Septuaginta: ferskil tusken ferzjes

Ut Wikipedy
Content deleted Content added
L →‎Literatuur: stikje oerset
Rigel 89: Rigel 89:
* [http://www.chabad.org/calendar/view/day_cdo/aid/240751/jewish/Torah-translated-into-Greek.htm Chabad.org: ''Today In Jewish History'']
* [http://www.chabad.org/calendar/view/day_cdo/aid/240751/jewish/Torah-translated-into-Greek.htm Chabad.org: ''Today In Jewish History'']


== Literatuur ==
== Literatuer ==
* I.L. Seeligman, ''The Septuagint version of Isaiah'' (1948)
* {{aut|I.L. Seeligman}}, ''The Septuagint version of Isaiah'' (1948)
* P. Kahle, ''Die Kairoer Geniza'' (1962), blz. 222-279
* {{aut|P. Kahle}}, ''Die Kairoer Geniza'' (1962), blz. 222-279
* S. Jellicoe, ''The Septuagint and modern study'' (1968)
* {{aut|S. Jellicoe}}, ''The Septuagint and modern study'' (1968)
* Alfred Rahlfs, [http://www.archive.org/stream/mitteilungendess00akaduoft#page/n9/mode/2up ''Verzeichnis der griechischen Handschriften des Alten Testaments, für das Septuaginta-Unternehmen''], Göttingen 1914.
* {{aut|Alfred Rahlfs}}, [http://www.archive.org/stream/mitteilungendess00akaduoft#page/n9/mode/2up ''Verzeichnis der griechischen Handschriften des Alten Testaments, für das Septuaginta-Unternehmen''], [[Göttingen]] 1914.


{{Boarnen|boarnefernijing=
{{Appendix}}
<references/>}}


[[Kategory:Bibeloersetting]]
[[Categorie:Bijbelvertaling]]
[[Kategory:Hebrieuske Bibel]]
[[Categorie:Hebreeuwse Bijbel]]
[[Categorie:Septuagint]]
[[Kategory:Septuagint]]
[[Kategory:Hânskrift fan it Alde Testamint]]
[[Categorie:Handschrift van het Oude Testament]]


[[ar:السبعونية]]
[[ar:السبعونية]]

De ferzje fan 10 nov 2012 om 15.40

Oan dizze side wurdt noch wurke!

Fier hjir asjebleaft gjin bewurkings út
oant de skriuwer mei de side klear is.


De Chester Beatty Papyrus VII bevat stukken Deuteeronomium
De Septuagint: een kolom in unciaal schrift van 1 Ezra uit de Codex Vaticanus

De Septuagint, meastentiids ôfkoarten as LXX (70 yn Romeinske sifers), is de namme foar de Grykske oersetting fan de Tenach of it Alde Testamint, dy't tusken likernôch 250 f. Kr. en 50 f. Kr. makke waard.

De Namme en it ûntstean fan de Septuagint

Septuagint of Septuaginta (Latyn: ‘santich’, ôfkoarting fan interpretatio septuaginta virorum, Gryksk: η μετάφραση των εβδομήκοντα, "oersetting fan de santich manlju"; ynstee fan virorum wurdt ek seniorum ('âlderein') of interpretum ('oersetters') brûkt). Neffens de oerlevering waard de Hebrieuske Bibel yn it Gryksk oersetten troch 70 (neffens oare boarnen 72) oersetters dy't, hoewol ûnôfhinklik fan elkoar wurkjend, op bjusterbaarlike wize allegear deselde oersettings makken.

De oersetting wie ynearsten bedoeld foar de grutte kloft Gryksktalige joaden yn Egypte. Hja brûkten it Hebrieusk nammentlik langer net mear as memmetaal.

Joadske fisy

De orizjinele rabbynske Septuagint befettet neffens Joadske boarnen allinnich de earste fiif boeken fan Mozes, (Genesis, Eksodus, Levitikus, Numeri en Deuteronomium), wylst de kristlike boarnen sizze dat de rabbinen de Tenach folslein yn it Gryksk oersetten hawwe. Ûnderwilens hawwe deselde 72 rabbinen yn Talmoedtraktaat Megilla 9a en 9b fermeld dat fyftsien passaazjes fan harren Septuagint-oersetting ien op ien njonken de orizjinele Hebrieuske fersy lein wurden kinne.

