Magma (stiente): ferskil tusken ferzjes

←Toan eardere ferskillen Neikommende ferskillen →

Content deleted Content added

Inline

De ferzje fan 24 okt 2010 om 13.18

Magma is it floeibere stiente dat ûnder it ierdoerflak fan it oerflak fan in oare ierdske planeet sit. De measte magma's yn de Ierde binne komplekse silika-oplossings mei (ornaris) temperatueren tusken de 650 °C en 1200 °C. As magma stjurret ûntstiet stjurringsstiente. As magma oant it oerflak omheech komt wurdt it raande stiente gjin magma mar lava neamd.

Oan dizze side wurdt noch wurke! Fier hjir asjebleaft gjin bewurkings út oant de skriuwer mei de side klear is.

Eigenskippen

Magma bestiet meastal út floeibere silika mei dêryn oploste ioanen fan alkalimetalen (llykas natrium en kalium), ierdalkalimetalen (lykas magnesium en kkalsium) en izer. Magma's wurde krektas lava's ferdield nei soergraad, fan felsysk (soer) oant mafysk ([[base (skiekunde)|basysk]). De pH fan in raand stiente hinget ôf fan it persintaazje raande silika.

It silikaat-ion foarmet op molekulêre skeal in tetraëder, wêrby't in silisium-ion omringe wurdt troch fjouwer soerstof-ioanen. Yn silikaten mei in heech gehalte oan SiO₂ zullen de tetraëders ketens foarmje, wêrby't ien of meardere soerstof-ioanen op de hoeken fan de tetraëders dield wurde. Yn in magma sitte de tetraëders fansels net fêst, mar de molekulêre struktuer yn de raan komt ticht by de struktuer fan fêste stoffen mei fergelykbere gearstalling, as de temperatuer oant flak boppe it raanpunt sakket. Yn in relatyf koel magma foarmje de silika-tetraëders dêrom faak losse binings. Yn in mafysker magma sit minder silika as yn in felsysker magma, sadat de silika-tetraëders faker los lizze. Dit makket in felsysk magma viskeuzer (stroperiger) dan mafisch magma; en relatief koel magma stroperiger dan relatief heet magma. Wanneer de eerste mineralen uitkristalliseren, ontstaat een mengsel van magma en kristallen, dat zich nog stroperiger gedraagt.^[2]

Niet alleen de hoeveelheid silica heeft invloed op de viscositeit. Water (H₂O) en de ionen van alkalimetalen kunnen in het magma eveneens bindingen aangaan met silica-tetraëders. Magma dat rijk is aan deze bestanddelen is daarom relatief minder viskeus.^[2]

De viscositeit van magma heeft grote invloed op de wijze waarop het kan intruderen of kan uitvloeiien bij een eruptie. Viskeus felsisch magma (met hoge concentraties silica) beweegt traag en stroperig. Water en gassen (volatiles) die bij het omhoogkomen vrijkomen als gevolg van het afnemen van de druk, kunnen moeilijker ontsnappen uit het gesmolten gesteente. Daardoor doen zich explosieve erupties voor zoals dat gebeurt bij stratovulkanen. Over het algemeen verloopt een eruptie rustiger naarmate het magma mafischer is.

Eigenskippen fan de ferskillende magma's:

Ultramafysk magma

SiO₂ < 45%

Fe-Mg >8% tot 32% MgO

Temperatuer: oant 1500 °C

Fiskoasiteit: leech oan tige leech

Erupsjes: rêstich

Fynplakken: divergearjende plaatrânen, hot spots en konvergearjende plaatrânen. Pikryten en boninyten wurde fûn yn saneamde back-arc basins, gebieten efter subduksjesônes, dêr't oseanyske koarste raant yn in wetterrike omjouwing. Komatiyt en oare ultramafyske lava's waarden foarme by in hegere geotermyske gradiïnt (de temperatueren yn de ierdkoarste leinen eartiids heger) en foar safier bekend is wurde dizze stienten tsjintwurdich netmear foarme.

De temperatuer yn de mantel is tsjintwurdich net heech genôch om magma fan dizze gearstalling te produsearjen. Dat komatiïten fûn waarden is in belangrike reden wêrom't oannomd wurdt dat de mantel eartiids folle hjitter wie.

Mafysk magma

SiO₂ < 50%

Fe-Mg ~4%

Temperatuer: oant ~1200 °C

Fiskoasiteit: leech

Erupsjes: rêstich

Fynplakken: divergearjende plaatrânen, hot spots en konvergearjende plaatrânen. Magma mei de gearstalling fan basalt wurdt fûn yn gebieten dêr't oseanyske koarste raand wurdt; dizze koarste befeat in soad izer.

Yntermediêr magma

SiO₂ ~60%

Fe-Mg: ~3%

Temperatuer: ~1000 °C

Fiskoasiteit: gemiddeld

Erupsjes: eksplosyf

Fynplakken konvergearjende plaatrânen.

