Skiednis fan Sina: ferskil tusken ferzjes
Nije Side: {{Wurk}} === Iere beskavingen === De skiednis fan Sina is hiel bot beynfloede troch de geografyske lizzing fan it lân. As in grutte oaze is it lân fan alle kanten omsletten troch natue... |
No edit summary |
||
| Rigel 23: | Rigel 23: | ||
Yn 1997 kaam [[Hongkong]] wer by Sina dat sûnt 1897 ferhierd wie oan de Britten. |
Yn 1997 kaam [[Hongkong]] wer by Sina dat sûnt 1897 ferhierd wie oan de Britten. |
||
[[Kategory:Sina]] |
|||
[[ar:تاريخ الصين]] |
|||
[[be:Гісторыя Кітая]] |
|||
[[be-x-old:Гісторыя Кітая]] |
|||
[[ca:Història de la Xina]] |
|||
[[cs:Dějiny Číny]] |
|||
[[da:Kinas historie]] |
|||
[[de:Geschichte Chinas]] |
|||
[[en:History of China]] |
|||
[[eo:Historio de Ĉinio]] |
|||
[[es:Historia de China]] |
|||
[[et:Hiina ajalugu]] |
|||
[[fi:Kiinan historia]] |
|||
[[fr:Histoire de la Chine]] |
|||
[[gl:Historia da China]] |
|||
[[he:היסטוריה של סין]] |
|||
[[hi:चीन का इतिहास]] |
|||
[[hr:Povijest Kine]] |
|||
[[hu:Kína történelme]] |
|||
[[id:Sejarah Cina]] |
|||
[[io:Historio di Chinia]] |
|||
[[it:Storia della Cina]] |
|||
[[ja:中国の歴史]] |
|||
[[ka:ჩინეთის ისტორია]] |
|||
[[ko:중국의 역사]] |
|||
[[lt:Kinijos istorija]] |
|||
[[no:Kinas historie]] |
|||
[[pl:Historia Chin]] |
|||
[[pt:História da China]] |
|||
[[ru:История Китая]] |
|||
[[simple:History of China]] |
|||
[[sl:Zgodovina Kitajske]] |
|||
[[sr:Историја Кине]] |
|||
[[sv:Kinas historia]] |
|||
[[th:จักรวรรดิจีน]] |
|||
[[uk:Історія Китаю]] |
|||
[[vi:Lịch sử Trung Quốc]] |
|||
[[zh:中国历史]] |
|||
[[zh-yue:中國史]] |
|||
De ferzje fan 7 aug 2009 om 23.25
 Fier hjir asjebleaft gjin bewurkings út oant de skriuwer mei de side klear is. |
|---|
Iere beskavingen
De skiednis fan Sina is hiel bot beynfloede troch de geografyske lizzing fan it lân. As in grutte oaze is it lân fan alle kanten omsletten troch natuerlike grinzen. Ten easten en ten suden leit de Grutte Oseaan, oan de westkant it Tibetaanske heechberchtme, en yn it noarden oer in lingte fan 1600 km in woastyn. Der binne wol tagongswegen, mar relatyf sjoen leit Sina frij isolearre fan ynfloeden fan bûten. Lykwols is it ien fan de plakken op ierde dêr't de sivilisaasje útein sette.
De earste neolityske beskaving fan Sina wurdt troch argeologen de Jang-sjau-kultuer neamd. Sy wienen de earste lânbouwers en wennen yn in goardel fan east nei west ferspraat oer it meast súdlik lizzende diel fan de fruchtbere "hege löss-flakten" yn de tsjintwurdige provinsjes Sjansi, Sjensi en Kansoe. Sy beskikten al oer klean fan jute of syde, as ek oer alderlei soarten ierdewurken potten, beskildere of bewurke mei flechtwurk en hienen de barch en de hûn domestisearre.
