Braille

Brailleskrift waar het woord "PREMIER" (eerste) te lezen is

Braille is in spesjaal foar blinen ûntwikkele lês- en skriuwalfabet. De Frânsman Louis Braille (1809-1852), dy't sels blyn wurdeen wie doe't er trije jier wie, ûntwikkele en perfeksjonearre dit skrift, oant it yn 1829 as brûkbere metoade brûkt wurde koe op it Paryske blinenynstitút dêr't hy siet. Pas yn 1854 waard it lykwols offisjeel as alfabet akseptearre.

Braille hie it idee foar in reliëfalfabet grif fan in Frânske militêre útfining út 1819. De artilleryoffisier Charles Barbier ûntwikkele it 'nachtskriuwen', in systeem fan tolwe puntsjes dêr't nachts boadskippen mei trochjûn wurrde koenen.

Braille is in saneamd reliëfalfabet; de letters en oare oantsjuttings wurde mei puntsjes yn it papier drukt, sadat der in lytse ferhegeing fielber is, dy't meit de fingertoppen 'lêzen' wurde kinne. De puntsjes steane op rasters fan 2 by 3 puntsjes (in ferienfâldiging fan de tolwe puntsjes fan it nachtskriuwen), wêrbt't yn totaal 63 tekens mooglik binne. Binne by de punten- en streepkeskoade fan it 'morse' de meastbrûkte letters it ienfâldichst hâlden, by braille nimt de kompliseardens fan de kombinaasjes ta mei it plak yn it alfabet.

De braillepuntsjes binne nûmere: fan linksboppe nei linksûnder 1, 2 en 3; fan rjochtsboppe neo rjochtsûnder 4, 5 en 6. De puntsjes 1, 2, 4 en 5 wurde brÛkt foar de letters a o/m j (groep 1). Punt 3 komt derby foar de letters k o/m t (groep 2) en foar de oeubleaune letters wurdt punt 6 derby brûkt, útsein foar de letter 'w', dy't Braille as in twaklank beskôge en dy't hy dêrom yndielde by de bysûndere kombinaasjes: twaklanken (lykas de 'ui'), letterkombinaasjes, letters mei aksinten, en lêstekens, wêrûnder ek kursiven, haadletteroantsjutting, sifers, in herstelteken, dollarteken, ensfh. Alle kombinaasjes binne yndield yn 7 groepen. Sifers wurde trouwens oantsjutten troch it siferteken (de puntsjes 3, 4, 5 en 6) foar de letters a o/m j te setten. In haadletter wurdt foarôfgien troch in spesjaal haadletterteken. Ofkoartings as 'NAVO' kinne troch it brûken fan in kapitaalfêst teken oantsjutten wurde mei 5 tekens.

Letters en sifers

A of 1 A of 1   B of 2 B of 2   C of 3 C of 3   D of 4 D of 4   E of 5 E of 5   F of 6 F of 6   G of 7 G of 7   H of 8 H of 8   I of 9 I of 9   J of 0 J of 0   K K   L L   M M   N N   O O   P P   Q Q   R R   S S   T T   U U   V V   W W   X X   Y Y   Z Z

Oare symboalen

haadletter volgt haadletter volgt   sifer folget sifer folget   apostrof apostrof   punt punt   komma komma   puntkomma puntkomma   útropteken útropteken   oanhellingsteken iepenje oanhellingsteken iepenje   oanhellingsteken slute oanhellingsteken slute   vraagteken vraagteken   haakje haakje   ôfbreekteken (streepke) ôfbreekteken (streepke)

It skriuwen yn braille gebeurt van rechts naar links, zodat bij omkering van het papier de bobbeltjes van links nei rechts gelezen kunnen worden. Een geoefende braillelezer kan vrijwel even snel lezen als een ziende. Brailleboeken nemen wel vijf keer zoveel volume in als gewone boeken.

Oan dizze side wurdt noch wurke! Fier hjir asjebleaft gjin bewurkings út oant de skriuwer mei de side klear is.

Der bestiet ek Koartskrift yn graden, een soort steno voor braille, en braillemethoden voor muziek en wiskunde. Speciaal voor tekstverwerking op de computer is een nieuwe braillemethode ontwikkeld met 8 puntsjes, zodat er enkelvoudige combinaties voor stijlaanduidingen, cijfers en hoofdletters beschikbaar kwamen. Hierdoor neemt het brailleschift niet meer plaats in dan het gewone schrift.

Der besteane braille-skriuwmasines (mei 7 toetsen, 1 foar elk puntsje en in spaasjetoets), braille-printers, en brailleleesregels (waarmee blinden tekst kunnen lezen die anders op het computerscherm verschijnt).

Ferskaat

It tsjinstelde fan braille - in drukte of skreaune tekst dy't foar sjende minsken lêsber is - wurdt troch blinen swartskrift of dwartdruk neamd.

Sjoch ek

• Blinenbibleteek
• Blyndruk
• Brailleliga

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Nele Decroock en Kim Bols: it brailleskrift Brailleliga Via de Belgische site Braillepost is it mooglik online gratis braillepost te ferstjoeren. Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Braille letters fan Wikimedia Commons.