it front fan de mannen fan de biskop fan Münster Bommen Bearend mei de Franske oerbefelhawwer Mornas tsjin de Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen mei de mannen fan Johan Maurits, Hans Willem fan Aylva en de greve fan Dona.

Tusken 1695 oant 1714 hat de tsjerke seis keer de glêsmakker nedich.

Dominy Regnerus van der Molen wie legerdûmny yn 1703, 1705 en 1711 yn de Spaanske Suksesje-oarloch. Dûmny Henricus Couperus, Petrus soan wie legerdûmny by it garnizoen te Namen yn 1715. Soldaten fan Hoarnstersweach yn it leger fan Napoleon wiene Bonne Jans Bies, Auke Roels Drenth en Johannes Engberts de Vries. Jan Klazes Doldersom, berne yn Hoarnstersweach, wie in skutter yn de Tsiendeiske Fjildtocht.

Yn de Twadde Wrâldoarloch binne fan Hoarnstersweach trije minsken omkaam. Harm Portyk as soldaat by in ûngelok mei in wein yn it leger op 11 maaie 1940 yn Heerde. Wietze Jonker, masinist KNSM by de Nederlânske Keapfardij, troch in sykte yn Curaçao op 19 septimber 1941. Tjeerd van der Draai troch in trein by de Arbeitseinsatz yn Bremen op 27 april 1942.

Lieuwe van der Molen is sneuvele by de Yndonesyske ûnôfhinklikensoarloch yn Nederlânsk-Ynje.

Feanterij en Untginnen

Piter Dekema fan de Skoatterlânske Kompanjy kocht al foar 1551 grutte stikken heechfeangrûn by Hoarnstersweach.

2 februari 1639; Joannes Overney, dienaar des godlijken woords in 't oosterkwartier van Schoterland, mitsgaders Jan Wybes Rouckema, assessor van 't gerecht van voors. grietenij en de ingezetenen van Hoornsterzwaag, hebben in pacht en eigendom toegestaan en overgedragen aan de heer Amelius van Oenama, alzodanige veenen als op hun pastorie zathen, gelegen in voors. dorp bij Reinske Roelofs en Roelof Harmens wordende bewoond, vallen, hebbende Wessel Ubles ten oosten, en Albert Hanses ten westen, beginnende zuidwaarts 50 roeden boven de noorderse Leidijk ieder perceel en voorts in lengte noordwaarts, strekkende tot in de veenscheiding en voorts hun andere pastorie veenen, voor ieder roede veen die de zathen in de breedte zullen kunnen uitbrengen, ten einde mate ten einde geld in eens 6 caroli gulden pacht te betalen in 2 termijnen op 1e mei 1639 en 1e mei 1640 en 3 St. voor ieder roede vulling der voors. veenen als die vergraven zullen zijn enz.

De feanen binne ta turf wûn en de turf waard oer de noardlik rinnende Skoatterlânske Kompanjonsfeart ferfierd. Yn de tiid fan de feanterij kamen feanarbeiders fan bûten en setten har ta wenjen oan de Skoatterlânske Kompanjonsfeart en de wiken. Dy noardlike buert hiet eartiids de Hoornsterzwaagstercompagnie en wie part fan De Kompenije. It turfstekken barde oan yn de tritiger jierren fan de 20e iuw ta. De lawei (joech de arbeidstiid oan foar de feanarbeiders) hat stien by de 15de wyk foar de skoalle oer. Letter oan de 17e wyk en noch letter noch eastliker. Neidat it fean oant sân fergroeven wie en mingd war mei bolster, waard it brûkt foar lânbou (boekweet). Ek kamen dêr heidefjilden troch de skiep. Op de heidefjilden sette se boskjes foar brânhout en geriifhout. De lannen binne yn kultuer brocht, lykwols restearje ek boskperselen, de karakteristike wiken en fraaie leanen. Yn it fean binne ek fynsten dien. Dêr binne tritich âlde jildstikken fûn. De measten wiene leeuwengrooten út de 14e iuw. Dy munten binne slein ûnder it regear fan Loadewyk II fan Male, greve fan Flaanderen (13461384) en Willem V, greve fan Hollân (13541359). Yn it feanbokweetfjild, dêr't earder heechfean ôfgroeven wie, binne tweintich sulverstikken fûn fan 16011619 mei Latynske opskriften. Ek is in goatyske brûnzen ljochter fûn.

Om 1730 hinne begjint de earmoed al ûnder de feanarbeiders. It wie seizoenarbeid en it wie swier om yn de oare tiid fan it jier wurk te finen. Der wie oanbod fan in soad arbeiders trochdat by Giteren en yn de kop fan Oerisel it fean op rekke en de feanarbeiders hjir hinne kamen en troch trekarbeid fan minsken út Dútslân. De konsintraesje fan earme minsken luts ek wer earme minsken oan fan bûten. Der wie soad konkurinsje fan oare feangebieten, lykas de Opsterlânske Kompanjy, dy fia de Opsterlânske Kompanjonsfeart wol in oan- en ôffier hie mei de Drintske Haadfeart wylst de Skoatterlânske Kompanjonsfeart en de Tsjonger dit net hiene en troch de feanterij yn de Stellingwerven. Der ûntstie yn it gebiet wêr de feanen waarden ûntgûn in mienskip fan earme minsken mei in eigen identiteit, De Kompenije.

It fean rekke op en om 1900 hinne kaam it koalwinnen op gong as ferfanger fan turf en de meganisaasje (baggelmasine), de lânboukrisis fan 18751890 en de Krisis fan 1929 makken it noch slimmer. De arbeiders waarden trekarbeiders en gongen nei de feanen yn Drinte (Nieuw Amsterdam), Grinslân (Weerdingermond), Twinte, Brabân (Helenaveen), Dútslân (Meppen, de bûthuzen yn Westfalen), de minen yn Limburch of emigrearden. Guon begûnnen in spultsje of in winkeltsje. In soad hiene gjin wurk. Sneons wie de beteldei dat se nei It Fean gienen om fan hûs oan hûs te gean. By winterdei kaam folle biddelfolk lâns by de doar. Se setten fuortendaalks de foet tusken de doar, freegjen om jild of iten. It mes yn de hân op de rêch. Guon mei eigenmakke fegers en earpelbakjes lâns de dyk om se te ferkeapjen. Ek kamen negoasjerinners by de doarren lâns mei knopen, elastyk, fiterbân, luzekammen, hierboarstels en sawat hinne. De earme minsken swabberen de hiele omkriten ôf te nijjierroppen om mar wat te krijen. It wiene minne tiiden. It anargisme en it sosjalisme hie grutte oanhang. Dêr kaam de gedachte fan ferheffing út. Ek yn de foarm fan de toanielferiening en de kuorbalferiening en oandacht foar lêzen en boeken.