Yn in twadde besiking om, na een niet succesvolle poging 61 jaar eerder, de Torah in het Grieks te vertalen, verzamelde de Grieks-Egyptische koning Ptolemaeus II 72 rabbijnen en plaatste hen in 72 afzonderlijke ruimten. Zijn opdracht was dat iedere rabbijn een vertaling van de Torah in het Grieks aan hem moest leveren.

Op de achtste van de maand Teweet van Joodse jaar 3515 (246 v.Chr.) werden 72 versies geleverd, met inbegrip van identieke veranderingen op 13 plaatsen (waar zij ieder van mening waren dat een letterlijke vertaling een corruptie van de ware betekenis van Torah zou vormen). De traditie wil dat alle vertalingen identiek bleken, terwijl men nog wel stiekem onafhankelijk bepaalde veranderingen in de vertaling aangebracht zou hebben. Deze Griekse vertalingen werden Septuagint („van de zeventig”) genoemd.

Under it tiidrek fan de Talmoeden krige men spyt foar it meitsjen fan de oersetting, sadat de Joadske datum 8 Teweet in fastendei waard.

Konflikten tusken Joaden en kristenen

De LXX wie ûnder it Hellenisme en de earste ieuwen fan it kristendom de wichtichst en faakst brûkte Bibeloersetting, by de kristenen likegoed as by de Joaden. Under de Joaden krige de oersetting fan om-ende-by 100 n. Kr. ôf in minne namme, om't kristenen dermei besochten oan te toanen dat Jezus Kristus de foarseine Messias wie.

Nei inkele besikingen om de Hebrieuske Bibel op 'e nij, mar dan letterliker oer te setten – troch Aquila (hiel bot letterlik, en dêrtroch ûnbegryplik), troch Symmachus en troch Theodotion (in herziening fan de LXX) – wurdt yn de synagoge besletten allinnich noch mar de Bibel yn it Hebrieusk te lêzen hat men de LXX oan de kristen oerlitten. Der waard yn Hebrieuwsk ûnderwiis oan bern ynvestearre en it proses fan standerdisearje fan wat lang om let de Masoretyske tekst gean hite soe waard trochsetten.

Kristlike fisy

By de kristenen hat de LXX fan grut belang west foar harren sindingswurk. It grutstepart fan de bekearlingen yn de earste ieuwen wienen nammentlik Grykstalich en hienen troch de LXX fuort de oersetting fan it AT beskikber. It belang fan de LXX docht fierder bliken út it grutte tal sitaten dy't yn de nijtestamentyske brieven en de evangelyën steane en dy't neffens de Grykske tekst binne en net neffens de Masoretyske Hebrieuske tekst.

De boeken fan de Septuagint neffens it kristendom

De Septuagint befettet mear boeken as de Hebrieuske Bibel.

  1. Kanonike boeken. De septuagint befettet de folsleine Hebrieuske Bibel yn it Gryksk dêr't de oersetting net altiten lyk fan is.
  2. Deuterokanonike boeken: binne 7 of 10 yn tal, ôfhinklik op hokker wize dat yndield wurdt. Dy boeken wurde sawol yn de Easterske Ortodokse tsjerken as by de Roomsk-Katolike tsjerke as gesachhawwend beskôge, mar net troch de protestanten.
  3. Apokrive boeken: dizze wurde troch de Roomsk-Katolike tsjerke allegear en troch de Eastersk ortodokse tsjerken meastentiids as net wier beskôge. (Psalm 151; 3 en 4 Makkabeeën, 1 (=3) Ezra; Psalmen van Salomo
  4. It boek Oden bestiet út Fersen dy't kopiearre binne út it Ald Testamint; de Deuterokanonike boeken of it Nije Testamint. It boek is apokryf; de ynhâld net.

Komôf en skiednis fan de tekst

Vroegere tekstcritici veronderstelden dat de LXX een vertaling van de Masoretische tekst (MT) was. Door vergelijking met sommige Dode-Zeerollen is men tot de conclusie gekomen dat LXX (en Samaritaanse Pentateuch) enerzijds en Masoretische tekst anderzijds twee teksttypes vertegenwoordigen die allebei vertegenwoordigd zijn onder de Dode-Zeerollen. Tussen de Dode-Zeerollen bevinden zich zowel boekrollen die familie zijn van de Masoretische tekst, bijvoorbeeld 1QIsa a, de grote Jesajarol uit grot 1, als boekrollen die verwant lijken aan de LXX, bijvoorbeeld 4QSam b, één van de Samuëlrollen uit grot 4.