De folgjende fase is neamd nei Loen-sjan, it plak dêr't as earste fynsten dyn binne fan dizze typyske kultuer. It skiep en rûnderen waard domestisearre en de ferbou fan rys dy syn yntree. Troch de fynsten fan ferskate soarten grêven docht bliken dat harren kultuer al sosjaal differentisearre wie. De Ljoe-sjan kultuer wurdt derom ek wol sjoen as de basis fan de earste histoaryske beskaving fan de Sina, dy fan de Sjang.
Al ridlik gau ferienet it lân himsels en ûntjout him op it mêd fan keunst en wittenskip. Yn de 14e ieu f.Kr. wie der op de grins fan it berchlân en Noardsineeske leechflakte in sintrum fan Sineeske beskaving, behearske troch de Sjang-foarsten, dy't yn de 11e ieu f.Kr. ûnderwurpen waarden troch de Tsjow. De Tsjow (oant en mei 256 f.Kr.) wienen de opfolgers fan de Sjang en har dynasty giet foarôf oan de Tjin-dynasty. De Tsjow-dynasty hâlde langer stân as alle oare dynastyen yn de skiednis fan Sina.
Yn 221 f.Kr. ûnderwurp de kening fan de Tjin alle doedestiidse steaten yn Sina en naam de titel fan hwang-ti, keizer oan. Neidat yn 208 f.Kr. oeral opstannen útbrutsen, brocht Lioe Tji as earste keizer fan de nije Han-dynasty frede. Ut de Hantiid datearret de grutste útwreiding fan Sina: nei it westen tsjin de ynfallende nomadenstammen út Sintraal-Aazje, nei it suden yn it tsjintwurdige Sina besuden de rivier de Jang-tse. Mar nei in grutte boereopstân fan de saneamde Gielmutsen (ein 2e ieu en inkele paleisrevolúsjes foel de ienheidssteat fan de Han yn trije riken útinoar. Pas yn 589 waard Sina opnij werienige ûnder de Swei-dynasty dy't yn 618 ferfongen waard troch de T'ang-dynasty (oant 907, dêr't wer in tiidrek fan grutte útwreiding en bloei mei útein sette.
It boedisme hie Sina yn de twadde helte fan de 1e ieu berikt, mar fûn pas gruttere útwreiding yn de ieuwen fan politike ferdieldheid.
Yn 907 foel Sina wer yn lytse steatsjes útein oant it yn 975 wer feriene waard troch de earste keizer fan de Soeng-dynasty. Yn 1276 waard hiel Sina oerweldige troch in folk fan nomaden, de Mongoalen dy't Sina feriene en de Juan-dynasty festige. Under har bewâld besocht de Italjaanske ûntdekkingsreizger Marko Polo Sina. Yn 1368 waard de Ming-dynasty stiften. Tusken 1405 en 1433 fear Admiraal Zheng He sânris nei lannen om de Yndyske Oseaan, wêrfan trije kear nei de eastkust fan Afrika, mear as 100 jier foardat de Jeropeanen útein setten mei de kolonisaasje fan it kontinint.
Krekt doe't der út Jeropa wei mear omtinken kaam foar Aziatyske kultueren, stûke de kultuergroei yn Sina. Jeropa waard konkurrint fan Aazje op it mêd fan wittenskip en technology. Lang om let moast Sina romte jaan oan it ymperialistyske Jeropa.
Mei de ein fan de Twadde Wrâldkriich wie der noch gjin frede yn Sina. De kommunisten fochten tsjin de Kwomintang yn de Sineeske Boargerkriich dy't de kommunisten yn 1949 wûnen. Sûnttiids is Sina in kommunistysk lân mei Mao Zedong as lieder fan de Kommunistyske Partij fan Sina.
Mao krige help fan de Sowjetuny foar de ûntjouwing fan grutte yndustry yn Sina. Net inkeld op ekonomysk mar ek op it militêre mêd woe Mao sjen litte dat Sina in grutmacht wie: wilens de Koreaanske Kriich reagen Sineeske militêren de NAFO út Noard-Korea, Tibet waard yn 1950 beset, dat sûnt 1918 ûnôfhinklik wie fan Sina.
Yn 1997 kaam Hongkong wer by Sina dat sûnt 1897 ferhierd wie oan de Britten.