Untginning fan grûnen en stifting fan pleatsen oant begin 20e iuw binne dien troch Frêlle de Vos fan Stienwyk. Heidefjilden op sângrûn (woast lân) ûntginne wie doe nij foar Fryslân, mar mei djipspitte en keunstdong hiene se dêr fidúsje yn dat der genôch fan it lân ôf kaam. Ek de P.W. Janssen's Friesche Stichting ûntgûn grûn en stifte boerespultsjes yn Hoarnstersweach.

Yn 1924 is de ûntginningsmaatskippij "N.V. De Drie Provinciën" oprjochte dy't in soad heidegrûn by it doarp ûntgûn hat. De Heide Maatskippij hie by de wurken fan de NV de lieding. De ûntginning wie foaral bedoeld as wurkferskaffing foar it grutte tal wurkleazen. Nei 1930 is der in soad oan ûntginning dien. Foar en nei de Twadde Wrâldoarloch binne der ek nije ûntginningspleatsen boud. De pleats oan de ‘Skoatterlânskewei’ 56 is boud om 1925 troch wurkleazen. Dizze wurkleazen wiene fan hûs út faaks gjin boufakkers. Letter waard dêr dêrom oanbestege (arsjitekten M.O. Meek en C.J. Wierda). De grûn, foaral fan de N-H tsjerke, waard kocht of ûnteigene. It jild kaam fan de ferkeap fan oandielen troch de NV oan de gemeente. De NV hie lykwols swiere ferliezen en ferkocht de grûn oan de oerheid. De pleatsen binne ein 20e iuw troch de Domeinen ferkocht. De heide waard ôfbaarnd en 60 sm. djip hakke. De grûn (leadsân) waard yn kypweinen op rails, dy't se hieltyd ferleinen, ôffierd. Foar in bettere grûn waard mei it skip dwingel brocht.
Yn eastlik Skoatterlân wienen grutte stakingen yn 1925 en 1932. De lêste wie frij grut en barde by ûntginningswurk yn it eastlike diel fan it doetiidske Skoatterlân. Der waarden mei de tram wol 38 fjildwachters en manskippen fan de maresjesee oanfierd om 400 arbeiders de tagong ta it wurk te ûntsizzen. Der waarden 15 minsken arrestearre dy't letter finzenisstraffen fan 1 oant 3 moanne krigen. De stakingen gienen om it oerelean dat doe 24 sinten wie en de eask wie 30 sinten. In hate opsjenner wie doetiidsk Gaauwe Spanjer.

Troch yn krante-atikel yn de Telegraaf, socialistisch keamerleden fan Skoatterlân yn de Twadde Keamer, in Polygoon-filmpje út 1926, presintaasjes mei glêsplaten waarden de tastannen lanlik bekend. De Opboukommisje (Commissie voor de opbouw van Oost-Schoterland) fan 1928/1929 is oprjochte nei besite fan minister Kan yn 1927 en nei foarbyld fan Emmen. Doe binne der ek lânarbeidershuzen boud, wêrfan’t oan de Dekemawei en it Rogmonepaad noch in pear te finen binne. De Griene Krúspost wie by de kristlike skoalle. De wyksusters en –baaksters fan it Griene Krús leinen tûzenen besiken it jier ôf oan siken, memmen yn ferwachting en minsken mei tbc. De memmen kamen mei har bern nei it konsultaasjeburo. Se krigen ek memmekursussen. Fan 1932 ôf hâlde ds. Retel aksjes wêrby't guod út hiel Nederlân ynsammele waard. It wie foar krystpakketten foar de minsken dy't yn in spithutte op de heide wennen of oan de wiken yn hoallen yn de liemen wâlen dy't meastentiids mei pealtsjes, planken en kisthout betimmere waarden. (de 'heidsjers' en de 'wyksters' of 'swarten').

De ruilferkaveling “Tjongervallei Noord” waard yn 1953 stimme en duorre fan 1955-1960. It gie om 300 eigeners en 165 boeren en 1050 ha. It gie om súd-westkant Donkerbroek oant de Prikkedaam. De nije pleatsen fan it Fryske type krigen in Hollânske stâl. Yn de santiger jieren fan de 20e iuw wie der de ruilferkaveling “Jubbega-Schurega”. Doe is it wetterpeil sterk ferhege troch keardamen in de Skoatterlânske Kompanjonsfeart en troch sleaten te grave. Ek binne doe bosken oanplante. De opstrekkende ferkaveling is yn de rin fan de tiid, foaral troch de ûntginning en de ruilferkaveling, feroare yn in blokferkaveling. Mar noch altiid is de knik yn de ferkaveling te sjen: noardlik fan de âlde leidyk de wiken dwers op de Skoatterlânske Kompanjonsfeart en besuden de âlde leidyk dwers op de "Skoatterlânskewei".

Diken, Trambaan, Wetter en Brêgen

De Tsjonger by Hoarnstersweach

De ferbiningswei fan Aldskoat nei Donkerbroek yn Eaststellingwerf dy’t yn earder tiden de "Binnewei" (Binneweien leinen faaks yn 'e midden fan sânrêgen) of "Wei nei Donkerbroek" of de Grindwei (ferhurde mei grind yn 1859) of "Geruischloozen Weg" (de firma dy't de wei ferhurde mei asfaltbeton wie "NV De Geruislooze Weg" út Heemstede) neamd waard en no de namme "Skoatterlânskewei" hat, wie de ûntsluting foar de ferspraat steande bebouwing. It wie part fan de wei fan Grins nei De Lemmer, dêr’t men mei de Lemmerboat nei Hollân koe.

De Prikkedaam wie in passaazje oer de Tsjonger. Dy wie makke fan peallen mei heideseadden en tûken om dêr mei hynder en wein oer te kinnen. Beneasten de Prikkedaam lei eartiids in puolle.

By de kanalisaasje fan de Tsjonger yn 1886/1887 is by de Prikkedaam in fêste brêge boud en ûntstiene dêr troch it útgraven de hege Tsjongerwâlen fan sân en liem. Dy binne yn de rin fan de tiid begroeid mei bosk. Troch de kanalisaasje wiene der gjin fruchtbere oerstreamingen mear en rân de heaopbringst efterút. Oant it midden fan de 20e iuw wie de âld Tsjonger ferfallen ta in puolle mei wite wetterleeljes, giele dotters, rûkende galjes en swimmende swarte ringslangen. De Tsjonger is no ûnderdiel fan de Turfrûte.

Op de netteplan fan 1887 stiet as sydtûke fan de 10e wyk in bermsleat nei it easten ta oant hielwei de Prikkedaam nei in bocht yn de âld Tsjonger. Dizze T-splitsing wie by de poldermûne. Der lei ek in fonder oer de 10e wyk.

Begjin fan de 20e iuw soene grutte fûneminten opdold wêze eastlik fan de Prikkedaam.