Felsysk magma

SiO₂ >70%

Fe-Mg: ~2%

Temperatuer: 700 °C

Fiskoasiteit: hoog

Erupsjes: eksplosyf

Fynplakken: hot spots in continentale korst (Yellowstone National Park); dit type magma is vooral te vinden op plaatsen waar continentale korst smelt, omdat deze korst grote hoeveelheden silica bevat.

Sjoch ek

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

{{{boarnefermelding}}}

Literatuer

(in) Hess, P.C.; 1989: Origin of Igneous Rocks, Harvard University Press, Cambridge.
(in) Press, F.; Siever, R.; Grotzinger, J. & Jordan, T.H.; 2003: Understanding Earth, Freeman & co (4e druk), ISBN 0-7167-9617-1.
(in) Thompson, G.R. & Turk, J.; 1997: Introduction to Physical Geology, Brooks Cole (2^nd ed.), ISBN 0-03-024348-3.
(in) Winter, J.D.; 2001: An introduction to igneous and metamorphic petrology, Prentice-Hall, ISBN 0-13-240342-0.

↑ Hess (1989)
↑ ^2,0 ^2,1 Winter (2001), p 46

[1] Hess (1989)

[winter46-2] 2,0 ^2,1 Winter (2001), p 46

[1]

[2]

