De Nederlannen: ferskil tusken ferzjes

←Toan eardere ferskillen Neikommende ferskillen →

Content deleted Content added

Inline

De ferzje fan 11 apr 2009 om 16.12

De Lege Lannen oftewol de Nederlannen is it leechlizzende gebiet yn West-Jeropa dêr't de steaten Nederlân en Belgje lizze. Soms wurdt ek Lúksemboarch ta de Lege Lannen rekkene. De beneaming wurdt fral brûkt troch de skiedskriuwerij om it gebiet mei oan te tsjutten doe't beide (of alle trije) steaten noch net bestiene.

Namme

De namme 'de Lege Lannen' is tige tapaslik omdat it gebiet in leechlizzende flakte is, dy't ûntstien is as delta fan in tal grutte rivieren, de Ryn, de Maas, de Isel en de Skelde. Dochs is dizze namme, likegoed as de namme Nederlân, histoarysk besjoen op oare grûnen ta stân kommen. ^[1]

Skiednis fan de Lege Lannen

Yn de Romeinske tiid makken de lettere Lege Lannen te suden fan de Ryn part út fan it Romeinske Ryk en wie ferdield oer de Romeinske provinsjes Gallia Belgica en Germania Inferior. Noardlik fan de Ryn lei Germania, dat mar koarte tiid ûnder Romeinsk bewâld stien hat. Nei de fal fan it West-Romeinske Ryk waarden de Lege Lannen in part fan it Frankyske of Karolingyske ryk, en letter it Hillige Roomske Ryk.

Under de Midsieuwen waarden de hartoggen fan Brabân en Gelre, en de greven fan Hollân en Flaanderen hearskers oer de lytsere gebieten fan de Lege Lannen. Troch feroverjen en fral troch houlikspolityk fûn skealfergrutting plak. Sadwaande kaam Hollân ûnder ynfloed fan de greven fan Henegouwen te stean, en beide tegearre ûnder ynfloed fan it Beierske Hûs Wittelsbach.

Yn de 15e ieu kaam in grut tal dielgebieten yn mienskiplike hannen fan de hartoggen fan Boergonje en begjint de skiednis fan de Lege Lannen as ienheid.

Mei de dea yn 1482 fan Maria fan Boergonje, dy't troud wie mei Maksimiliaan fan Eastenryk, gongen de gebieten oer fan de ynfloedssfear fan it Frânske Hûs Valois nei dy fan it Hûs Habsburg. De gebieten bleauwen formeel skeiden, mar foarmen tegearre in personele uny. It bestjoer waard troch lânfâden waarnomd.

Yn 1549 bepaalde keizer Karel V yn de Pragmatike Sanksje (1549) dat de Boergondyske Kreits tenei ûndielber wêze soe en by oererving oergean soe binnen de manlike en froulikke line fan syn famylje. Dêrmei skiede hy de Nederlannen (de namme dy't hy foar dit gebiet yntrodusearre) ôf fan Frankryk en fan it Dútse Ryk.

Nadat Karel V as lânshear ôfstân dy fan de troan en in jier letter as kening fan Spanje, kamen de Lannen yn hannen fan syn soan Filips II fan Spanje. Hy wie gjin militêr krekt as syn heit, mar in burokratysk bestjoerder en leauwensfanatikus.

De opsplitsing fan de Nederlannen yn in noardlik en súdlik part stammet út de tiid fan de Spaanske oerhearsking. Filips II woe it yntusken kalvinistyske wurden Noardlike Nederlannen op 'e nij ta it Roomsk-katolisisme bekeare, itjinge ta in protte ferset liede. Dat ferzet of de Nederlânske Opstân wurdt de Tachtichjierrige Oarloch neamd en rûn fan 1568 oant 1648, mei in Tolvejierrich Bestân yn de jierren 1609 oant 1621. By dizze opstân fûn de iensidige ûnôfhinkliksferklearring plak fan de Noardlike Nederlannen, troch de proklamaasje fan it Plakkaat van Verlatinghe, dat yn De Haach ûndertekene waard op 26 july 1581. Aan dizze tastân kaam foarfêst in ein mei de Frede fan Münster fan 1648.

Noarden

Yn it Noarden ûntstie yn it tiidrek 1581-1588 de Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen. Dizze Republyk bestie ûnûnderbrutsen oant 1795 doe't Frânske revolúsjonêren in ein makken oan de selstannigens fan de republyk en opfolge wurde soe troch de Bataafske Republyk. Yn 1801 folge it Bataafske Mienebest, dat yn 1806 omfoarme waard ta it Keninkryk Hollân. Dizze trije rezjimen wienen feitlike fazalsteaten fan Frankryk. Fan 1809/1810 oant 1813 hearde it Noarden offisjeel ta it Earste Frânske Keizerryk.