De iisbaan lei efter yn it lân fan de buorkerij fan Talsma / efter de winkel fan Sikkema oan de "Skoatterlânskewei". Ek op de puollen waard reedriden.

Oer de Skoatterlânske Kompanjonsfeart leinen eartiids draaien. Nei it roppe fan "brióóóóó" kaam it draaiwyfke út hûs om de draai te iepenen foar ien cent. Om 1937 hinne waard dêr in brêge boud by de 15e wyk. De draai oer de Skoatterlânske Kompanjonsfeart by de 15e wyk ferhuze doe nei de 6e wyk. Oer de wiken leinen eartiids de barten en de fonders.

Yn 1911 begûn de tram te riden tusken De Gordyk en Easterwâlde, û.o. oer de Kapellewei. Mar earst moast der noch in brêge boud wurde oer de Kompanjonsfeart. Dit waard de saneamde 'Betonbrêge'. Foar dy tiid wie it in hiel nij ûntwerp. It moat ien fan de earste betonnen brêgen fan Nederlân west ha. Beton wie in materiaal dat noch net folle tapast waard. Der kamen spesjaal minsken út it westen om lieding te jaan. Boppedat waard der noch in wyk groeven om foar te kommen dat der op koarte ôfstân noch in brêge boud wurde moast. Dy betonbrêge wie de ienichste fêste brêge oer de Kompanjonsfeart mei in hege trochfarhichte. Oan in hege betonbrêgge hoegde neat mear oan dien te wurden en koe ek sûnder it draaiwyfke. Al mei al wie it goedkeaper as in draai. De betonbrêge is mei doel boud op in plak wer de grûn heech en sterk genôch wie foar sa'n konstruksje. De tramferbining is yn 1962 ophâlden. De trambaan is begjin sechstiger jieren fan de 20e iuw opromme. Yn 2011 is it hûndert jier betocht mei in lêzing yn Tsjerkje 1621 fan Hoarnstersweach. By de betonbrêge stie it betonhûs. Dêr wennen minsken dy't de ramen en de doarren der úthelle hiene.

De hegedruk gastransportlieding Donkerbroek-Oerterp kruset ta easten fan de gemeentegrins tusken Eaststellingwerf en Hearrenfean it tarsee de Skoatterlânskewei/’t West en rint dêrnei yn westlike rjochting oant it Wykein. It tarsee folget it Wykein yn westlike rjochting oant de krusing mei de Sint Magnuswei, wêr't it tarsee dêrnei nei it noarden bûgt en de Sint Magnuswei yn noardlike rjochting folget. Fierder noardlik kruset it tarsee de Skoatterlânske Kompanjonsfaert en de By de Leijwei en ferlit dêrnei, yn noardlike rjochting, fia de Jan Evertswyk de gemeente Hearrenfean.

Yn 2013 wie der in proefboarring nei gas oan de Jan Evertswyk op de grins fan de Himrik en Hoarnstersweach. Doel wie dit gasfjild tagelyk te eksploitearje mei it gasfjild by Donkerbroek sadat de eksploitaasje rendabel wie.

Oan de Kapellewei is yn 2008 op 50 meter djipte in geofoan pleatst om de trillingen yn de grûn te mjitten.

In wurkgroep wie yn 2015 dwaande mei in glêsfezelnetwurk yn de Easthoeke.

Yn 1853 kaam der in brievebus yn Hoarnstersweach.

Tsjerken

Herfoarme tsjerke

Yn 1315 wurdt yn in “Capelle-lijst” fan it dekanaat Boarnegoa skreaun dat dêr neist de kapelle yn Aldhoarne noch twa kapellen binne. De haadtsjerke, de Bonifatiustsjerke, wie yn Aldeboarn. Neffens de skiedskriuwers wiene dy twa kapellen yn Nijhoarne en Hoarnstersweach. Krekt benoarden de trambrêge oer de Skoatterlânske Kompanjonsfeart by de 23e wyk moat yn de 16e iuw de ferneamde Bonifatiuskapel stien hawwe. Dizze Kapellepôle, in heger lizzend heideterrein is nei de Twadde Wrâldoarloch oankocht troch It Fryske Gea.

Al yn 1500 wier der sprake fan tsjerklik besit yn 'e foarm fan pleatsen en lannen. Yn 1580 by de Herfoarming waard de macht fan de roomsken yn Fryslân oernomd troch de kalvinisten en waarden de parochys fan Jobbegea, Skuorregea, Hoarnstersweach en Ald- en Nijhoarne gearfoege ta in Nederdútsk Grifformearde - mei yngong fan 1816 neamd de Nederlânsk Herfoarme - mienskip. Pater Claes Leffertsn fan Skuorregea (earder fikaris fan Aldskoat) giet ek mei oer. De pastorije komt yn Aldhoarne.

Dêr is in ynvintaris makke yn 1580 troch grytman Jacob Tjebbes fan Skoatterlân en syn gritenijsiktaris Hans Jellis. Hja reizgden fan doarp nei doarp - en diene ek Hoarnstersweach oan - om de respektyflike pastoars, tsjerkefâden en doarpsrjochters of stellinck te ûntbieden en har opjefte te freegjen fan al it geastlik goed, replik en ûnreplik, linnen, kostberheden, ensfh.

Specificatie van den landen ende guederen den pastorije van Hornsterswaegh toebehoerende. In den eersten die weeme ofte possessie, streckende uuijt den feenscheijdinge in den Cuijnder, op het west Pijer Jans aerffgenaemen, ende op het oost de patroen naestlandet, omtrent viertich roeden bree[dt], doen te huere den vierden garwe. Noch twaeleff roeden landes, streckende vant Heerenveen in den Cuijnder, doende jaerlijcx thuere den vierden gaerwe, Jan Oedts op het oest ende Roeleff Jans zoon op het west naestgelandet. Met noch een dachmadt hoeijlandes op het west van die voors. XII roeden, streckende uuijt den maedtsloet hen in den Cuijnder, doet thuere omtrent X stuvers sjaers. Item een stuck landes omtrent acht roeden, streckende uuijt den feenscheijdinge tot buijten in den Cuijnder, daer van daerffgenaemen van salige Garcke Halbes ten oesten ende op het west de aerffgenaemen van salige Wijtte Saeckes ende Jan Bernts zoon aerffgenaemen, doen jaerlijcx thuer omtrent twee karolus guldens. Item vijfftien foeten landes gelegen aen de westsijde in Anders Pijers landt, streckende van tHeerenfeen in den Cuijnder, doen jaerlijcx een scheepel haever. Noch drie roeden landes in Tijedger Roeleffs aerffwe, op die westsijde int huijs weer, streckende vant Heerenfeen hen in den Cuijnder, doen jaerlijcx thuer omtrent drie schepel haever. Noch vijff dachmadt verroepe landt hoeijlandts, streckende van die Hemsloet hen buijten in die Cuijnder, op het oost de Cuijnder langhes loepende, ende op het west Jan Gellius aerffgenaemen, leegh landt, doende thuer jaerlijcx omtrent twee carolus guldens ende thijen stuvers.

