Kommodus

Oan dizze side wurdt noch wurke! Fier hjir asjebleaft gjin bewurkings út oant de skriuwer mei de side klear is.

Kommodus, folút yn it Latyn: Marcus Aurelius Commodus Antoninus, (31 augustus 161 – 31 desimber 192) wie keizer fan it Rome tusken 177 en 192, wêrfan trije jier tegearre mei syn heit, Markus Aurelius. Neffens de de klassike, nei alle gedachten partidige skiedskriuwerij fan de Historia Augusta - wurdt er beskôge as yn fan de minste keizers fan it Romeinske Ryk. Yn alle gefallen wie de Romeinske Senaat min te sprekken oer him.

Jeugd

Komodus wie it njoggende en ienich oerlibjende soan fan fan Markus Aurelius en Faustina. Hy waard berne yn Lanuvium, Itaalje yn augustus 161. Fan syn ierste jeugd ôf waard troch syn heit soarge dat er de best mooglike oplieding krige. De ferneamde arts Klaudius Galenus hie him as pasjint. Hy krige de titel Caesar doe't er fiif jier âld wie, wat betsjutte dat er fan dat stuit ôf offisjeel opfolger wie fan syn heit, dy't dêrmei ôfwike fan de tradysje sûnt keizer Nerva, om in adoptyfsoan as opfolger te keazen (sjoch Adoptyfkeizers).

Op de leeftyd fan tsien krige Kommodus de titel "Germanicus" en op syn fjirtsjinde waard "princeps iuventutis". Yn 175 gie hy tegearre mei syn heit nei it easten. Sy kamen in jier letter werom yn triomf en Kommodus ûntfong de titel "imperator".

Kop fan jonge Kommodus, Römisch-Germanisches Museum, Keulen.

Commodus' buste in het Kunsthistorisches Museum, Wenen. Volgens Herodianus was Commodus trots op zijn knappe uiterlijk met van nature blond en krullend haar.

Earste jierren as keizer

Yn 177 krige Kommodus de titel Augustus en waard dêrtroch meikeizer fan it Romeinske Ryk, tagelyk mei syn heit. Yn itselde jier troude hy mei Krispina. Nei de dea fan syn heit yn 180 krige Kommodus de folsleine macht as keizer. Syn offisjele namme waard Marcus Aurelius Antoninus Commodus, mar dizze namme wurdt letter wer feroare. Sûnt 180 die hy syn bêst om de frede yn it Ryk te bewarjen en beëinige de ekspânsje ie van het rijk, ingezet door zijn voorgangers. Hij sloot vrede met Germanië en keerde snel terug naar Rome waar hij zijn vader eerde met de titel 'Divus' (=vergoddelijkte).

Complot

Volgens de derde- en vierde-eeuwse geschiedschrijvers Cassius Dio, Herodianus en de anonieme auteur van de Historia Augusta bleek de nieuwe keizer de kwaliteiten van zijn vader als leider nu totaal te ontberen. Hij zou veel vijanden hebben gemaakt door slechte vriendjespolitiek en keuze van verkeerde adviseurs. Zijn zuster Lucilla en zijn vrouw Crispina, die oorspronkelijk niet met elkaar konden opschieten, legden hun geschillen bij en raakten in 183 betrokken bij een complot van een groep senatoren om Commodus uit de weg te ruimen. De zaak lekte echter uit en Lucilla werd verbannen en geëxecuteerd. Commodus' vijandschap met de senaat werd openlijk en grimmig en zijn autocratische regering zou steeds corrupter zijn geworden. In hetzelfde jaar beschuldigde de keizer zijn vrouw Crispina van overspel en liet haar executeren. Volgens de Romeinse geschiedschrijving zou deze beschuldiging van een man komen die zelf zo overspelig was dat verhaald wordt dat hij er een harem van 300 vrouwen en evenveel mannen op na hield.

We moeten er echter voor waken de woorden van deze historici voetstoots aan te nemen. Neutrale geschiedschrijving bestond nog niet, er werd altijd een bepaalde partij of een doel mee gediend.

Commodus' regime zou het keizerrijk hebben geteisterd en overal begonnen protesten uit te breken, ook onder de troepen. Verscheidene moordaanslagen mislukten. De corruptie veroorzaakte zelfs een hongersnood en bracht Rome op de rand van een burgeroorlog. Bovendien brak een pestepidemie uit die zich over heel Italië uitbreidde.[[Bestand:Empereur commode en hercule.jpg|thumb|right|200px|Commodus als Hercules. Bronzen standbeeld, Musei Capitolini, Rome]]

Terreur

In de loop van de jaren zou de waanzin van Commodus zich steeds duidelijker hebben gemanifesteerd. Hij zou buitengewoon wreed zijn geweest en om de geringste verdenkingen executies hebben verordonneerd. Zijn terreurregime zou niet onder hebben gedaan voor de regeringen van Caligula, Nero (en Domitianus) en hij zou niet alleen door de senaat, maar ook door de bevolking worden gehaat. Zelfs zijn naaste adviseurs zouden niet veilig zijn geweest.

Grootheidswaan

Zijn aandacht voor staatszaken werd nog minder dan het in het begin al het geval was en hij hield zich steeds meer bezig met zijn hobby's: de jacht en gladiatorspelen. Tot grote afschuw van de senaat trad hij zelf ook op als gladiator in het circus. Zijn grootheidswaan was grenzeloos. Hij liet zichzelf identificeren en aanspreken met Hercules en hernoemde alle maanden van het jaar naar zijn eigen namen en titels in volgorde: Aelius, Aurelius, Commodus, Augustus, Herculeus, Romanus, Exsuperatorius, Amazonius, Invictus, Felix, Pius. Vooral de naam 'Amazonius', zijn titel als gladiator, schoot bij velen in het verkeerde keelgat. Hij hernoemde het leger en vloten naar zichzelf. In 192 brandde een deel van Rome af. Commodus nam de gelegenheid te baat om de stad te herdopen als Colonia Commodiana.

