Theresienstadt (konsintraasjekamp): ferskil tusken ferzjes

Ut Wikipedy
Content deleted Content added
wurk
dien
Rigel 1: Rigel 1:
{{wurk}}
[[File:Czech city Terezin.png|thumb|Plak fan Theresienstadt yn Tsjechje]]
[[File:Czech city Terezin.png|thumb|Plak fan Theresienstadt yn Tsjechje]]
[[File:Theresienstadt arbeit macht frei.jpg|thumb|Poarte fan it kamp]]
[[File:Theresienstadt arbeit macht frei.jpg|thumb|Poarte fan it kamp]]
'''Theresienstadt''' ([[Dútsk]]) of '''Terezín''' ([[Tsjechysk]]) is de namme fan in [[fort (festing)|fort]] yn de [[Tsjechje|Tsjechyske]] festingstêd [[Theresienstadt (stêd)|Theresienstadt]]. It ein 18e ieuske fort, dat it eardere [[konsintratiekamp]] fan Theresienstadt wie, hjit "Lytse Festing", de stêd sels wurdt "Grutte Festing" neamd.
'''Theresienstadt''' ([[Dútsk]]) of '''Terezín''' ([[Tsjechysk]]) is de namme fan in [[fort (festing)|fort]] yn de [[Tsjechje|Tsjechyske]] festingstêd [[Theresienstadt (stêd)|Theresienstadt]]. It ein 18e ieuske fort, dat it eardere [[konsintraasjekamp]] fan Theresienstadt wie, hjit "Lytse Festing", de stêd sels wurdt "Grutte Festing" neamd.


Lêste helte fan de [[19e ieu]] tsjinne it fort as [[finzenis]]. Yn de [[Earste Wrâldkriich]] wie it fort in krichfinzenekamp, dêr't ek de moardner fan [[Frans Ferdinand fan Eastenryk|Frans Ferdinand]], [[Gavrilo Princip]] oant 1916 fêstholden waard. Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] brûkten de [[nazi]]'s Theresienstadt as [[konsintraasjekamp]] en it Lytse Fort wie doe in Gestapofinzenis.
Lêste helte fan de [[19e ieu]] tsjinne it fort as [[finzenis]]. Yn de [[Earste Wrâldkriich]] wie it fort in krichfinzenekamp, dêr't ek de moardner fan [[Frans Ferdinand fan Eastenryk|Frans Ferdinand]], [[Gavrilo Princip]] oant 1916 fêstholden waard. Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] brûkten de [[nazi]]'s Theresienstadt as [[konsintraasjekamp]] en it Lytse Fort wie doe in Gestapofinzenis.
Rigel 10: Rigel 9:


Op 30 oktober 1941 moast SS-Obersturmführer [[Siegfried Seidl]] fanwege [[Adolf Eichmann]] it getto opsette.
Op 30 oktober 1941 moast SS-Obersturmführer [[Siegfried Seidl]] fanwege [[Adolf Eichmann]] it getto opsette.
Fan novimber 1941 oant july 1943 funksjonearre Seidl as earste kommandant fan it getto.<ref>[http://textfeld.ac.at/download/179.pdf. ''Die Lagerkommandanten von Theresienstadt''; skriuwer Answer Lang en Prof. Dr. Wolfgang Neugebauer. Utjouwer:
Fan novimber 1941 oant july 1943 funksjonearre Seidl as earste kommandant fan it getto.<ref>[http://textfeld.ac.at/download/179.pdf. ''Die Lagerkommandanten von Theresienstadt'']; skriuwer Answer Lang en Prof. Dr. Wolfgang Neugebauer. Utjouwer:
Universität Wien/Historisch-Kulturwissenschaftliche Fakultät/Institut für Geschichte, 2011]</ref>
Universität Wien/Historisch-Kulturwissenschaftliche Fakultät/Institut für Geschichte, 2011</ref>
It kamp Theresienstadt gie offisjeel iepen op [[24 novimber]] [[1941]]. In soad Joaden út [[Tsjecho-Slowakije]] waarden doe nei Terezín deportearre. Simmer [[1942]] waard de net-Joadske befolking fan Theresienstadt fuortstjoerd. Under de 'nije bewenners' wienen in protte [[keunstner]]s, musisy en [[jurist]]en. Dêrtroch ûnstie in drok kultuereel libben yn it getto. Yn it kamp húsmannen neist de folwoeksenen ek sa'n 11.000 bern.
It kamp Theresienstadt gie offisjeel iepen op [[24 novimber]] [[1941]]. In soad Joaden út [[Tsjecho-Slowakije]] waarden doe nei Terezín deportearre. Simmer [[1942]] waard de net-Joadske befolking fan Theresienstadt fuortstjoerd. Under de 'nije bewenners' wienen in protte [[keunstner]]s, musisy en [[jurist]]en. Dêrtroch ûnstie in drok kultuereel libben yn it getto. Yn it kamp húsmannen neist de folwoeksenen ek sa'n 11.000 bern.