Ende is voorts bij Rommart Pijers zoon, stellinck, ende Frans Jans zoon, kerckvoegdt, aldaer verclaert datter geen geweelen van sijlver ofte goudt ofte eenige andere guederen van eenige aestimatie in de karcke van Hornsterswaegh gebleeven sijnnen, ergo hijer nijet.

Specificatie van de patroens landen in Hornsterswaegh. In den eersten in Frans Jan Boelens lant twee roeden hoeijlandts, streckende van die voor maedtsloot in den Cuijnder, de weerderinge omtrent acht stuvers. In Tijedger Roeleffs landt twee roeden, streckende van dat Heerenfeen in die Cuijnder, omtrent thien stuvers daestimatie sjaers. Noch ses roeden landts, streckende van die feenscheijdinge int Cuijnder diept, naestlandet aen de oestersijde Andries Pijers ende an de westersijde Saecke Wijttens aerffgenaemen, de werdieringe omtrent een philips gulden. Hijer lecht op thijen lijeuwedaelers van XXXV stuvers ende XXV slecht daelers van dartich stuvers tstuck. Item een acker landts in salige Claes [...] s landt, streckende van dat Heerenfeen in den Cuijnder, doet sjaers toe rente acht stuvers. Noch twee ackers landts omtrent vier roeden hiedtlandt, aen de oestersijde Harmen Steewens ende aen de westersijde Jan Broers aerffgenaemen, streckende van tHeerenfeen in den Cuijnder, doen nijet toe rente vermidts dlas[ten van] waeteren ende heerenweghen. Een halff dachmadt hoeijlandts hieten de Halve hem, de Cuijnder ten oesten ende Jan Oeds ten westen, doet sjaers toe rente [...] stuvers. Aldus bij Rommart Pijers, stellinck, ende Frans Jan Boeles, kerckvoegdt, aengegeven.

Om 1775 hinne wurdt Nijhoarne de tsjerke fan de Herfoarme mienskip Ald- en Nijhoarne, Skuorregea, Jobbegea en Hoarnstersweach. Yn Nijhoarne wurdt yn 1778 de âlde tsjerke ôfbrutsen en opnij opboud. De tsjerke in Aldhoarne wurdt yn 1788 sloopt.

Yn 1827 waard oergien ta skieding fan tsjerke- en doarpsgoed. Foar dy tiid wienen tsjerke en doarp noch ien. Alles wat fan tsjerke wie, wie ek fan it doarp.

Yn 1832 waard de kristlike mienskip splitse en waard Othmar ten Cate dominy fan Jobbegea, Skuorregea en Hoarnstersweach. Hy kocht sels ek groun en nôt yn de rin fan de tiid. Oan it Tsjerkepaed waard yn 1833 in nije pastorij boud. Oant 1920 wie dizze, de âlde pastorij yn gebrûk. Yn 1864 komt der ek in tsjerke yn Jobbegea Tredde Slûs. Dominy van Lonkhuizen kaam, nei in lange rjochtsaak, úteinlik ta in gelyk mei de gemeente oar de heechfeanen fan de pastorije. Fan it jild liet hy yn 1920 in grutte nije pastorije bouwe yn Skuorrega. De âlde pastorije waard ferboud ta in pleats. Oan it lêst fan de 20e iuw krige it in wenbestimming.

De Herfoarme Tsjerke oan de "Skoatterlânskewei", foar de Herfoarming wijd oan Sint Magnus, waard yn 1621 boud. Yn 1788 melde de Tegenwoordige Staat van Friesland: ”Het Kerkje benevens de Boereplaatsen liggen aan den rydweg naar Donkerbroek in Ooststellingwerf, zeer vermaaklyk in ‘t geboomte. In ‘t Noorden van dit Dorp heeft men hooge veenen, en in ‘t Zuiden naar de Kuinder, of Tjonger, meest laage Hooilanden.” De tsjerke dy‘t der no stiet is yn 1856 noch ris yn giele stien ferboud. Ek is yn dat jier 1856 de tsjerke en it klokhús fertimmere. It is in sealtsjerke mei in trijekantich sletten koar. In stien út de muorre fan it tsjerkje is yn de Friezentsjerke ynmitsele. Yn de tachtiger jieren fan de 20e iuw is by it opknappen in âld plakkaat fûn yn de muorre of yn de doar. Dit plakkaat hat in man út Wynjewâld meinaam. De Herfoarme Tsjerke fan Hoarnstersweach wie in rjochtsinnige tsjerke. Tsjinwurdich wurdt it tsjerkje as sadanich net mear brûkt en is it fan de "Stichting Kerkje 1621". In pear kear yn it jier binne der lêzings en konserten. It los klokhûs op it begraafplak is fan 2007 (yn 1978 waard it doetiidske klokhûs ôfbrutsen fanwege betonrot). De oarspronklike klok yn it klokhús is fan 1688: "Anno 1688 Petrus Overney fecit Leovardiae Jochum Hendrick en Durck Roeleffsen, beide als kerkvoogden tot Hoornsterzwaeg". De klok is yn de Twadde Wrâldoarloch yn Dútslân west en fan 1979 oant 2008 yn Mildaam. Alle sneonen om healwei seizen liedt de klok. By it te hôf kommen wurd tsjintwurdich mar ien omgong makke. Eartiids wiene dat dêr trije. Om de tsjerke hinne is in grêft en in boekehage. Earder waard fan de yngong rjocht tsjinoer de tsjerkedoar gebrûk makke. Tsjintwurdich fan de yngong oan de wei.

Súdlik fan dit tsjerkje op likernôch twa fyfte rjochting de Tsjonger lei eartiids, neffens de oerlevering, in âld tsjerkhôf. Sommige sizze ek wol it Joadsk begraafplak. De pleats fan de tsjerke stoun earst efter de tsjerk, letter bewesten fan de tsjerke. Yn de 20e iuw wie der jierliks in bazar fan de frouljusferiening yn de seal fan de buorkerij fan de tsjerke neist it tsjerkje. Yn de seal stoun ek in traapharmoanium.

Roun 1860 komme de measte tsjerkeminsken fan de Skoatterlânske Kompanjonsfeart en de wyken fan Jobbegea en Hoarnstersweach en se matte in oere rinne nei de tsjerke yn Hoarnstersweach. Yn 1864 krije se in eigen Herfoarme Tsjerke yn Jobbegea oan de Skoatterlânske Kompanjonsfeart.

