Kommodus: ferskil tusken ferzjes

Ut Wikipedy
Content deleted Content added
klear
No edit summary
Rigel 1: Rigel 1:
[[Ofbyld:0057MC.jpg|right|thumb|250px|Kommodus, Museum Capitolani]]
[[Ofbyld:0057MC.jpg|right|thumb|250px|Kommodus, Museum Capitolani]]
'''Kommodus''', folút yn it [[Latyn]]: '''Marcus Aurelius Commodus Antoninus''', ([[31 augustus]] [[161]] – [[31 desimber]] [[192]]) wie [[Romeinske keizer|keizer]] fan it [[Romeinske Ryk|Rome]] tusken [[177]] en [[192]], wêrfan trije jier tegearre mei syn heit, [[Markus Aurelius]]. Neffens de de klassike, nei alle gedachten partidige skiedskriuwerij fan de [[Historia Augusta]] - wurdt er beskôge as yn fan de minste keizers fan it Romeinske Ryk. Yn alle gefallen wie de Romeinske [[Senaat (Rome)|Senaat]] min te sprekken oer him.
'''Kommodus''', folút yn it [[Latyn]]: '''Marcus Aurelius Commodus Antoninus''', ([[31 augustus]] [[161]] – [[31 desimber]] [[192]]) wie [[Romeinske keizers|keizer]] fan it [[Romeinske Ryk|Rome]] tusken [[177]] en [[192]], wêrfan trije jier tegearre mei syn heit, [[Markus Aurelius]]. Neffens de de klassike, nei alle gedachten partidige skiedskriuwerij fan de [[Historia Augusta]] - wurdt er beskôge as yn fan de minste keizers fan it Romeinske Ryk. Yn alle gefallen wie de Romeinske [[Senaat (Rome)|Senaat]] min te sprekken oer him.


==Skiednis==
==Skiednis==
=== Jeugd ===
=== Jeugd ===
Komodus wie it njoggende en ienich oerlibjende soan fan fan Markus Aurelius en [[Faustina de Jongere|Faustina]]. Hy waard berne yn [[Lanuvium]], Itaalje yn augustus [[161]]. Fan syn ierste jeugd ôf waard troch syn heit soarge dat er de best mooglike oplieding krige. De ferneamde arts [[Klaudius Galenus]] hie him as pasjint. Hy krige de titel ''Caesar'' doe't er fiif jier âld wie, wat betsjutte dat er fan dat stuit ôf offisjeel opfolger wie fan syn heit, dy't dêrmei ôfwike fan de tradysje sûnt keizer [[Nerva]], om in adoptyfsoan as opfolger te keazen (sjoch [[Adoptyfkeizers]]).
Komodus wie de njoggende en ienich oerlibjende soan fan Markus Aurelius en [[Faustina de Jongere|Faustina]]. Hy waard berne yn [[Lanuvium]], Itaalje yn augustus [[161]]. Fan syn ierste jeugd ôf waard troch syn heit soarge dat er de best mooglike oplieding krige. De ferneamde arts [[Klaudius Galenus]] hie him as pasjint. Hy krige de titel ''Caesar'' doe't er fiif jier âld wie, wat betsjutte dat er fan dat stuit ôf offisjeel opfolger wie fan syn heit, dy't dêrmei ôfwike fan de tradysje sûnt keizer [[Nerva]], om in adoptyfsoan as opfolger te keazen (sjoch [[Adoptyfkeizers]]).