De Joadse gettobefolking hie een zekere mate van zelfbestuur: de ried fan âlden. Deze raad had onder andere de taak om lijsten op te stellen van wie gedeporteerd zou worden en wie niet. Weigerde men met de Duitsers mee te werken, dan zouden simpelweg alle bewoners gedeporteerd en vermoord worden. Ondertussen werden de leefomstandigheden in Theresienstadt steeds slechter. Waar eerst zo'n 7.000 Tsjechoslowaken hadden gewoond, waren nu 50.000 mensen gehuisvest. Er was weinig [[voedsel]] en alleen al in 1942 stierven er zo'n 16.000 bewoners. Inwoners die zich verzetten tegen de Duitsers of anderszins iets deden dat volgens de Duitsers niet door de beugel kon, kwamen in het "kleine fort" (de finzenis) terecht, waar de leefomstandigheden nóg slechter waren.
De Joadse gettobefolking hie min ofte mear selsbestjoer: de ried fan âlden. Dy rie moast ûnder mear listen opmeitsje fan wa't wol en net deportearre wurde soe. At sy wegeren om mei te wurkjen doene domwei alle bewenners deportearre en ombrocht wurde. Untusken waarden de libbensomstannichheden yn Theresienstadt hieltyd minder. Dêr't earst sa'n 7.000 Tsjechoslowaken wenne hienen, wienen der no 50.000 minsken húsfêste. Der wie te min iten en allinne al yn 1942 stoaren der om en de by 16.000 bewenners. Ynwenners dy't har'fersetten tsjin de Dútsers as oars wat dienen dat harren net noaske, kamen yn it "lytse fort" (de finzenis) telâne, dêr't sy it noch folle minder hienen.


== Modelstêd ==
== Modelstêd ==
[[Ofbyld:Theresienstadt barak.jpg|thumb|250px|Ynterieur fan de barakken]]
[[Ofbyld:Theresienstadt barak.jpg|thumb|250px|Ynterieur fan de barakken]]
[[Ofbyld:Theresienstadt - gedenkstenen.jpg|thumb|250px|Betinkstiennen by yngong Theresienstadt]]
[[Ofbyld:Theresienstadt - gedenkstenen.jpg|thumb|250px|Betinkstiennen by yngong Theresienstadt]]
In [[1943]] werden 500 [[Denemarken|Deense]] Joden naar Terezín gestuurd. De Deense regering stond er op dat het [[Rode Kruis]] toegang kreeg tot de gevangenen. Eind 1943 kreeg het Rode Kruis toestemming om in 1944 de stad te bezoeken. Daarop richtten de nazi's nepcafés en winkels op in het kamp, om het geheel de aanblik te geven van een normale woonplaats. Om de overbevolking voor het Rode Kruis verborgen te houden werden vele Joden naar Auschwitz gestuurd. Daardoor zaten de overgebleven gevangenen met niet meer dan drie mensen op een kamer. Het Reade Krúss wie 'tefreden' oer de opfang fan Joaden en rapporteerde dienovereenkomstig; men had zich compleet laten bedotten.
In [[1943]] waarden 500 [[Denemarken|Deenske]] Joaden nei Terezín stjoerd. De Deenske regearing easke dat it [[Reade Krúss]] tagong ta de finzenen krige. Ein 1943 krige it Reade Krús permisje om yn 1944 de stêd te besykjen. De nazi's makken doe sabeare kafees en winkels yn it kamp, om it op in normaal wenplak lykje te litten. Om de oerbefolking foar it Rode Kruis ferside te hâlden waard in soad Joaden nei Auschwitz stjoerd. Doe sieten net mear as trije minsken op ien keamer. It Reade Krúss wie 'tefreden' oer de opfang fan Joaden en rapportearre dat ek; sy hienen har folslein ferrivelje litten.