De earmesoarch waard dien troch de tsjerke. De earmfâdij stipe de earmen mei jild, guod, earmhuzen en begraven. Rûn 1800 hinne binne de earmekeamers, de "Foksehoale", boud oan de súdkant fan de Skoatterlânske Kompanjonsfeart tusken de 4e en de 5e wyk. Yn 'e buert fan de 17e wyk stoun in soartgelikense wenning: de "Kninehoale". Fan 1809 ôf moat de earmfâdij rekken en ferantwurding jaan oan de gritenij. Faaks barde dan earst in gearkomst yn de tsjerke mei de floreenplichtigen. Fan 1854 krijt it earmbestjoer in reglemint en jild fan de gemeente. Nei 1895 wurdt stadichoan oergien nei in algemien boargerlik earmbestjoer.

Tenearsten hearden de Kristlik Grifformearden fan Hoarnstersweach ta de tsjerke fan Lippenhuzen. De Kristlik Grifformearde Tsjerke is ûntstûn út de Ofskieding fan 1834. Sneins gûnen se al rinnend oer de barten fan de wiken fia Welgelegen nei de tsjerke efkes west fan de Trijehoek. Tusken de twa tsjinsten waard iten en kofje dronken. De “Vereeniging tot Colportage en Evangelisatie in de provincie Drenthe en den Zuid-Oosthoek der provincie Friesland” is oprjochte op 18 novimber 1888 yn Assen. Yn 1890 waard it fersyk ta selsstannich gemeente ynwillige, neidat er al eader lêzingen en preken wiene yn Hoarnstersweach. De Kristlik Grifformearde Tsjerke fan 1890 wie earst oan de noardkant by de 4de wyk en is ferkocht yn 1899. Yn 1891 waard ds. Geert Noordhof beropt as dominy fan Hoarnstersweach, Lippenhuzen en Terwispel. Men begjint ek in sneinsskoalle oan de Belgyske Wyk en letter yn in skuorre yn de Boerestreek. Yn 1892 waard de namme feroare yn Grifformearde Tsjerke. By de 6de wyk / by de Leijwei is yn 1896 in steviger tsjerke delsetten. De tsjerk wie oant de santiger jieren fan de 20e iuw as tsjerke yn gebrûk, dêrnei as “de Lantearne” foar club- en evangelisaasje wurk. De tsjerke is yn 1987 ferkocht en dernei ôfbrutsen. De waarhoanne fan de tsjerke stiet no te glimmen op it binnenplak tusken de Beage en de tsjerke yn Jobbegea. Rûn 1923 waard in houten evangelisaasje gebou oan de Belgyske Wyk boud die yn 1931 ferkocht is oan de evangelisaasjekommisje fan Nijeberkeap. Yn 1928 waard de frouljusferiening oprjochte. Yn 1930 krijt de mienskip syn eigen dominy ds. Herman Retel, dy yn 1928 as learend âlderling komt. Yn 1931 waard in houten tsjerke boud oan de “Skoatterlânskewei” neist de krekt nij boud pastorije. Dizze tsjerke is yn 1960 (arsjitekten J.Bosma en L.van Houten) wer opboud neidat de tsjerke yn 1959 yn flammen opgien wie. De tsjerke is yn 2005 ferkocht oan it Lôzje fan Frijmitselers fan it Fean.

Yn 1977 is de “Federatie Hervormde Gemeente en Gereformeerde Kerk te Hoornsterzwaag en Jubbega” foarme. Al yn 1965 wiene dêr mienskiplike tsjinsten. Op 7 juny 2006 binne de Grifformearden en Herfoarmden fusearre ta de “Protestantse Gemeente Jubbega-Schurega-Hoornsterzwaag” mei ien tsjerke yn Jobbegea.

Skoallen

Iepenbiere legere skoalle, 15e wyk

Oan 1836 wie dêr in winterskoalle. Dy skoalle stie oan de wei tsjinoer wêr't in 1951 de pleats fan Steunebrink wie. Masters wiene û.o. Tomes Tomesen, Wybe Wymers, Wytse Taerdts, Jan Bees, Pier Jans, Evert Fockes, Jan Everts en Andries Wybes Ruzardi. Fan de 27 manlju út Hoarnstersweach dy't op 10 desimber 1811 harren efternamme fêstlizze sette 5 in krúske. ‘de Vries’ is populêr.

Yn 1901 komt de learplichtwet. Elkenien moat fan 6 oant 12 jier nei skoalle. Mar it bart noch jieren dat berne fanôf tsjien jier allinich yn de winter nei skoalle gean en oars wurken en heit de boete betelle. De berne kamen út de fiere omkriten rinnend nei skoalle. Dy't net trochleare meie geane nei de legere skoalle oan it wurk. Faaks as lytsfaam of -feint.

De skoalle (1878 Boerestreek skoalle, 1918 Skoalle nr. 7: Jubbega aan de Weg, 1934 Skoalle nr. 14) op de grins fan Hoarnstersweach en Skuorregea is yn 1836 oprochte. Masters wiene Albert Lolkes van der Veer (1836-1839), Cornelis Lieuwes Cats (1839-1862), Haije Koops Kraak (1863-1868), Anne de Vries (1868-1880) (pseudonym: S.E. van Drieën), Sijbrand van der Steegh (1880-1884), Daniel Coert Canne (1884-1910) (heit fan skriuwer R.W. Canne), A. Waterlander (1910-1916), A. van der Sluis (1916-1918), W.D. de Jong (1918-1932), Hendrik Jan Knoppien (1932-1960). De iepenbiere skoalle fan it doarp hjit Op'e Grins en is yn 1960 boud (arsjitekten J. Bosma en L. van Houten) op de grins tusken Hoarnstersweach en Jobbegea. Haad wie H.J. Knoppien (1960-1965).

Yn 1878 is in nije skoalle (skoalle oan de feart, School nr. 9) boud oan de 15e wyk. Dizze skoalle is ferkocht yn 1957. Masters wiene Geale Pieters Westerhof (1878-1881), Salverda (1881-1882), Bote Heiner (1882-1900), Jacob Geeuwkes de Vries (1900-1908) (ien fan de 12 oprjochters fan de Boerelienbank yn 1908), Minne K. Bosma (1908-1912), Jan Lipkes bij de Leij (1912-1924), H. Boelmans (1924-1926), A. Hamstra (1926-1930), H. Knoppien (1930-1932), K. Van Gorsel (1932-1934), C.J. Tjaden (1934-1935), H.J.C. van der Snoek (1935-1945), L. de Zee (1945-1951), G. Bosma (1952-?), Lammert Zwerver (?-1957).