Van de LXX beschikt men over de volgende handschriften:

  • Van de vóórchristelijke tekst zijn nog enkele fragmenten over met regels van Deuteronomium; de papyrus F266 en John Rylands Grieks 458.
  • Uit de eerste eeuw stamt de rol met kleine profeten van Nahal Hever, (132-135).
  • Uit de 2e en 3e eeuw zijn fragmenten over van de LXX op papyrus: Chester Beatty papyri,Oxyrhynchus papyri, Berlijnse Genesis; de Freer-collectie, en de Scheide papyri.[1]
  • Uit de vierde eeuw stammen de perkamenten uncialen, Codex Alexandrinus (5e eeuw), de Codex Vaticanus en de Codex Sinaiticus die voor het eerst vrijwel de gehele Septuaginta bevatten.
  • Nog jonger is een grote hoeveelheid Byzantijnse minuskels.

De tekst van de LXX werd na de eerste eeuw door christenen bewaard en doorgegeven, en zoals bij elke tekst die wordt gekopieerd ontstonden er varianten. We weten van drie pogingen de tekst zo goed mogelijk te reconstrueren:

  • O: de recensie die teruggaat op Origenes. Deze zou stammen van de vijfde kolom van de Hexapla, het grote, helaas verloren gegane werk uit ca 240, waarin hij de Hebreeuwse tekst van het Oude Testament naast de belangrijkste vertalingen van zijn tijd, waaronder de LXX, plaatste.
  • L: Rond 275 vervaardigde ook Lucianus van Antiochië, de presbyter die als martelaar stierf op 7 januari 312, een recensie van de LXX. Hij had, anders dan Origenes, geen wetenschappelijke maar praktische bedoelingen. Kenmerkend is dat hij nooit iets weglaat, waardoor nogal eens verdubbelingen zijn ontstaan.
  • C: Hiëronymus, die zelf de Bijbel uit het Hebreeuws naar het Latijn vertaalde (de Vulgaat), noemt nog een recensent, Hesychius. We weten niet veel van deze persoon af.

Farianten en omstreden boeken

Er zijn binnen de LXX vaak zulke verschillen, dat de moderne uitgave van de Septuaginta, de Deutsche Bibelgesellschaft, van veel boeken twee versies weergeeft: van Jozua 18 en van Richteren een versie uit Codex A en een uit B; Tobias één versie uit A en B en een andere uit codex S, zo ook bij Daniël. De wijsheid van Jezus Sirach heeft in de minuskels geregeld extra verzen, die in de uncialen en in het Hebreeuws ontbreken. Zoals bekend hebben de boeken Daniël en Ester in het Grieks extra hoofdstukken.
Ook het boek Psalmen heeft een psalm extra, Psalm 151. Merkwaardig is het verschil in telling met de masoretische tekst: In de LXX vormen psalm 9 en psalm 10 samen één psalm: 9. Vanaf daar loopt de nummering van de LXX voor op de masoretische tekst. Psalm 11(MT) is in de LXX psalm 10; psalm 145 van de LXX is "onze" 146. Psalm 146 bestaat in de LXX dan uit de eerste 11 verzen van de Masoretische tekst ("onze" tekst) van Psalm 147. Psalm 147 bestaat in de Septuaginta uit de tweede helft van onze 147. Van 148 t/m 150 van komt de nummering weer overeen, en volgt in de LXX Psalm 151; een lied van 7 verzen waarin David zijn overwinning op Goliath beschrijft. Uit de variabele samenstelling van de rollen met Psalmen die bij de Dode-Zeerollen zijn aangetroffen, valt op te maken dat de eindredactie van het boek Psalmen als geheel betrekkelijk laat heeft plaatsgevonden. De indeling in vijf boeken is echter in de LXX hetzelfde als in de MT.

