Maya's

Mayaman

De Maya's (Yucateeks Maya: maaya'ob, Spaansk: mayas) bbinne in folk yn it suden fan Meksiko en noardlik Sintraal-Amearika. De term wurdt brûkt as oerkoepeljende namme foar in grut oantal ynlânske folken út deselde regio, dy t deselde kulturele en taalkundige eftergrûn hawwe.

Oan dizze side wurdt noch wurke! Fier hjir asjebleaft gjin bewurkings út oant de skriuwer mei de side klear is.

Hjoed de dei binne der sa'n 7 miljoen Maya-sprekkende boeren en stedelingen yn Guatemala, Belize, Honduras en yn de Meksikaanse steaten Yucatán, Quintana Roo, Campeche, Chiapas en Tabasco. De Maya’s binne ferdield oer 29 ferskillende folken. Op it skiereilân Yucatán wonen veruit de meeste Maya’s. De Maya in Guatemala hawwe fan alle Maya-volkeren de meeste kenmerken van de oude Mayacultuur behouden. Dit omdat hier de inheemse volkeren tot ver in de 20e eeuw gescheiden werden gehouden van Europeanen en hun afstammelingen.

Eftergrûn

In soad Maya's wrakselje mei it probleem dat ze enerzijds willen profiteren van de goede kanten van de moderne wereld, terwijl ze intussen niet hun eigen identiteit willen verliezen. Gedurende de twintigste eeuw zijn de Maya's niet alleen het slachtoffer geweest van achterstelling en ontrechting, maar ook van vervolging en massamoord.

Meer dan tachtig procent van de 200.000 slachtoffers van Guatemalteekse burgeroorlog (1960-1996) bestond uit Maya's; in de jaren '80 ûnder de presidenten Romeo Lucas García en Efraín Ríos Montt barde yn Guatemala in streekrjochte genoside op de Mayabefolking. De Rooms-katholieke Kerk van Guatemala hat de vaak grouwelige misdieden wiidweidich dokumintearre, hetgeen een biskop fan it aartsbisdom, Juan Gerardi, it libben koste. Iemand die van Mayaanse zijde actie fiert tsjin voortbestaande rechteloosheid is Rigoberta Menchú (Nobelprijs voor de Vrede, 1992). Onder internationale druk zijn de laatste jaren overigens meer rechten toegekend aan het omvangrijke Mayaanse bevolkingsdeel; vooral het tweetalig onderwijs is internationaal wel geprezen. In Mexico leefden de spanningen op toen in 1994 het Zapatistisch Nationaal Bevrijdingsleger (EZLN) in Chiapas in opstand kwam.

Yn Meksiko is Francisco Luna Kan yn 1976 as earste Maya ta gûverneur fan Yucatán keazen en ferskate middelgrutte stêden yn Guatemala hawwe de lêste jierren foar it earst Mayaburgemasters hân; dochs binne Maya's noch altiten polityk sterk ûnderfertsjintwurdige.

Religy

Sûnt de jierren santich hawwe in soad Maya's har ta it protestantisme bekeard; onder de Maya's in Guatemala en Chiapas bevinden zich inmiddels meer protestanten dan katholieken. Vooral het evangelicaal christendom en pinksterkerken zijn populair. Deze verandering is niet onomstreden.

Ten tijde van de 'violencia' werd het werk van Noord-Amerikaanse protestantse zendelingen door de moorddadige Guatemalteekse overheid bevorderd, terwijl progressieve rooms-katholieke priesters werden vervolgd. Veel oude (gemeenschaps)tradities zullen o.i.v. het anti-ritualistische protestantisme verdwijnen, al heeft dit het voordeel dat protestantse Maya's de vaak dure gemeenschapsplichten niet meer hoeven te vervullen en zodoende tot economische ontwikkeling kunnen komen.

Ook voor het bestrijden van alcoholisme schijnt de bekering tot het protestantisme van veel Maya's een positief effect te hebben gehad. In sommige plaatsen is het tot geweldsuitbarstingen gekomen tussen katholieke en protestantse Maya's.

Kombinaasjes fan it Rooms-Katholiek geloof mei tradtionele mayareligie zijn ook nog steeds terug te vinden.

Klean

Guatemalaanske froulju yn tradisjonele klean

De Maya zijn vooral bekend om hun felgekleurde soorten textiel, gemaakt van garen. Deze textiel wordt gewoven tot onder andere capes, t-shirts, overhemden, en jurken. Elk dorp heeft zijn eigen kenmerkende patroon. Vrouwenkleding bestaat bij de Maya’s traditoneel uit een shirt en een lange rok.

Keppeling om utens

Commons

Wikimedia Commons

Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Maya peoples fan Wikimedia Commons.

• Courtly Art of the Ancient Maya at the National Gallery of Art
• Learn more about Maya hieroglyphs and Maya numbering from the National Gallery of Art
• News, Articles, Videos, and Information on the Indigenous Maya