IJ (Amsterdam): ferskil tusken ferzjes
omstavere 2015 |
|||
Rigel 1: | Rigel 1: | ||
{{Koördinaten|52_22_51_N_4_56_38_E_type:waterbody_scale:30000_region:NL|52° 22' NB, 4° 56' EL}} |
{{Koördinaten|52_22_51_N_4_56_38_E_type:waterbody_scale:30000_region:NL|52° 22' NB, 4° 56' EL}} |
||
[[Ofbyld:Cornelis anthonisz vogelvluchtkaart amsterdam.JPG|thumb|300px|Amsterdam yn 1544, troch [[Cornelis Anthonisz]], mei it IJ foaroan.]] |
[[Ofbyld:Cornelis anthonisz vogelvluchtkaart amsterdam.JPG|thumb|300px|Amsterdam yn 1544, troch [[Cornelis Anthonisz]], mei it IJ foaroan.]] |
||
[[Ofbyld:Hetij.jpg|thumb|300px|Drokte op it IJ yn de 17e |
[[Ofbyld:Hetij.jpg|thumb|300px|Drokte op it IJ yn de 17e iuw]] |
||
[[Ofbyld:Amsterdam regenboog2.JPG|thumb|300px|It IJ]] |
[[Ofbyld:Amsterdam regenboog2.JPG|thumb|300px|It IJ]] |
||
[[Ofbyld:IJ_4.88665E_52.39839N.png|thumb|300px|Satellytfoto mei it IJ tusken it [[Noardseekanaal]] (lofts) en de [[IJmar]] (rjochts)]] |
[[Ofbyld:IJ_4.88665E_52.39839N.png|thumb|300px|Satellytfoto mei it IJ tusken it [[Noardseekanaal]] (lofts) en de [[IJmar]] (rjochts)]] |
||
Rigel 7: | Rigel 7: | ||
== Skiednis == |
== Skiednis == |
||
Al yn de [[ |
Al yn de [[Midsiuwen]] waard it IJ bedike. |
||
Mids [[19e |
Mids [[19e iuw]] waard besletten om it grutste part fan de seeëarm, dy't nei it westen oant [[Felsen]] en [[Beverwyk]] rûn, [[polder|yn te polderjen]] en it oerbliuwende par fan de Sudersee ôf te sluten middels in [[Daam (wetterkearing)|daam]]. |
||
Tagelyk waard it [[Noardseekanaal]] oanlein (iepene yn [[1876]]) dat it ''Ofsletten-IJ'' mei de doe ek oanleine nije haven [[IJmuiden]] ferbynt. It ''Bûten-IJ'' leit oan de eastside fan de [[Oranjesluzen]] en slút oan op de [[IJmar]] en [[Markermar]]. |
Tagelyk waard it [[Noardseekanaal]] oanlein (iepene yn [[1876]]) dat it ''Ofsletten-IJ'' mei de doe ek oanleine nije haven [[IJmuiden]] ferbynt. It ''Bûten-IJ'' leit oan de eastside fan de [[Oranjesluzen]] en slút oan op de [[IJmar]] en [[Markermar]]. |
||
Rigel 18: | Rigel 18: | ||
Op de hichte fan de eardere [[Amstel (rivier)|Amstelmûning]] waarden trije eilannen yn it IJ oanlein, mei sân út de dunen by IJmuiden, dat frijkaam wie by it dollen fan it Noardseekanaal. Op dy eilannen waard it Sintraal Stasjon boud (iepene yn [[1889]]). Dêrtroch waard de binnenstêd fan Amsterdam ôfskieden fan it IJ, en waarden de measte havenaktiviteiten nei oare plakken oerbrocht. |
Op de hichte fan de eardere [[Amstel (rivier)|Amstelmûning]] waarden trije eilannen yn it IJ oanlein, mei sân út de dunen by IJmuiden, dat frijkaam wie by it dollen fan it Noardseekanaal. Op dy eilannen waard it Sintraal Stasjon boud (iepene yn [[1889]]). Dêrtroch waard de binnenstêd fan Amsterdam ôfskieden fan it IJ, en waarden de measte havenaktiviteiten nei oare plakken oerbrocht. |
||
It eastlik part fan it tichte IJ waard ein [[19e |
It eastlik part fan it tichte IJ waard ein [[19e iuw]] it [[Eastlik Havengebiet]] oanlein mei yn it IJ opsmiten skiereilannen. Ein [[20e iuw]] waard it in wenwyk, deun oan it wetter fan it IJ. De IJmar krige fierder de nijbouwyk [[IJburg]], ek op keunstmjittige eilannen. It sân dêrfoar waard út de omkriten fan [[Lelystêd]] helle. |
||
Foar de oanlis fan de Afrika-haven waard in polder ynrjochte dêr’t trije eilannen yn leine. Dat wiene de eilannen [[Ruigoord]] (eartiids ek wol Kooijen eilân neamd), De Hoorn en Jan Rebellenwaard. Oant ein 20e |
Foar de oanlis fan de Afrika-haven waard in polder ynrjochte dêr’t trije eilannen yn leine. Dat wiene de eilannen [[Ruigoord]] (eartiids ek wol Kooijen eilân neamd), De Hoorn en Jan Rebellenwaard. Oant ein 20e iuw waard der bot protestearre tsjin it ôfbrekken fan Ruigoord. |
||
Yn de IJmar leit ek [[Pampus|Fort Pampus]], dat ta de [[Stelling fan Amsterdam]] beheart. |
Yn de IJmar leit ek [[Pampus|Fort Pampus]], dat ta de [[Stelling fan Amsterdam]] beheart. |
||
Rigel 27: | Rigel 27: | ||
== IJ-fearen == |
== IJ-fearen == |
||
De Amsterdamske fearen fersoargje tsjinsten oer it IJ. Sûnt [[1897]] wurdt de tsjinst tusken it [[stasjon Amsterdam Sintraal|Sintraal Stasjon]] en it Tolhûs yn Amsterdam Noard fersoarge troch de [[Gemeenteveren Amsterdam]] (GV). Yn de rin fan de [[20e |