De list was succesvol, dat er een propagandafilm over Theresienstadt werd gemaakt: ''[[Theresienstadt: Ein Dokumentarfilm aus dem jüdischen Siedlungsgebiet]]''. In de film wordt gedaan alsof Hitler de Joden een mooie stad heeft geschonken. De film toont gevangen Joden die sport beoefenen of winkelen in het kamp. Na de opnamen werden zowel de acteurs als regisseur [[Kurt Gerron]] naar Auschwitz gestuurd en daar [[gaskamer|vergast]]. Met de film wilden de Duitsers de geruchten over concentratiekampen voor Joden de kop in drukken. Het was de bedoeling dat de film, via het [[Reade Krús]], de wereld rond zou gaan. Bij de bevrijding van Theresienstadt werd de film door de geallieerden gevonden. De film wordt vandaag de dag nog steeds vertoond in het museum op de plek van het kamp.
De list wie sa'n súkses, dat der in propagandafilm oer Theresienstadt makke waard: ''[[Theresienstadt: Ein Dokumentarfilm aus dem jüdischen Siedlungsgebiet]]''. Yn de film wurdt it sa foarsteld as hie Hitler de Joaden in moaie stêd jûn. De film toant finzen Joaden dy't sporte of winkelje yn it kamp. Nei de opnamea waarden sawol de akteurs as regisseur [[Kurt Gerron]] nei Auschwitz stjoerd en dêr [[gaskeamer|fergast]]. De Duitsers woenen mei de film geroften oer konsintraasjekampen foar Joaden de kop yn drukke. It wie de bedoeling dat de film, fia it [[Reade Krús]], de wrâld oer gean soe. By de befrijding fan Theresienstadt waard de film troch de alliearden fûn. De film wurdt no noch hieltyd sjen litten yn it museum op it stee fan it kamp.


== Befrijding ==
== Befrijding ==
Rigel 45: Rigel 44:
<references/>
<references/>
}}
}}
[[Kategory:Konsintraasjekamp]]
[[Kategory:Skiednis fan Tsjechje]]

De ferzje fan 26 mrt 2013 om 17.48

Plak fan Theresienstadt yn Tsjechje
Poarte fan it kamp

Theresienstadt (Dútsk) of Terezín (Tsjechysk) is de namme fan in fort yn de Tsjechyske festingstêd Theresienstadt. It ein 18e ieuske fort, dat it eardere konsintraasjekamp fan Theresienstadt wie, hjit "Lytse Festing", de stêd sels wurdt "Grutte Festing" neamd.

Lêste helte fan de 19e ieu tsjinne it fort as finzenis. Yn de Earste Wrâldkriich wie it fort in krichfinzenekamp, dêr't ek de moardner fan Frans Ferdinand, Gavrilo Princip oant 1916 fêstholden waard. Yn de Twadde Wrâldkriich brûkten de nazi's Theresienstadt as konsintraasjekamp en it Lytse Fort wie doe in Gestapofinzenis.

Theresienstadt yn de Twadde Wrâldkriich

Op 10 juny 1940 naam de Gestapo it befel yn Terezín oer. Tsjechyske en Moravyske fersetsstriders waarden yn it fort fêst set. Fan novimber 1941 ôf soe de stêd Theresienstadt (de Grute Festing) tsjinje as getto foar deportearre Joaden en wie Theresienstadt feitlik in konsintraasjekamp wurden. Theresienstadt wie fral in trochstjoerkamp foar Joaden dy't meast rillegau nei Auschwitz-Birkenau of oare ferneatigingskampen stjoerd waarden.