Suden

It Suden fan de Nederlannen bleau fierders yn Spaanske hannen. Neidat de Spaanske tûke fan de Habsburgers útstoarn wie, waard by de Frede fan Utert (1713) regele dat it gebiet oergong nei Eastenrykse Habsburgers. Sy bleauwen oer it gebiet hearsken oant 1795. Dernei hearde it by Frankryk en bleau oant en mei 1815 yn Frânske hannen.

Nei de nederlaach fan Napoleon Bonaparte yn 1815 waard op it Kongres fan Wenen beslist dat it noarden en suden byinoar foege wurde moast. It wie de oerwinners fan doel in sterke buffersteat ten noarden fan Frankryk te dwaan ûntstien.

Yn 1830 foelen vielen Noard en Súd wer út inoar en waard twa aparte keninkriken. Sûnt dy tiid binne Belgje en Nederlân soevereine steaten. In 1839 moast it Gruthartochdom Lúksemboarch grutte gebietsdielen ôfstien oan Belgje. Yn 1890 waard de personele uny tusken Nederlân en Lúksemboarch ferbrutsen en wie it Gruthartochdom Lúkemboarch ek soeverein.

Besikingen ta ferieniging

Nei it útinoar fallen yn 1830 hawwe der yn Noard en Súd ferskate persoanen en orgnisaasjes west dy't de ienheid fan de Nederlannen woenen werstellen. De gebietsdielen dy't by dizze ienheid hearre moasten fariearren tusken in folsleine ferieniging de trije steaten, of allinnich op taalkundige grûnen tusken Nederlân en Belgje.

Foarbylden fan stribje nei ferieniging fan de Lege Lannen yn de 20e ieu binne it Algemeen-Nederlands Verbond en Zannekin en it VNV fan Staf de Clercq en it Verdinaso fan Joris Van Severen. Dizze organisaasje woenen de steatkundige of tanimmende kulturele ferdieldheid opheffen. Op it stuit bestien fan dizze organisaasjes noch mar allinnich it "Algemeen Nederlands Verbond" en "Zannekin", dy't benammen op kultureel mêd aktyf binne.

Yn sekere sin wurde dizze sjoen as tariedingen foar de tastânkommen fan de Beneluks. Letter rekke dizze lykwols troch de fierdere ûntwikkeling fan de Jeropeeske Uny oerskaduwd.

Skiedskriuwers

Skriuwers dy't harren yn it bysûnder op de skiednis en de takomst fan de Lege Lannen taleit hawwe wienen fral de histoarisy:

Carel Gerretson, (1884-1958), histoarikus, ek bekend as dichter ûnder de namme "Geerten Gossaert";
Pieter Geyl, 1887-1966, histoarikus en skriuwer fan in grut tal Grut-Nederlânske wurken, wêrûnder it monumintale seis dielen wurk 'Skiednis fan de Nederlânske Stam'. Dat wurk rekke net foltôge en bleau steken yn it revolúsjejier 1798. Syn skiedkundich ynsjoch en syn polemyk mei de Britske historikus Arnold Toynbee hat de Grut-Nederlânske tinzen wer op de skiedkundige lânkaart setten; hy waard fierders bekend om syn spesjale omtinken foar syn sympaty foar de Flaamske en Afrikaanske taalstriid;
Ernst Kossmann, 1922-2003, histoarikus, net allinnich yn de Lege Lannen ynteressearre mar, lykas Geyl tagelyk befoarder fan Anglo-Nederlânske betrekkingen. Schrieu de 'De Lege Lannen', dat Geyls Magnum Opus like foart te setten en dat wol foltôge waard (oant 1980).
Dom Arnoldus Smits, geastlike te Steenbrugge, ferstoarn yn april 2005.

Noaten

↑ Filips de Goede, hartoch fan Boergonje (1396-1467), brocht it grutste part fan it grûngebiet fan de hjoeddeiske Benelúks gear mei parten fan it noarden fan Frankryk ûnder syn bewâld. Syn besittingen waarden fan út syn eigen eachpunt oantsjutten, en omdat er meastentiids yn Flaanderen of Brabân tahâlde: les pays de par deça, 'de lannen fan herwerts oer'. Dat hold yn 'dizze lannen hjir, fuortendaliks om ús hinne' en dat yn tsjinstelling wie mei les pays de par delà, 'de lannen fan dêrwerts oer, de lannen dêr', nammentlik it eigentlike Boergonje, sjoch: [1].
In lettere opfolger fan him keizer Karel V hantearre in lyksoartige twadieling, mar kearde as Habsburger it perspektyf om en tsjutte de Nederlânske gewesten fan him oan as les pays d'em bas (oftewol les Pays-Bas).

