Russyske Boargeroarloch: ferskil tusken ferzjes

Ut Wikipedy
Content deleted Content added
MerlIwBot (oerlis | bydragen)
SamoaBot (oerlis | bydragen)
L Bot: Migrating 61 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q79911
Rigel 11: Rigel 11:


[[Kategory:Skiednis fan Ruslân| ]]
[[Kategory:Skiednis fan Ruslân| ]]

[[ar:الحرب الأهلية الروسية]]
[[arz:الحرب الاهليه الروسيه]]
[[ast:Guerra civil rusa]]
[[az:Rusiya vətəndaş müharibəsi]]
[[bg:Гражданска война в Русия]]
[[bs:Ruski građanski rat]]
[[ca:Guerra Civil Russa]]
[[cy:Rhyfel Cartref Rwsia]]
[[cs:Ruská občanská válka]]
[[cv:Раççейри граждан вăрçи]]
[[da:Den Russiske Borgerkrig]]
[[de:Russischer Bürgerkrieg]]
[[el:Ρωσικός Εμφύλιος Πόλεμος]]
[[en:Russian Civil War]]
[[eo:Rusia enlanda milito]]
[[es:Guerra Civil Rusa]]
[[et:Vene kodusõda]]
[[eu:Errusiako Gerra Zibila]]
[[fa:جنگ داخلی روسیه]]
[[fi:Venäjän sisällissota]]
[[fiu-vro:Vinne kodosõda]]
[[fr:Guerre civile russe]]
[[gl:Guerra Civil Rusa]]
[[he:מלחמת האזרחים ברוסיה]]
[[hi:रूसी गृहयुद्ध]]
[[hr:Ruski građanski rat]]
[[hu:Orosz polgárháború]]
[[ia:Guerra Civil Russe]]
[[id:Perang Saudara Rusia]]
[[is:Rússneska borgarastyrjöldin]]
[[it:Guerra civile russa]]
[[ja:ロシア内戦]]
[[kk:Ресей империясының азамат соғысы]]
[[ko:러시아 내전]]
[[la:Bellum Civile Russicum]]
[[lt:Rusijos pilietinis karas]]
[[lv:Krievijas pilsoņu karš]]
[[mk:Руска граѓанска војна]]
[[ms:Perang Saudara Rusia]]
[[mwl:Guerra Cebil Russa]]
[[nds:Russ’sche Börgerkrieg]]
[[nl:Russische Burgeroorlog]]
[[no:Den russiske borgerkrigen]]
[[pl:Wojna domowa w Rosji]]
[[pt:Guerra Civil Russa]]
[[ro:Războiul Civil Rus]]
[[ru:Гражданская война в России]]
[[scn:Guerra civili russa]]
[[sh:Ruski građanski rat]]
[[simple:Russian Civil War]]
[[sk:Ruská občianska vojna]]
[[sl:Ruska državljanska vojna]]
[[sr:Руски грађански рат]]
[[sv:Ryska inbördeskriget]]
[[th:สงครามกลางเมืองรัสเซีย]]
[[tl:Digmaang Sibil sa Rusya]]
[[tr:Rus İç Savaşı]]
[[tt:Русия ватандашлар сугышы]]
[[vi:Nội chiến Nga]]
[[war:Gyera Sibil han Rusya]]
[[zh:俄国内战]]

De ferzje fan 22 apr 2013 om 05.36

De Russyske boargerkriich (Russysk: Гражданская война в России, Grazjdanskaja vojna v Rossii) wie de boargeroarloch dy't folge op de Russyske Revolúsje. Dizze duorre offisjeel fan 1917 - 1921, mar pas healwei de jierren 30 waarden de lêste opstannen (Basmatsjiopstân) stoppe.

De Russyske Revolúsje hie yn 1917 de bolsjewiken ûnder lieding fan Lenin oan de macht brocht. Se hienen mar steun fan ± 25% fan de befolking, mar wisten troch krêftich optreden dochs de macht te gripen. Ut earrdere tasaristyske legers begûnen har no de Wite legers te foarmjen: anti-kommunistyske troepen, laat troch tsaristyske generaals, wêryn monargisten, liberalen, mensjewiken, Kozakken, ekstreem-rjochts en de adel meifochten. Se stienen foar de Readen oer: bolsjewiken en anargisten. Dizze lêsten foarmen in tige ûnorganisearre troep, en waarden op alle plakken weromdreaun. Ek lannen de alliearden yn Ruslân om de Witen by te stean (hoewol't se dêr offisjeel oare redenen foar hienen). De oarloch ferrûn yn it earstoan tige min foar de Readen. De Witen namen heel Sibearje, de Oekraïne, it súdeasten en it westen en noardwesten yn besit. Yn in oantal lannen dy't har ûnôfhinklik ferklearren, Lykas Finlân, barden lytse boargerkrigen tusken Readen en Witen. Petrograd (Sint-Petersburch) waar út it noarden en westen wei yn de tange nomd, wylst Denikin en Koltsjak Moskou en Tsaritsin (it lettere Stalingrad) bedrigen. De Poalen namen op in stuit Kiev yn. Mar in oantal faktoaren (net folle gearwurking tusken de Witen, fierstente lytse bûtenlânske yntervinsje, it wegen en spoarweinet, wêrby't alle spoarwegen nei Moskou laten en de Readen harren troepen maklik fan it iene nei it oare front ferpleatse koenen) joech de Readen in foardiel.
Ien foar ien waarden de tsjinstanners fan de readen fersleinn. Archangelsk foel de Readen sûnder slach of stjit yn hannen, neidat de Britten ôfsetten wienen en it ferdigenjende Wite leger útelkoar fallen wie. De Readen rukten op yn Sibearje, dêr't de Tsjechen harren fertrek kochten mei in geheime skat fan de tsaar en de oerdracht fan admiraal Koltsjak. De Amerikanen hienen har al weromlutsen, yn 1922 moasten de Japanners dit foarbyld folgje. Joedenitsj syn troepen waarden fan Petrograd weislein. Denikin en Wrangel waarden weromdreaun mei de Frânsen op de Krim, dêr't úteinlik de lêste Witen har oerjoegen. De Poalen waarden oant Warsjau weromdreaun, wêrnei't se luykwols dochs noch ûnôfhinklikheid en in tige rom ôfmjitten gebiet krigen (de Readen woenen de hannen frij hawwe). Finlân, Estlân, Letlân en Litouwen waarden opjûn, mar Oekraïne, Armeenje, Azerbaidzjan, Georgje en Turkestan waarden wer stevich ûnder de Russyske plak brocht.

Tsjin begjin 1921 wie de oarloch winliken al troch de Readen wûn, mar de Japanners ferlieten Sibearje pas yn 1922, en de binnenlânske ûnrêst wie pas yn 1924 hielendal ûnderdrukt. Bern fan de rekken waarden fansels de boargers. Reade en Wite terreur easken miljoenen libbens. TEk brutsen der hûngersneden en sykten út. En as hienen boargesr fan de Readen en Witen noch net genôch te frezen hiene, moasten se ek benaud wêze foar elkoar: plonderingen, moard, rôverij en sels kannibalisme waarden sinjalearre. Nei skatting binne tusken 1918 en 1923 sa'n 15 miljoen Russen omkomd.