De “Vereeniging voor scholen met den Bijbel, te Hoornsterzwaag en Jubbega-Schurega” is oprjochte op 14 desimber 1899 yn Jobbegea. De “Vereeniging tot stichting en instandhouding van eene school of scholen voor Christelijk lager onderwijs in de dorpen Jubbega, Schurega en Hoornsterzwaag" is oprjochte op 10 juny 1900 yn Hoarnstersweach. Neist it Rogmonepaed (10e wyk) / “Skoatterlânskewei” , nei de skoalstriid, waard yn 1919 de kristlike skoalle boud (boukundigen A. Ellens en K.J. Duursma). Opdrachtjouwer wie de ‘Ger.Schoolvereeniging te Hoornsterzwaag’, oprochte yn 1899. De earste stien is lein troch Lolke Dijkstra. Yn 1964 is dy skoalle ferfongen troch in houten needskoalle, dy't yn 1981 troch in nije skoalle ferfongen waard. Op 1 jannewaris 1985 is de skoalle opheft. Dêrnei gongen de bern mei it buske nei de nije skoalle 'Fan 'e wiken' yn Jobbegea. De skoalle is ôfbrutsen. It skoallehûs stiet der noch. Haad fan de skoalle wienen A. v.d. Wei (1919 - 1922), Jan Turkstra (1922 – 1929), Jan Faber (1929 – 1953), Fokke v.d. Woude (1954 – 1967), Henk Bos (1967 – 1990).

Mûnen

Oant 1756 stie oan it Rogmonepaad de Roggemûne. Dy Pollemûne (Polle = bewenne keunstmjittige hichte) stie op de "Mounepôle". Lucas Jans is yn 1749 mealder.

By de Tsjonger healwei oan de Twitelderreed (10e wyk), neamd 't Mounegat, stie in poldermûne. Dy soarge derfoar dat yn de boppenein fan de Skoatterlânske Kompanjonsfeart genôch wetter stie troch wetter út de Tjonger op te mealen. De earste mealder wie Ibele Jonker, rûn 1900 opfolge troch Gerrit Rinkema. De mûne, in achtkante boppekruier, is om 1930 ôfbrutsen en ferfongen troch in elektrysk gemaal. It rinket yn de 10e wyk by it Tsjerkepaed regelt it oanfieren fan wetter nei de Skoatterlânske Kompanjonsfeart.

Beneasten fan de Prikkedaam by de Skoatterlanske Puolle stie in poldermûne foar it bemeallen fan dizze puolle op polder 8.

Pleatsen

Karakteristike pleatsen binne te finen oan de Bij de Leijwei 43 (±1925, stjelp far., ynfl. Amsterdamske Skoalle), Bij de Leijwei 155 (±1940, stjelp, ynfl. Delftse Skoalle), Kapellewei 3 (±1940, slak), Skoatterlânskewei 104 (±1904, dwershûs, fernijingsstyl), 18e Wyk 68 (±1930), Skoatterlânskewei 26 (±1925, slak), Skoatterlânskewei 68 (±1940, ynfl. Delftse Skoalle), 6e Wyk 2 (±1919, kop-romp, keutelbuorkerij). De pleatsen fan begjin 20e iuw oan de Freulewei binne stifte troch Freule de Vos van Steenwijk. Ek de P.W. Janssen's Friesche Stichting hie oan de Freulewei boerespultsjes.

Yn de rin fan 'e iuwen en jieren binne de boeren fan foaral de bou, fia mingd oergien nei inkeld fee en foermais.

Bedriuwen

De turfmakkers en lânarbeiders holden faak ek wat fee, meast in skiep of in geit (de 'ko fan de earmen'). Stadichoan wreide it oantal út en in inkeldenien kocht dêr in ko by. Men tsjerne de molke sels ta bûter. Soks wie in sekuer wurkje dat geregeld mislearre. Men moast sels de molke kwyt sjen te reitsjen. Dat foel faak net ta. Doe't it molkfabryk yn Jobbegea oprjochte waard hie dat ta gefolch dat men de molke makliker kwyt koe. Dat makke wer dat mear arbeiders in ko oantúgden. Yn 1909 wurdt oan de noardkant fan de Skoatterlânske Kompanjonsfeart tsjin de 9e wyk oer in dreachstasjon, neamd de “Ontromer” mei in wenning boud foar it koöperative molkfabryk “Ons Belang” fan Jobbegea. Oer it wetter is de molke út it easten te lang ûnderweis nei it molkfabryk en is dêr oars ferlies fan kwaliteit fan molke en rjemme. Sûnt 1912 waard ek tsiis makke. Yn 1934 wurdt it stasjon sluten en krijt it in wenbestimming. Molke fan de eastlike kant fan de 'Skoatterlânskewei' gie nei it molkfabryk yn Donkerbroek.

Yn 1830 wenje dêr 329 minsken wêrfan twa feanbasen, santsjin boeren, twa boerinnen, tolve feinten, tolve fammen, njoggenenfjirtich arbeiders, fyftsjin arbeidsters, sân skiepskepers, trije skroars, ien bijker, ien skuonmakker, ien skoallemaster en ien kafeehâlder.

As de fyts syn yntree docht kinne se fjierder fan hûs nei de winkel en it wurk of de ferfolchskoalle. Ek komt de winkelman lâns, earst om de boadskippen te notearen om se dan letter te bringen. De skroar komt ek oan hûs. Tusken 1-1-1906 en 31-12-1950 binne 76 kentekens foar autos en motorfytsen útjûn. Benammen de brommer yn de jierren sechstich fan de twintichste iuw hat in grutte rol spile yn it ferleegjen fan de wirkleazens trochdat wurk op in gruttere ôfstân mooglik waard.

Yn 1928 wenje dêr, neist feehâlders, lânbouwers, arbeiders en polderwurkers, ek in weinmakkersfeint, keapman, bakker, tsiismakker, tûnman, trije timmermannen, gemeente-wurkman, masinist molkefabryk, twa kafeehâlders, winkel, feeferloskundige, twa haadmasters, frachtskipper, skipper, trije grûnwurkers, skroar, koperslagger, winkelbetsjinner, trije winkelmannen, twa underwizers, molkfarder en fjouwer ferversfeinten.

Tsjintwurdich gean de measten nei Jobbegea te boadskipjen. Neist de agraarjers reizgje folle op en del foar it wurk. Ek wurkje minsken yn de net-kommersjele tsjinstferliening. Dêr binne noch inkele bedriuwen en zzp-ers.

Tol

Op de kaart fan de gemeente Skoatterlân 1865-1870 fan Jacob Kuyper stiet in tol op de gemeentegrins fan Hoarnstersweach en Donkerbroek.

Wenningen

De âlde pastorije oan it Tsjerkepaed

De measte bebouwing is nei de Twadde Wrâldkriich oan de "Skoatterlânskewei" ta stân kommen. Yn de flauwe bocht stiet op de nûmers 1 – 15 in moaie rige tradisjonalistyske wenningen út om-ende-by 1948. Dêr tichteby is op de nûmers 19-21 in karakteristike dûbele wenning yn Amsterdamske Styl út 1932 te finen dêr't û.o. Goaitsen Burgy wenne hat. Hjir stie earst it ferneamde kafee fan Aldershof. De âlde pastorije oan it Tsjerkepaed fan 1833 en de eardere Grifformearde pastorije (arsjitektenburo Bosma út Drachten) oan de "Skoatterlânskewei" 28 fan 1930, ynfloed Ekspresjonisme, mei de ferspringende geveldielen en fier oerkraachjende dakdielen. De lânarbeidershuzen oan de Dekemawei en it Rogmonepaad fan ±1930. De âld skoallehuzen oan de "Skoatterlânskewei" 71 en oan de 15e wyk. In soad minsken ha balstiennen by de optrit.