Op de leeftyd fan tsien krige Kommodus de titel ''"Germanicus"'' en op syn fjirtsjinde waard ''"princeps iuventutis"''. Yn [[175]] gie hy tegearre mei syn heit nei it easten. Sy kamen in jier letter werom yn triomf en Kommodus ûntfong de titel ''"imperator"''.
Op de leeftyd fan tsien krige Kommodus de titel ''"Germanicus"'' en op syn fjirtsjinde waard ''"princeps iuventutis"''. Yn [[175]] gie hy tegearre mei syn heit nei it easten. Sy kamen in jier letter werom yn triomf en Kommodus ûntfong de titel ''"imperator"''.
[[Ofbyld:Commodus - Cologne.jpg|thumb|right|200px|Kop fan jonge Kommodus, [[Romeinsk-Germaansk museum|Römisch-Germanisches Museum]], [[Keulen]].]]
[[Ofbyld:Commodus - Cologne.jpg|thumb|right|200px|Kop fan jonge Kommodus, [[Romeinsk-Germaansk museum|Römisch-Germanisches Museum]], [[Keulen]].]]
[[Ofbyld:Kunsthistorisches Museum Vienna June 2006 024.jpg|thumb|right|200px|Commodus' buste in het [[Kunsthistorisches Museum]], [[Wenen]]. Volgens [[Herodianus]] <ref>[http://books.google.com/books?id=d7DhHGX6wZkC&pg=PA59&dq=Commodus+appearance&sig=oHNII-3un-Rs1QhDGBwxsHxh-R0 Birley vertaalde [[Herodianus]]' beschrijving van Commodus (A.R. Birley: Septimius Severus).]</ref> was Commodus trots op zijn knappe uiterlijk met van nature blond en krullend haar.]]
[[Ofbyld:Kunsthistorisches Museum Vienna June 2006 024.jpg|thumb|right|200px|Commodus' buste in het [[Kunsthistorisches Museum]], [[Wenen]]. Neffens [[Herodianus]] <ref>[http://books.google.com/books?id=d7DhHGX6wZkC&pg=PA59&dq=Commodus+appearance&sig=oHNII-3un-Rs1QhDGBwxsHxh-R0 Birley sette [[Herodianus]]' beskriuwing oer fan Kommodus (A.R. Birley: Septimius Severus).]</ref> wie Kommudus wiis op syn knappe uterlik mei ljocht en krollend hier.]]


=== Earste jierren as keizer ===
=== Earste jierren as keizer ===

De ferzje fan 27 sep 2009 om 17.43

Kommodus, Museum Capitolani

Kommodus, folút yn it Latyn: Marcus Aurelius Commodus Antoninus, (31 augustus 16131 desimber 192) wie keizer fan it Rome tusken 177 en 192, wêrfan trije jier tegearre mei syn heit, Markus Aurelius. Neffens de de klassike, nei alle gedachten partidige skiedskriuwerij fan de Historia Augusta - wurdt er beskôge as yn fan de minste keizers fan it Romeinske Ryk. Yn alle gefallen wie de Romeinske Senaat min te sprekken oer him.

Skiednis

Jeugd

Komodus wie de njoggende en ienich oerlibjende soan fan Markus Aurelius en Faustina. Hy waard berne yn Lanuvium, Itaalje yn augustus 161. Fan syn ierste jeugd ôf waard troch syn heit soarge dat er de best mooglike oplieding krige. De ferneamde arts Klaudius Galenus hie him as pasjint. Hy krige de titel Caesar doe't er fiif jier âld wie, wat betsjutte dat er fan dat stuit ôf offisjeel opfolger wie fan syn heit, dy't dêrmei ôfwike fan de tradysje sûnt keizer Nerva, om in adoptyfsoan as opfolger te keazen (sjoch Adoptyfkeizers).

Op de leeftyd fan tsien krige Kommodus de titel "Germanicus" en op syn fjirtsjinde waard "princeps iuventutis". Yn 175 gie hy tegearre mei syn heit nei it easten. Sy kamen in jier letter werom yn triomf en Kommodus ûntfong de titel "imperator".

Kop fan jonge Kommodus, Römisch-Germanisches Museum, Keulen.
Commodus' buste in het Kunsthistorisches Museum, Wenen. Neffens Herodianus [1] wie Kommudus wiis op syn knappe uterlik mei ljocht en krollend hier.