Op 30 oktober 1941 moast SS-Obersturmführer Siegfried Seidl fanwege Adolf Eichmann it getto opsette. Fan novimber 1941 oant july 1943 funksjonearre Seidl as earste kommandant fan it getto.[1] It kamp Theresienstadt gie offisjeel iepen op 24 novimber 1941. In soad Joaden út Tsjecho-Slowakije waarden doe nei Terezín deportearre. Simmer 1942 waard de net-Joadske befolking fan Theresienstadt fuortstjoerd. Under de 'nije bewenners' wienen in protte keunstners, musisy en juristen. Dêrtroch ûnstie in drok kultuereel libben yn it getto. Yn it kamp húsmannen neist de folwoeksenen ek sa'n 11.000 bern.

De Joadse gettobefolking hie min ofte mear selsbestjoer: de ried fan âlden. Dy rie moast ûnder mear listen opmeitsje fan wa't wol en net deportearre wurde soe. At sy wegeren om mei te wurkjen doene domwei alle bewenners deportearre en ombrocht wurde. Untusken waarden de libbensomstannichheden yn Theresienstadt hieltyd minder. Dêr't earst sa'n 7.000 Tsjechoslowaken wenne hienen, wienen der no 50.000 minsken húsfêste. Der wie te min iten en allinne al yn 1942 stoaren der om en de by 16.000 bewenners. Ynwenners dy't har'fersetten tsjin de Dútsers as oars wat dienen dat harren net noaske, kamen yn it "lytse fort" (de finzenis) telâne, dêr't sy it noch folle minder hienen.

Modelstêd

Ynterieur fan de barakken
Betinkstiennen by yngong Theresienstadt

In 1943 waarden 500 Deenske Joaden nei Terezín stjoerd. De Deenske regearing easke dat it Reade Krúss tagong ta de finzenen krige. Ein 1943 krige it Reade Krús permisje om yn 1944 de stêd te besykjen. De nazi's makken doe sabeare kafees en winkels yn it kamp, om it op in normaal wenplak lykje te litten. Om de oerbefolking foar it Rode Kruis ferside te hâlden waard in soad Joaden nei Auschwitz stjoerd. Doe sieten net mear as trije minsken op ien keamer. It Reade Krúss wie 'tefreden' oer de opfang fan Joaden en rapportearre dat ek; sy hienen har folslein ferrivelje litten.

De list wie sa'n súkses, dat der in propagandafilm oer Theresienstadt makke waard: Theresienstadt: Ein Dokumentarfilm aus dem jüdischen Siedlungsgebiet. Yn de film wurdt it sa foarsteld as hie Hitler de Joaden in moaie stêd jûn. De film toant finzen Joaden dy't sporte of winkelje yn it kamp. Nei de opnamea waarden sawol de akteurs as regisseur Kurt Gerron nei Auschwitz stjoerd en dêr fergast. De Duitsers woenen mei de film geroften oer konsintraasjekampen foar Joaden de kop yn drukke. It wie de bedoeling dat de film, fia it Reade Krús, de wrâld oer gean soe. By de befrijding fan Theresienstadt waard de film troch de alliearden fûn. De film wurdt no noch hieltyd sjen litten yn it museum op it stee fan it kamp.

Befrijding

Op 3 maaie 1945 droegen de nazi's de kontrôle oer it kamp oer oan it Reade Krús en op 8 maaie waard Theresienstadt offisjeel troch it Reade Leger befrijd.

Deadetal

Fan novimber 1941 oant april 1945 waarden sa'n 144.000 Joaden nei Theresienstadt deportearre; 33.000 fan harren stoaren yn de stêd sels troch brekme, sykte, tramtearring of eksekúsje. 88.000 Joaden waarden út Theresienstadt wei deportearre nei ferneatigingskampen, fral nei Auschwitz en Treblinka). By de befrijding wiene noch 19.000 finzenen yn libben. Fan de deportearre joaden dy't yn ferneatigingskampen bedarre oerlibben mar 3000. Fan de 10.500 bern yn it getto soene mar 142 de oarloch oerlibje. In grut part fan de finzenen waard krekt foar de befrijing fan Theresienstadt troch de Alliearden noch deasketten en yn massagrêven smiten.

De goed 140.000 nei Theresienstadt deportearre minsken kamen út de folgjende lannen:

Keppelings om utens

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:
  1. Die Lagerkommandanten von Theresienstadt; skriuwer Answer Lang en Prof. Dr. Wolfgang Neugebauer. Utjouwer: Universität Wien/Historisch-Kulturwissenschaftliche Fakultät/Institut für Geschichte, 2011