De Amsterdamske fearen fersoargje tsjinsten oer it IJ. Sûnt [[1897]] wurdt de tsjinst tusken it [[stasjon Amsterdam Sintraal|Sintraal Stasjon]] en it Tolhûs yn Amsterdam Noard fersoarge troch de [[Gemeenteveren Amsterdam]] (GV). Yn de rin fan de [[20e iuw]] kamen der noch ferskate [[fear]]tsjinsten by, sa as de pont nei de Adelaarsweg en ek ferkate lytse IJ-fearen. Yn [[1943]] ûntstie it Gemeentlikferfierbedriuw (GVB) troch fúzje fan de Gemeentetram Amsterdam mei de Gemeentefearen. |
||
Nei de bou fan de Schellingwâlderbrêge (1957), de [[Coentunnel]] (1966), de [[IJtunnel]] (1968) en de [[Zeeburgertunnel]] (1990), wurde gjin auto's mear oerset, mar foar fuotgongers en fytsers binne de IJ-Fearen noch fan grut belang. |
Nei de bou fan de Schellingwâlderbrêge (1957), de [[Coentunnel]] (1966), de [[IJtunnel]] (1968) en de [[Zeeburgertunnel]] (1990), wurde gjin auto's mear oerset, mar foar fuotgongers en fytsers binne de IJ-Fearen noch fan grut belang. |
De ferzje fan 16 jan 2015 om 14.53
It IJ is in rivier, earder in seeëarm, yn de provinsje Noard-Hollân. It eigentlike IJ of Binnen-IJ skiedt de Amsterdamse binnenstêd ôf fan Amsterdam-Noard, en wie oarspronklik in baai fan de Sudersee. De namme IJ is besibbe oan it Germaanske wurdt foar 'wetter', Ae, Ee, Ie of Die (fergelykje mei it Frânske eau).
Skiednis
Al yn de Midsiuwen waard it IJ bedike.
Mids 19e iuw waard besletten om it grutste part fan de seeëarm, dy't nei it westen oant Felsen en Beverwyk rûn, yn te polderjen en it oerbliuwende par fan de Sudersee ôf te sluten middels in daam.
Tagelyk waard it Noardseekanaal oanlein (iepene yn 1876) dat it Ofsletten-IJ mei de doe ek oanleine nije haven IJmuiden ferbynt. It Bûten-IJ leit oan de eastside fan de Oranjesluzen en slút oan op de IJmar en Markermar.
By Spaarndam leit benoarden de Spaarndammerdyk noch in IJ, dat in oerbleaun stik fan de oarspronklike seeëarm is.
Eilannen yn it IJ
Op de hichte fan de eardere Amstelmûning waarden trije eilannen yn it IJ oanlein, mei sân út de dunen by IJmuiden, dat frijkaam wie by it dollen fan it Noardseekanaal. Op dy eilannen waard it Sintraal Stasjon boud (iepene yn 1889). Dêrtroch waard de binnenstêd fan Amsterdam ôfskieden fan it IJ, en waarden de measte havenaktiviteiten nei oare plakken oerbrocht.
It eastlik part fan it tichte IJ waard ein 19e iuw it Eastlik Havengebiet oanlein mei yn it IJ opsmiten skiereilannen. Ein 20e iuw waard it in wenwyk, deun oan it wetter fan it IJ. De IJmar krige fierder de nijbouwyk IJburg, ek op keunstmjittige eilannen. It sân dêrfoar waard út de omkriten fan Lelystêd helle.
Foar de oanlis fan de Afrika-haven waard in polder ynrjochte dêr’t trije eilannen yn leine. Dat wiene de eilannen Ruigoord (eartiids ek wol Kooijen eilân neamd), De Hoorn en Jan Rebellenwaard. Oant ein 20e iuw waard der bot protestearre tsjin it ôfbrekken fan Ruigoord.
Yn de IJmar leit ek Fort Pampus, dat ta de Stelling fan Amsterdam beheart.
It wetterpeil fan it Bûten-IJ wurdt mei de IJmar en de Markermar op in winterpeil fan NAP -0,40 m en in simmerpeil fan NAP -0,20 m holden middels spuien en bemealen. It IJ spilet ek in rol by de drinkwetterfoarsjenning fan goed 1 miljoen Nederlanders omdat it yn ferbining stiet mei de Markermar en de Iselmar. De Iselmar is it grutste swietwetterbekken fan Nederlân.
IJ-fearen
De Amsterdamske fearen fersoargje tsjinsten oer it IJ. Sûnt 1897 wurdt de tsjinst tusken it Sintraal Stasjon en it Tolhûs yn Amsterdam Noard fersoarge troch de Gemeenteveren Amsterdam (GV). Yn de rin fan de 20e iuw kamen der noch ferskate feartsjinsten by, sa as de pont nei de Adelaarsweg en ek ferkate lytse IJ-fearen. Yn 1943 ûntstie it Gemeentlikferfierbedriuw (GVB) troch fúzje fan de Gemeentetram Amsterdam mei de Gemeentefearen.
Nei de bou fan de Schellingwâlderbrêge (1957), de Coentunnel (1966), de IJtunnel (1968) en de Zeeburgertunnel (1990), wurde gjin auto's mear oerset, mar foar fuotgongers en fytsers binne de IJ-Fearen noch fan grut belang.
Sjoch ek
Keppelings om utens
Webkamera
Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory IJ fan Wikimedia Commons. |