De omreizgjende sigeuners en wenweinbewenners stiene mei har weinen oan de Twitelderreed (10e wyk) en oan de Skoatterlânskewei beëasten de tsjerke dêr't no in rychje huzen steane.

Monuminten en bylden

Ryksmonuminten

Objekt Oarspronklike funksje Boujier Arsjitekt Lokaasje Koördinaten Nr. Gebietbeskriuwing Ofbylding
Herfoarme Tsjerke Tsjerke en tsjerke-ûnderdiel 1621
1668 (klok)
1856 (ferbouwing )
Petrus Overney (klok) Skoatterlânskewei 95 21181 Wâldûntginning

Gemeentemonuminten

Objekt Oarspronklike funksje Boujier Arsjitekt Lokaasje Koördinaten Nr. Gebietbeskriuwing Ofbylding
Beam Brune boek (Fagus sylvatica ‘Purpurea’) 1930 Bij de Leijweí 7 NB 53º00'31.52 O 6º08'09.13 Feankoloniale ûntwikkeling
Buorkerij Buorkerij Bij de Leijwei 43 148 Feankoloniale ûntwikkeling
Wenning Wenning 1952 Bij de Leijwei 111, 113, 115, 117 MDM02-K-3257 Feankoloniale ûntwikkeling
Buorkerij Buorkerij Bij de Leijwei 155 149 Feankoloniale ûntwikkeling
Brêge Trambrêge 26-10-1911 Bij de Leijwei 161 150 Feankoloniale ûntwikkeling
Buorkerij Buorkerij Seisde Wyk 2 256 Feankoloniale ûntwikkeling
Skoalle Skoalle 'Op 'e Grins' 1960 J. Bosma en L. van Houten Aise Bruggenswei 2 MDM02-K-3575 Wâldûntginning
Wenning Kafee/winkel en wenning 1932 Bosma arsjitektenburo Skoatterlânskewei 19 MDM02-K-708 Wâldûntginning
Buorkerij Buorkerij ±1925 Skoatterlânskewei 26 MDM02-L-156 Wâldûntginning
Wenning Pastorij Grifformearde Tsjerke 1930 Bosma arsjitektenburo Skoatterlânskewei 28 217 Wâldûntginning
Logegebou Grifformearde Tsjerke 1961 J. Bosma en L. van Houten Skoatterlânskewei 30 MDM02-L-158 Wâldûntginning
Wenning Buorkerij ±1925 Skoatterlânskewei 56 MDM02-L-908 Wâldûntginning
Wenning Wenning 1928 Skoatterlânskewei 63 MDM02-K-1112 Wâldûntginning
Buorkerij Buorkerij Skoatterlânskewei 68 224 Wâldûntginning
Buorkerij Buorkerij Skoatterlânskewei 104 230 Wâldûntginning
Buorkerij Buorkerij 1938 M.O. Meek en C.J. Wierda Tsjongerfallei 24 MDM02-L-39 Tsjongerdelte

Bylden

Byld “Beelden langs de Tjonger" fan 2007 oan de Tsjonger fan de byldhouwer René de Boer. It binne in kano by de Prikkedaam dy't ferwiist nei hjir diene fynsten fan 5200 foar Kristus en 14 weagen as oantinken dêr't de oarspronklike meänders fan de Tsjonger kruse mei it hjoeddeiske Tsjongerkanaal.

Byld fan 2008 troch Bertus Inia op de hoeke fan de Aise Bruggenswei mei de “Skoatterlânskewei” by de skoalle “Op ‘e Grins” dat stelt de libbensrin fan bern foar, yn en nei de skoalleperioade.

Folksferhalen

Yn Hoarnstersweach wenne in keardel, dy wie ôfgryslike sterk. Dy die like folle as acht oaren meielkoar, dat liich ik net. Hy hie read hier, it wie in grouwe keardel en goed oan 'e lingte. As wy graefwurk dienen, dan reinde it spitten mei him (fêstlein 1968).

Yn Hoarnstersweach wenne in hiele sterke keardel. Op in kear doe wienen guon dwaende om in hiele grouwe beam op in wein to lizzen. Hy seach dat se der mei oan wienen, dêrom sei er: "Lit mar los, mannen, ik sil 't wol even foar jim dwaen. Gean mar wei." En doe lei hy dy beam allinnich op 'e wein, earst de swiere kant, doe de lichte kant. Mar dy mannen bedankten him net iens. Sy gongen yn 'e kroech om in buorrel en lieten him stean. Doe tocht er: "Ast jim dan sa'n bytsje wurdich is, dan sil 'k jim wol ha." En hy naem de beam wer fan 'e wein ôf en lei him kreas wer op 'e groun (fêstlein 1969).

Der wenne in boerke yn Hoarnstersweach, dy stie der finansieel net sa bêst foar. Hy frege in lytsfeint en dy krige er. Dy jonge wie dêr in skoftsje, doe gong dêr in barchje dea by dy boer. De boer tocht: "Ik slachtsje dat barchje, dat komt net yn 'e groun. Dat kinne wy wol meielkoar opite." Hy slacht it en hja bihimmelen it meielkoar. Sy ieten der lekker fan. Doe't it barchje goed en wol op wie, stoar der in skiep. Doe slachte it boerke dat skiep ek en dat gong ek ta 't kielsgat yn. De lytsfeint tocht: "Nou sil 't my ris binije - as dat skiep op is, hwat wy dan fierder ha matte." De âlde beppe wenne by harren yn - dat wie de frou har mem - en dy wie tige siik. En, doe it skiep sahwat op wie, doe kom 't âld-minske to forstjerren. De jonge tocht: "Nou smeer ik 'm, hwant no komt âlde beppe aenst op 'e tafel en dêr wol 'k net in stikje fan ha." (fêstlein 1969).

To Hoarnstersweach spûke in man om mei in brijpot om 'e hals. Dêr woarden de bern bang mei makke (fêstlein 1951).

It ferhaal giet dat efter de dikke stien in jonkje sit te skriemen omdat hy de stien net meinimme kin, omdat dy net yn syn bûse past.