@@ Rigel 6: / Rigel 6: @@
 Magma bestiet meastal út floeibere silika mei dêryn oploste [[ion (dieltsje)|ioanen]] fan [[alkalimetaal|alkalimetalen]] (llykas natrium en kalium), [[ierdalkalimetaal|ierdalkalimetalen]] (lykas magnesium en kkalsium) en izer. Magma's wurde krektas lava's ferdield nei [[pH|soergraad]], fan [[felsysk]] ([[soer (gemy)|soer]]) oant [[mafysk]] ([[base (skiekunde)|basysk]). De pH fan in raand stiente hinget ôf fan it persintaazje raande silika.
-It silikaat-ion foarmet op molekulêre skeal in [[tetraëder]], wêrby't in [[silisium]]-ion omringe wurdt troch fjouwer [[Okside|soerstof-ioanen]]. Yn silikaten mei in heech gehalte oan SiO<sub>2</sub> zullen de tetraëders ketens foarmje, wêrby't ien of meardere soerstof-ioanen op de hoeken fan de tetraëders dield wurde. Yn in magma sitte de tetraëders fansels net fêst, mar de molekulêre struktuer yn de raan komt ticht by de struktuer fan fêste stoffen mei fergelykbere gearstalling, as de temperatuer oant flak boven het smeltpunt daalt. In een relatief koel magma vormen de silica-tetraëders daarom vaak losse bindingen. In een mafischer magma is minder silica aanwezig dan in een felsischer magma, zodat de silica-tetraëders vaker los liggen. Dit maakt een felsisch magma [[viscositeit|viskeuzer (stroperiger)]] dan mafisch magma; en relatief koel magma stroperiger dan relatief heet magma. Wanneer de eerste mineralen uitkristalliseren, ontstaat een mengsel van magma en kristallen, dat zich nog stroperiger gedraagt.<ref name="winter46">Winter (2001), p 46</ref>
+It silikaat-ion foarmet op molekulêre skeal in [[tetraëder]], wêrby't in [[silisium]]-ion omringe wurdt troch fjouwer [[Okside|soerstof-ioanen]]. Yn silikaten mei in heech gehalte oan SiO<sub>2</sub> zullen de tetraëders ketens foarmje, wêrby't ien of meardere soerstof-ioanen op de hoeken fan de tetraëders dield wurde. Yn in magma sitte de tetraëders fansels net fêst, mar de molekulêre struktuer yn de raan komt ticht by de struktuer fan fêste stoffen mei fergelykbere gearstalling, as de temperatuer oant flak boppe it raanpunt sakket.  Yn in relatyf koel magma foarmje de silika-tetraëders dêrom faak losse binings. Yn in mafysker magma sit minder silika as yn in felsysker magma, sadat de silika-tetraëders faker los lizze. Dit makket in felsysk magma [[viscositeit|viskeuzer (stroperiger)]] dan mafisch magma; en relatief koel magma stroperiger dan relatief heet magma. Wanneer de eerste mineralen uitkristalliseren, ontstaat een mengsel van magma en kristallen, dat zich nog stroperiger gedraagt.<ref name="winter46">Winter (2001), p 46</ref>
 Niet alleen de hoeveelheid silica heeft invloed op de viscositeit. [[Water|Water (H<sub>2</sub>O)]] en de ionen van [[alkalimetaal|alkalimetalen]] kunnen in het magma eveneens bindingen aangaan met silica-tetraëders. Magma dat rijk is aan deze bestanddelen is daarom relatief minder viskeus.<ref name="winter46"/>
@@ Rigel 18: / Rigel 18: @@
 ::Fe-Mg >8% tot 32% MgO
 ::Temperatuer: oant 1500 °C
+::Fiskoasiteit: leech oan tige leech
-::Viscositeit: laag tot zeer laag
+::Erupsjes: rêstich
-::Erupties: rustig
-::Vindplaatsen: [[divergente plaatgrens|divergerende plaatranden]], [[hotspot (geologie)|hot spots]] en [[convergente plaatgrens|convergerende plaatranden]]. [[Picriet]]en en [[boniniet]]en worden gevonden in zogenaamde ''[[back-arc basin]]s'', gebieden achter subductiezones, waar [[oceanische korst]] smelt in een waterrijke omgeving. [[Komatiiet]] en andere ultramafische lava's werden gevormd bij een hogere geothermische gradiënt (de temperaturen in de aardkorst lagen vroeger hoger) en voor zover bekend is worden deze gesteenten tegenwoordig niet meer gevormd.
+::Fynplakken: [[diverginte plaatgrins|divergearjende plaatrânen]], [[hotspot (geology)|hot spots]] en [[konverginte plaatgrins|konvergearjende plaatrânen]]. [[Pikryt]]en en [[boninyt]]en wurde fûn yn saneamde ''[[back-arc basin]]s'', gebieten efter subduksjesônes, dêr't [[oseanyske koarste]] raant yn in wetterrike omjouwing. [[Komatiyt]] en oare ultramafyske lava's waarden foarme by in hegere geotermyske gradiïnt (de temperatueren yn de ierdkoarste leinen eartiids heger) en foar safier bekend is wurde dizze stienten tsjintwurdich netmear foarme.
-De temperatuer in de mantel is tegenwoordig niet hoog genoeg om magma van deze samenstelling te produceren. Dat komatiieten gevonden worden is een belangrijke reden waarom men aanneemt dat de mantel vroeger veel heter was.
+De temperatuer yn de mantel is tsjintwurdich net heech genôch om magma fan dizze gearstalling te produsearjen. Dat komatiïten fûn waarden is in belangrike reden wêrom't oannomd wurdt dat de mantel eartiids folle hjitter wie.
 :''Mafysk magma''
@@ Rigel 28: / Rigel 28: @@
 ::Fe-Mg ~4%
 ::Temperatuer: oant ~1200 °C
-::Viscositeit: leech
+::Fiskoasiteit: leech
 ::Erupsjes: rêstich
 ::Fynplakken: [[diverginte plaatgrins|divergearjende plaatrânen]], [[hotspot (geology)|hot spots]] en [[konverginte plaatgrins|konvergearjende plaatrânen]]. Magma mei de gearstalling fan [[Basalt (stiente)|basalt]] wurdt fûn yn gebieten dêr't oseanyske koarste raand wurdt; dizze koarste befeat in soad izer.
@@ Rigel 36: / Rigel 36: @@
 ::Fe-Mg: ~3%
 ::Temperatuer: ~1000 °C
-::Viscositeit: gemiddeld
+::Fiskoasiteit: gemiddeld
 ::Erupsjes: eksplosyf
 ::Fynplakken konvergearjende plaatrânen.
@@ Rigel 54: / Rigel 54: @@
 {{Boarnen|Boarnefernijing=
-</references>
+<references/>
 }}
 === Literatuer ===
-* {{handboek}} {{en}}{{aut|Hess, P.C.}}; '''1989''': ''Origin of Igneous Rocks'', Harvard University Press, Cambridge.
+* {{en}}{{aut|Hess, P.C.}}; '''1989''': ''Origin of Igneous Rocks'', Harvard University Press, Cambridge.
-* {{lesboek}} {{en}}{{aut|Press, F.; Siever, R.; Grotzinger, J. & Jordan, T.H.}}; '''2003''': ''Understanding Earth'', Freeman & co (4e druk), ISBN 0-7167-9617-1.
+* {{en}}{{aut|Press, F.; Siever, R.; Grotzinger, J. & Jordan, T.H.}}; '''2003''': ''Understanding Earth'', Freeman & co (4e druk), ISBN 0-7167-9617-1.
-* {{lesboek}} {{en}}{{aut|Thompson, G.R. & Turk, J.}}; '''1997''': ''Introduction to Physical Geology'', Brooks Cole (2<sup>nd</sup> ed.), ISBN 0-03-024348-3.
+* {{en}}{{aut|Thompson, G.R. & Turk, J.}}; '''1997''': ''Introduction to Physical Geology'', Brooks Cole (2<sup>nd</sup> ed.), ISBN 0-03-024348-3.
-* {{handboek}} {{en}}{{aut|Winter, J.D.}}; '''2001''': ''An introduction to igneous and metamorphic petrology'', Prentice-Hall, ISBN 0-13-240342-0.
+*  {{en}}{{aut|Winter, J.D.}}; '''2001''': ''An introduction to igneous and metamorphic petrology'', Prentice-Hall, ISBN 0-13-240342-0.
-}}
 [[Kategory:Geology]]