Gebrûk, oersetting, gesach

Sûnt de 2e ieu waard yn it Westen gebrûk makke fan alderlei Latynske oersettings, de Vetus Latina. Dat hawwe wat it Alde Testamint oanbelanget oersettings west fan de LXX. Tusken 390 oant 405 wurke Hiëronymus fan Stridon foar paus Damasus I oan de offisjele Latynske Fulgata. Dêrfoar hat hy it Alde Testamint streekrjocht oerset út it Hebrieusk. Fan de troch him "Deuterokanoniken" neamde boeken revisearre hy de al besteande oersetting yn it Latyn mei help fan it Grykske orizjineel yn de LXX. Yn de Fulgaat sette hy de boeken, op in inkele útsûndering, yn de folchoarde fan de LXX, dy't fan de joadske yndieling ôfwykt.

Tsjintwurdich is de LXX de standerttekst foar de Eastersk-Ortodokse Tsjerke. Bijbelvertalingen van het OT maken gebruik van de Masoretische grondtekst en alleen in twijfelgevallen van de LXX en andere oude vertalingen.

De deuterocanonieke boeken worden vertaald vanuit de Septuagint. Deze deuterocanonieke boeken hebben in de Rooms-Katholieke kerk gezag in de versie van de Vulgaat, dat komt er op neer dat men de LXX als brontekst neemt. In de protestantse kerken gelden ze als apocrief, als niet-geïnspireerde gedachten van mensen.

  • Van het boek de Wijsheid van Jezus Sirach kent men 2/3 van het oorspronkelijke Hebreeuws uit de kelder van een synagoge en van Massada. Voorts is er een Syrische versie die onafhankelijk van de LXX is ontstaan.
  • Van het boek Tobit zijn er bij de Dode-Zeerollen Hebreeuwse en Aramese snippers gevonden.
  • De boeken I Makkabeeën, Judith en (deels?) Baruch zijn waarschijnlijk oorspronkelijk in het Hebreeuws geschreven, maar er zijn geen Hebreeuwse of Aramese handschriften bewaard gebleven.
  • Van de boeken II Makkabeeën, Wijsheid van Salomo en de aanvullingen op Ester en Daniël wordt aangenomen dat ze in het Grieks zijn geschreven.

Berjocht:Zie ook

Belang fan de LXX

Los van de vraag of men haar gezag wil toekennen, is de LXX van belang voor de wetenschap:

  • Door de LXX beschikken we over de inhoud van het Oude Testament in de taal van het Nieuwe. Dat is belangrijk voor woordstudies, bijvoorbeeld thora, leer, is in de LXX vertaald met nomos, wet. Dat bevestigt dat in het NT het woord nomos soms beter met leer, onderwijs kan worden vertaald. Een ander woord is het Hebreeuwse chesed (goedertierenheid) dat in de LXX eleos, barmhartigheid is (en niet charis, genade).
  • Tekstkritiek: af en toe is een fout in de Masoretische Tekst te reconstrueren met behulp van de LXX. Een voorbeeld is Psalm 145:13, waar de reconstructie die men met behulp van de LXX had gemaakt, door de Dode-Zeerollen wordt bevestigd.[2]
  • Citaten: soms wordt in het Nieuwe Testament nogal vrij geciteerd: er worden twee teksten gecombineerd of er wordt een nieuwe betekenis in de tekst gelegd, dan wel herkend. Met name in de Brief aan de Hebreeën en het hierboven al genoemde evangelie volgens Matteüs echter blijken de citaten niet slordig, maar zijn de verschillen te verklaren met behulp van de LXX.[3]
  • Ontwikkeling dogmatiek: een toch niet onbelangrijk leerstuk als de opstanding van de doden wordt in het Oude Testament eigenlijk alleen in het late boek Daniël geleerd. In de apocriefen zien we het onderwerp zich ontwikkelen.[4] Jezus en de apostelen onderwijzen het ook.
  • Geschiedenis van de intertestamentaire periode: met name de boeken van de Makkabeeën zijn, met Flavius Josefus, de belangrijkste informatiebron over deze periode.


Sjoch ek

Keppeling om utens

Literatuer

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:
  1. de toevoeging (v.Chr) in Kok, Kampen Bijbelse encyclopedie, 3e ed 1979, is naar mijn mening vrijwel zeker een drukfout.
  2. zie voetnoot NBV
  3. Aanhalingen, Bijbelse encyclopedie, Kok, Kampen, 3e druk, 1979, Kok Kampen
  4. P. Beentjes, de wijsheid van Salomo, KBS/VBS,1987, bladzijde 24, 29