Goa (krite)

In Goa (Latynsk: pagus, Nederlânsk: Gouw, Dútsk: Gau, Ingelsk: shire) wie in krite en ynstitúsjoneel ûnderdiel fan in Germaansk stamgebiet.

Yn it part fan Nederlân dat diel útmakke hat fan it Romeinske Ryk, (Nederlân besuden de Ryn), kamen de goaën oerien mei de eardere Romeinske civitates. Yn de Nederlânske skiednis spilen de goaën in rol fan de 4e ieu ôf oant de 11e ieu. Doe't it Frankyske Ryk yn 'e 8e ieu har gesach oer it Nederlânske gebiet útwreide, foarmen de goaën bestjoerlike ryksienheden, laat troch in greve. De greve bestjoerde it goa út namme fan de kening en hienen meastal natuerlike grinzen. Letter gongen de goaën op yn gruttere ferbânnen lykas Hollân of Fryslân.

Rjochterlike funksje yn it goa

De sintrale ynstelling yn it goa dêr't rjocht sprutsen waard wie it ding. Dat wie de gearkomste wêr't de "dinggenoaten", de frije en striidbere manlju, byïnoar kamen (meastal trije kear jiers). Dit barde op in fêst stee (oarspronklik yn de iepen loft). De gearkomsten waarden laat troch in foarsitter, dy't Asega of rjochter neamd waard. Hy spruts rjocht neffens it folksrjocht. Op dizze gearkomsten waarden ek oare wichtige beslissings nomd. Nei de ynliving fan de Fryske gebieten yn it Frankyske Ryk wie de greve meastentiids de foarsitter.

Fan de 10e ieu ôf rekken goaën en goadingen yn ferfal troch it útwreidzjen fan de hearigens (wêrtroch it tal frije manlju minder waard) en troch de ferbrokkeling fan de goaen yn grutte ferbannen. De goanamme waard lykwols noch in skoft brûkt as oantsjutting foar it gebiet.

Goaen yn Nederlân

• Regio's yn Fryslân:
  • Westergoa (tusken Fly en De Boarn)
  • Eastergoa (tusken De Boarn en Lauwers)
  • Súdergoa
  • Teksla (tusken It Fly en Kallantseach, mei Flylân en Tessel)

• Regio's yn Grinslân:
  • Humsterlân (Achtkarspelen en Westerkertier)
  • Hunzegoa (tusken Lauwers en Maarvliet)
  • Fivelingoa (tusken Maarvliet en Tsjamme)
  • Eemsgoa (eastlik fan Tsjamme)
  • Gorecht (Krite fan de stêd Grins)

• Hamalân, wêrút ûntstien binne:
  • Sallân, of Iselgoa
  • Teisterbant (Vijfherenlanden en Neder-Betuwe)
  • Betuwe (Oer-Betuwe)
• Drinte
  • Fivelgoa
  • Flethite of Flethetti (Feluwe) (Utertse Heuvelrêch, Gooi en Gelderske Fallei)

• Regio's yn Hollân:
  • Westflinge (West-Fryslân + Zeevang en Callantsoog)
  • Kinmerlân
  • Rynlân
  • Masalân

• Skelde-Maas-Ryngebiet:
  • Niftarlake (Utert en lâns de Vecht)
  • Hettergoa (eastlike Maasouwer tusken Cuijk en Roermond)
    • Duffelgoa (Lân van Maas en Waal)
    • Keldagoa
    • Mulgoa (lân tusken Maas en Ryn, fan Arcen (Nederlân) oant Erkelenz (Dútslân))
  • Walcheren (Seelân bewester Skelde, tusken Easterskelde en Westerskelde)
  • Maasgoa, winliken Masau (westlike Maasouwer tusken Cuijk en Maastricht)
  • Tubalgoa
  • Hattuaria