Earste jierren as keizer

Yn 177 krige Kommodus de titel Augustus en waard dêrtroch meikeizer fan it Romeinske Ryk, tagelyk mei syn heit. Yn itselde jier troude hy mei Krispina. Nei de dea fan syn heit yn 180 krige Kommodus de folsleine macht as keizer. Syn offisjele namme waard Marcus Aurelius Antoninus Commodus, mar dizze namme wurdt letter wer feroare. Sûnt 180 die hy syn bêst om de frede yn it Ryk te bewarjen en beëinige de ekspânsje ie van het rijk, ingezet door zijn voorgangers. Hij sloot vrede met Germanië en keerde snel terug naar Rome waar hij zijn vader eerde met de titel 'Divus' (=vergoddelijkte).

Komplot

Neffens de skiedskriuwers fan de tredde en fjirde ieu Kassius Dio, Herodianus en de anonime skriuwer fan de Historia Augusta soe de nije keizer net beskikke oer deselde kwaliteiten as syn heit. Ek soed er in protte fijâns makke hawwe troch minne kornútsjepolityk en ferkearde adviseurs. Syn suster Lusilla en syn frou Krispina, dy't earst net mei-inoar koenen, leiden it spul by en rekken yn 183 belutsen by in komplot fan in kloft senatoaren om Kommodus út de wei te romjen. De saak lekte út en Lusilla waard ferbannen en eksekutearre. . Commodus' vijandschap met de senaat werd openlijk en grimmig en zijn autocratische regering zou steeds corrupter zijn geworden. Yn datselde jier beskuldige de keizer syn frou Krispina fan troubrek en lit har ombringe. Neffens de Romeinske boarne soe dizze beskuldiging fan in man komme dy't sels sa troubrekkend wie dat ferhalen de rûn gienen dat er in harem hie fan 300 froulju en likefolle manlju derop nei hâlde.

It bewâld fan Kommodus soe it keizerryk teistere hawwe en oeral brutsen protesten út, ek ûnder it leger. Ferskate moardoanslaggen waarden op him plige dy't allegear misleare. De korrupsje feroarsake sels in hongersneed en brocht Rome op de râne fan in boargerkriich. Boppedat bruts in pestepidemy út dy't him oer hiel Itaalje útwreide.

Commodus als Hercules. Bronzen standbeeld, Musei Capitolini, Rome

Terreur

Yn de rin fan jierren soe de waansin fan Kommodus him sa dúdlik manifestearre hawwe dat it plaach wurde soe fan it Romeinske Ryk. Hy tredde hieltyd wreder op en om de lytste fertinkings liet er minsken ombringe. Syn terreurrezjym soe net ûnder dien hawwe foar de regearings fan Kaligula, Nero (en Domitianus) en hy soe net allinnich troch de senaat, mar ek troch befolking hate wurde. Sels syn eigen adviseurs wienen net feilich foar him.

Grutheidswaan

It omtinken foar it regear waard stadichoan minder by Kommodus as dat yn it begjin it gefal wie en hy hâlde him hieltyd faker dwaande mei syn hobbys: de jacht en gladiatorspullen. Ta grutte ôfgriis fan de senaat tredde aad hij zelf ook op als gladiator yn it sirkus. SZijn grootheidswaan was grenzeloos. Hij liet zichzelf identificeren en aanspreken met Hercules en werneamde alle moannen fan it jier nei syn eigen nammen en titels ynnoemde alle maanden van het jaar naar zijn eigen namen en titels in volgorde: Aelius, Aurelius, Commodus, Augustus, Herculeus, Romanus, Exsuperatorius, Amazonius, Invictus, Felix, Pius. Vooral de naam 'Amazonius', syn titel as gladiator, skeat by in choot bij velen in het verkeerde keelgat. Hij hernoemde het leger en vloten naar zichzelf. Yn 192 barne in part fan Rome ôf. Kommodus nam de gelegenheid te baat om de stad te herdopen als Colonia Commodiana.