Einde van het regime

[[Bestand:041 Commodus.jpg|thumb|right|200px|Denarius met Commodus. Randschrift: COMM/ AUG P BRI=Commodus.. Augustus Pius Brittannicus = Commodus Augustus Plichtsgetrouw Overwinnaar van Engeland, dus van 184 of (kort) daarna.]] Eind 192 maakte Commodus bekend dat hij, tijdens de belangrijke evenementen die op het programma staan voor Nieuwjaarsdag 193, als gladiator zou verschijnen om zo aan zijn nieuwe consulaat te beginnen. De senaat was dermate verontwaardigd dat een groep senatoren besloot dat hij onder geen beding de kans mocht krijgen de plechtige traditionele ceremonies te ontheiligen. Er werd snel maar zorgvuldig een complot beraamd om hem uit de weg te ruimen en op oudejaarsavond 192 werd hij door zijn concubine Marcia vergiftigd en, om er zeker van te zijn dat hij het niet overleefde, gewurgd door een ingehuurde atleet, Narcissus. Juichend ontving de opgeluchte senaat het overlijdensbericht en sprak een damnatio memoriae (vervloeking der nagedachtenis) uit. Binnen drie jaar werd de senaat echter door Septimius Severus gedwongen de titel 'Divus' (goddelijk) aan de door hen vervloekte Commodus toe te kennen.

Klassike boarnen en har objektiviteit

Kassius Dio

Al yn de âldheid beskôge de doedestiids skiedskriuwers Kommodus as ien fan de ‘minste’ keizers (tegearre mei Kaligula), Nero en Domitianus). Fral troch de skriuwer Dio waard hiel bot oer him kwea skreaun. Dat is net sa ferwunderlik want Kassius Dio wie senator en soan fan in senator. Hy wie tsjin eltse beheining fan de senatoriale macht. Commodus van zijn kant was juist iemand die de macht van de senatoren sterk beknotte en zijn relatie met de senaat was allesbehalve vriendschappelijk. Voor allerlei belangrijke beslissingen weigerde hij de senaat te raadplegen en onder Commodus werd een groot aantal senatoren verbannen of geëxecuteerd (om zijn concurrentie te verwijderen? Zie verderop). Dit beïnvloedde Dio natuurlijk enorm. Alle beslissingen die Commodus nam werden door Dio belachelijk gemaakt en alle extreme karaktertrekken van Commodus werden extra in de verf gezet.

Herodianus

Herodianus, de andere belangrijke geschiedschrijver die over Commodus bericht, was niet van hoge afkomst maar staat wel bekend als een ‘auteur voor de elite’. Zijn werk is niet zo negatief als dat van Dio maar het gaat dezelfde kant uit, deels omdat Herodianus de mosterd bij Dio haalde. Herodianus ziet Commodus als een tiran, (en door zijn jeugdige leeftijd) als een gewillige speelbal in de handen van corrupte, malafide personen.

Historia Augusta

De derde klassieke bron die veelvuldig Commodus vermeldt is de Historia Augusta, een werk dat getuigt van een sterke pro-senaatshouding. Elke keizer die in conflict gekomen was met de senaat wordt uitermate negatief beschreven in de Historia Augusta. Commodus wordt er dan ook voorgesteld als een voorbeeld ‘hoe men niet moet regeren’. Er is geen contemporaine bron die in het voordeel van Commodus spreekt en de vorige bronnen kunnen allesbehalve objectief genoemd worden. Historici van latere generaties hebben de verhalen vaak overgenomen zonder enige nuances aan te brengen.

Commodus in moderne media

Film

• The Fall of the Roman Empire, 1964. Commodus wordt gespeeld door Christopher Plummer.
• Gladiator, 2000.Joaquin Phoenix kreeg een Academy Award voor zijn rol als Commodus.

Overig

• Talbot Mundy: Caesar Dies (roman)
• Het videospel Colosseum: Road to Freedom heeft Commodus als tegenstander in het Colosseum.
• Commodus komt voor in het historisch juiste spel MMORPG Roma Victor.

Verder lezen

• O.J. Hekster, Commodus: an Emperor at the Crossroads, Amsterdam, 2002. ISBN 9050632386
• E. Hohl, Kaiser Commodus und Herodian, Berlijn, 1954.
• M.R. Kaiser-Raiß, Die stadtrömische Münzprägung während der Alleinherrschaft des Commodus: Untersuchungen zur Selbstdarstellung eines römischen Kaisers, Frankfurt am Main, 1980. ISBN 3921302285 (fragmentweergave in Google Books)
• A.E. Raubitschek, Commodus and Athens, Princeton, 1949. (= in Hesperia (supp.) 7 (1949), pp. 279–290.)
• F. von Saldern, Studien zur Politik des Commodus, Rahden, 2003. ISBN 9783896468338

Externe links

• (dú) S. Priwitzer, Commodus, der Tyrann? Arbeitstechniken und topische Darstellungen bei antiken Autoren, in Arbeiten mit Quellen, historicum.net (2007).
• (in) D. Quinn, art. Commodus (A.D. 180-192), in DIR (1999).
• (in) Historia Augusta: Leven van Commodus
• (in) Boek 73 van de Romeinse geschiedenis van Cassius Dio
• (in) Boek 1.15 Commodus als gladiator uit de Romeinse Geschiedenis van Herodianus
• (in) Munten met Commodus' afbeelding