Mienskip

Hoarnstersweach oan de Skoatterlânskewei

Hoarnstersweach wurket op mei Jobbegea. De beide doarpen hawwe tegearre ien feriening Pleatslik Belang Jobbegea - Hoarnstersweach, dy't oprjochte is op 24 maart 1900. It doarpshûs oan de Aise Bruggenswei hjit it Pipegaeltsje, it wie eartiids de beukerskoalle. 'Zwanenburgstreek', 'Ambachtshoekje', 'Tjongerstreek', 'Op 'e Grins', 'Skoatterbest', 'By jûn útfûn' en 'De Dikke Stien' binne buertferienings. Ien kear yn de twa jier wurdt it doarpsfeest organisearre, dat bart yn de moanne juny.

De “Omtinker” hat as doel de fraach fan de boarger te helpe oersette yn soarchfragen en it fine fan in oplossing. De “Omtinker” docht dit troch te helpen by it helder krijen fan de soarchfraach fan in bewenner. Bepaalt oft it ferlet troch de bewenner sels dien kin wurde of troch frijwilligers of troch betelle, profesjonele organisaasjes. Om it ferlet yn te folje bemiddelt de “Omtinker” tusken boargers, frijwilligers en organisaasjes. De "Omtinker" hiet no de "Meitinker".

De “Ferbiner” hat as doel de sosjale koheezje yn it doarp te fersterkje troch alle mooglike foarmen fan gearwurking en kommunikaasje op it gebiet fan edukaasje, soarch, opfang, wolwêzen, frijtiidsbesteging, ûntspanning en sport. De “Ferbiner” docht dit troch ferieningen, organisaasjes, aktiviteiten, ideeën, persoanen, ynstânsjes en frijwilligers op de goede mominten mei elkoar te ferbine. Dit is yn 2015 ophâlden.

It jier wurdt ynset mei it ôfwinnen fan it nije jier by de famylje. Tradisjoneel wurdt op earste Peaskedei de peaskebult oanstutsen. Fan oarsprong in foarkristlik gebrûk om duvels fan de winter út te bannen. Fjoer stiet foar it skjinmeitsjen en fruchtberens. Op Himelfeartsdei is it Oldtimerfestival mei de Swarte Gekke Rees; ferklaaide dielnimmers stride mei mâle fehikels om de orizjinaliteitspriis. Simmerdeis wurdt de Pipegaelloop ferrûn. In prestaasjerin troch it prachtich lanlik gebiet fan Hoarnstersweach en Jobbegea, by de gerslânnen lâns, oer sân- en skulpepaden, foarby wiken en bosksingels. Op 11 novimber de jûns wurdt de Sint-Martensoptocht foar de bern hâlden. Yn de Krystnacht ride se troch it doarp mei krystferskes. It jier wurdt ôfsluten mei karbydsjitten en oaljekoeken (mei opbringsten foar de ferienings). Hoarnstersweach leit oan de lange-ôfstân kuierpaden it Fryske Wâldenpaad en it Hantsjemierpaad en is ûnderdiel fan it Kuiernetwurk De Frije Wiken.

It doarp hat lang it ienichste doarp yn de gemeente It Hearrenfean west mei Fryske strjitnammebuordsjes.

Sûnt 1965 kaam de bibliobus del mei boeken, mar dy is dêr ein 2008 mei ophâlden. De minsken kinne no telâne yn de bibleteek fan Jobbegea.

Befolking en Wenningen

1744 1748 1830 1844 1849 1879 1889 1899 1909 1930 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2013 2014
124 117 329 426 547 1033 1111 1130 1152 1048 800 810 822 812 822 832 839 841 858 833 832 833
23 62 117 232 241 235 246 243 321 322 325 325 324 324 332 331

Iepenbier ferfier

Line fan Qbuzz:

Strjitten

Oer de Strjitten fan Hoarnstersweach.

Sjoch ek


Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:
Foar de skiednis fan Hoarnstersweach
  • A.J. Algra - De Middenstand onder de loep in Zuid-Oost Friesland, Stichting Structurele Problemen Friese Middenstand. 1963, Uitgeverij A.J. Osinga N.V., Bolsward
  • Bijlsma - It Heideblomke, In blomke fan eigen groun 1873 -1973, Jobbegea - Skuorregea - Hoarnstersweach. 1973
  • Aaltsje Eijer - Welgelegen, onderzoek naar de bewoners van Welgelegen. 2006
  • Jan Faber - Overzicht van de geschiedenis der Gereformeerde Kerk te Hoornsterzwaag gedurende de jaren 1890 – 1940, samengesteld door den scriba J. Faber. 1940
  • Henk de Haan - de pastorievenen van hoornsterzwaag.
  • Henk de Haan - De moord in de hoorn, vingerafdrukken van de geschiedenis van Jubbega-Schurega en Hoornsterzwaag. 1984. 2012
  • Peter Karstkarel - 419x Friesland, Van Slijkenburg tot Moddergat. 2005, Friese Pers Boekerij/Uitgeverij, Leeuwarden
  • Jubileumboekje 1915-1990 - 75 jaar Christelijk onderwijs in Jubbega en Hoornsterzwaag. 1990
  • Jasper Keizer - Het ontstaan van het Christelijk Onderwijs in de Friese z.o. hoek. 1980, Uitgeverij Friesch dagblad, Leeuwarden
  • Kees Koopstra - Koalsop, in stikje bôle en in tipke stjonkende tsiis. 2012, Uitgeverij Elikser B.V., Leeuwarden
  • Siebrand Krul - Het opbouwwerk in de Kompenije [1927-1940] en zijn voorgeschiedenis. 1984, Heerenveen
  • Siebrand Krul - Geschiedenis van de Kompenije tot 1940. 1987, stichting Slykjild, Heerenveen
  • L. te Nijenhuis - Overzicht Geschiedenis Gereformeerde Kerk Lippenhuizen - Hemrik 1843 - 1993. 1993
  • Jan Zwerver - Jubbega – Schurega in oude ansichten. 1975, Europese Bibliotheek, Zaltbommel
  • Jan Zwerver - De Kompenije yn eader tiid (Jubbega – Schurega – Hoornsterzwaag). 1995, Europese Bibliotheek, Zaltbommel
  • Herinneringen aan de Zevenwouden, gebaseerd op Het Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden (1839-1851) van Abraham Jacob van der Aa. 1998, His story
  • Polygoon bioscoopjournaal, Weeknummer 27-25, Krotwoningen en armoede op de Jubbegasterheide bij Jubbega, Opnamen 01-11-1927
  • Polygoon bioscoopjournaal, Weeknummer 29-07, De Minister van Binnenlandse Zaken, mr. J.B. Kan, legt de eerste steen voor een buurthuis in Jubbega, Opnamen 10-03-1929
  • Doarpsfilms Jubbega en Hoornsterzwaag 1955 en 1965. Johan Adolfs, Enschede
  • Videofilm over oproer in de werkverschaffing in Hoornsterzwaag in 1932 met interviews direct betrokkenen, 1983, Wiebe Hoekstra