Ein

Op de ein fan syn bewâld makke Kommodus it hieltyd bonter. Sa makke Kommodus yn 192 bekend dat er by de wichtige de eveneminten dy't dat jier op it program stienen Nijjiersdei 193, as gladiator optrede soe om sadwaande it nije consulaat te begjinnen. De senaat wie der sa ferûntweardige oer dat in kloft senatoren beslute dat hy ûnder gjin beding de kâns krige mocht de de plechtige tradisjonele seremoanjes te ûnthilligen. Der waard snel mar tige krekt in komplot makke om him út de wei te romjen en op âldjiersjûn waard hy troch sy byfrou Marsia fergiftige en, om der wis fan te wêzen dat hy it net oerlibbe soe, waard hy ek noch wurge troch in ynhierde atleet, Narsissus. Jûchjend ûntfong de opteine senaat it berjocht fan syn dea en spruts in damnatio memoriae (ferflokking fan syn oantins) út. Noch gjin trije jier letter waard de senaat lykwols troch keizer Septimius Severus twongen de titel 'Divus' (godlik) oan de troch har ferflokte Kommodus te jaan.

Klassike boarnen en har objektiviteit

Kassius Dio

Al yn de âldheid beskôge de doedestiids skiedskriuwers Kommodus as ien fan de ‘minste’ keizers (tegearre mei Kaligula), Nero en Domitianus). Fral troch de skriuwer Dio waard hiel bot oer him kwea skreaun. Foar in part wie dat net sa ferwunderlik omt Kassius Dio sels senator wie en soan fan in senator. Hy wie tsjin eltse beheining fan de senatoriale macht. Kommodus beheine de macht fan de senatoren hiel bot en syn relaasje mei de senaat wie as alles mar net freonskiplik. Foar wichtige beslissingen wegere hy de senaat te riedplegen en ûnder Kommodus waard in protte senatoren ferbannen of ombrocht. Troch Dio wurde alle beslissingen dy't Kommodus naam bespotlik makke.

Herodianus

Herodianus, de oare wichtige skiedskriuwer dy't Kommodus berjochtet, is minder negatyf as Dio mar it giet wol deselde kant út, foar in part is dat te ferklearjen omdat Herodianus putte út it wurk fan Dio. Ek Herodianus seach Kommodus as in tiran, (en troch syn jeugdige leeftyd) as in willich spultsje yn hannen fan korrupte, malafide persoanen.

Historia Augusta

De tredde klassike boarn dêr't in protte oer Kommodus yn skreaun wurdt is de Historia Augusta, in wurk dat tsjûget fan in sterke pro-senaatshâlding. Alle keizers dy't mei de senaat yn konflikt kommen wienen wurde deryn uterst negatyf beskreaun. Kommodus wurdt deryn foarstelt as foarbyld ‘hoe men net regearre moat’.

Literatuer

  • O.J. Hekster, Commodus: an Emperor at the Crossroads, Amsterdam, 2002. ISBN 9050632386
  • E. Hohl, Kaiser Commodus und Herodian, Berlin, 1954.
  • M.R. Kaiser-Raiß, Die stadtrömische Münzprägung während der Alleinherrschaft des Commodus: Untersuchungen zur Selbstdarstellung eines römischen Kaisers, Frankfurt am Main, 1980. ISBN 3921302285 (fragmentweergave in Google Books)
  • A.E. Raubitschek, Commodus and Athens, Princeton, 1949. (= in Hesperia (supp.) 7 (1949), pp. 279–290.)
  • F. von Saldern, Studien zur Politik des Commodus, Rahden, 2003. ISBN 9783896468338

Keppeling om utens

Noaten

  1. Birley sette Herodianus' beskriuwing oer fan Kommodus (A.R. Birley: Septimius Severus).