Boarne

Dr A. Smits O.S.B., Scheuring in de Nederlanden Delen I, II, III en IV, UGA, Kortrijk-Heule, 1983-1999
Prof. Dr P. Geyl, Geschiedenis van de Nederlandse Stam Delen I-VI, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1961
E.H. Kossmann, De Lage Landen 1780-1980 Delen I en II, Uitgeverij De Prom, Baarn, 2002

Keppeling om utens

[1] Filips de Goede, hartoch fan Boergonje (1396-1467), brocht it grutste part fan it grûngebiet fan de hjoeddeiske Benelúks gear mei parten fan it noarden fan Frankryk ûnder syn bewâld. Syn besittingen waarden fan út syn eigen eachpunt oantsjutten, en omdat er meastentiids yn Flaanderen of Brabân tahâlde: les pays de par deça, 'de lannen fan herwerts oer'. Dat hold yn 'dizze lannen hjir, fuortendaliks om ús hinne' en dat yn tsjinstelling wie mei les pays de par delà, 'de lannen fan dêrwerts oer, de lannen dêr', nammentlik it eigentlike Boergonje, sjoch: [1].
In lettere opfolger fan him keizer Karel V hantearre in lyksoartige twadieling, mar kearde as Habsburger it perspektyf om en tsjutte de Nederlânske gewesten fan him oan as les pays d'em bas (oftewol les Pays-Bas).

[1]

@@ Rigel 11: / Rigel 11: @@
 Under de [[Midsieuwen]] waarden de hartoggen fan [[Hartochdom Brabân|Brabân]] en [[Hartochdom Gelre|Gelre]], en de greven fan [[Hollân]] en [[Flaanderen]] hearskers oer de lytsere gebieten fan de Lege Lannen. Troch feroverjen en fral troch houlikspolityk fûn skealfergrutting plak. Sadwaande kaam Hollân ûnder ynfloed fan de greven fan [[Henegouwen]] te stean, en beide tegearre ûnder ynfloed fan it [[Beieren|Beierske]] [[Wittelsbach|Hûs Wittelsbach]].
-[[Ofbyld:Flag - Low Countries - XVth Century.png|[[Boergondysk krús|De flagge fan de Nederlannen]]|thumb|left|100px]]
 Yn de [[15e ieu]] kaam in grut tal dielgebieten yn mienskiplike hannen fan de hartoggen fan [[Hartochdom Boergonje|Boergonje]] en begjint de skiednis fan de Lege Lannen as ienheid.
 Mei de dea yn [[1482]] fan [[Maria fan Boergonje (hartoginne)|Maria fan Boergonje]], dy't troud wie mei [[Maksimiliaan I fan it Hillige Roomske Ryk|Maksimiliaan fan Eastenryk]], gongen de gebieten oer fan de ynfloedssfear fan it Frânske [[Hûs Valois]] nei dy fan it [[Habsburg|Hûs Habsburg]]. De gebieten bleauwen formeel skeiden, mar foarmen tegearre in [[personele uny]]. It bestjoer waard troch [[lânfâd]]en waarnomd.
-Yn [[1549]] bepaalde [[Karel V fan it Hillige Roomske Ryk|keizer Karel V]] yn de [[Pragmatike Sanksje|Pragmatike Sanksje (1549)]] dat de [[Boergondyske Kreits]] tenei ûndielber wêze soe en by oererving oergean soe binnen de manlike en froulikke line fan syn famylje. Dêrmei scheidde hij de '''Nederlanden''' (de naam die hij voor dit gebied introduceerde) af van [[Frankrijk]] en van het [[Duitse Rijk]].
+Yn [[1549]] bepaalde [[Karel V fan it Hillige Roomske Ryk|keizer Karel V]] yn de [[Pragmatike Sanksje|Pragmatike Sanksje (1549)]] dat de [[Boergondyske Kreits]] tenei ûndielber wêze soe en by oererving oergean soe binnen de manlike en froulikke line fan syn famylje. Dêrmei skiede hy de  '''Nederlannen''' (de namme dy't hy foar dit gebiet yntrodusearre) ôf fan [[Frankryk]] en fan it [[Dútse Ryk]].
 Nadat Karel V as lânshear ôfstân dy fan de troan en in jier letter as kening fan [[Spanje]], kamen de Lannen yn hannen fan syn soan [[Filips II fan Spanje]]. Hy wie gjin militêr krekt as syn heit, mar in burokratysk bestjoerder en leauwensfanatikus.
-De opsplitsing fan de Nederlannen yn in noardlik en súdlik part stammet út de tiid fan de Spaanske oerhearsking. Filips II woe it yntusken [[kalvinisme|kalvinistyske]] wurden Noardlike Nederlannen op 'e nij ta it [[Roomsk-katolike Tsjerke|Roomsk-katolisisme]] bekeare, itjinge ta in protte ferset liede. Dat ferzet of [[de Nederlânske Opstân]] wurdt de [[Tachtichjierrige Oarloch]] neamd en rûn fan [[1568]] oant [[1648]], mei in [[Tolvejierrich Bestân]] yn de jierren [[1609]] oant [[1621]]. By dizze opstân fûn de iensidige ûnôfhinkliksferklearring plak fan de Noardlike Nederlannen, troch de proklamaasje fan it [[Plakkaat van Verlatinghe]], dat yn [[De Haach]] ûndertekene waard op [[26 july]] [[1581]]. Aan dizze tastân kaam foarfêst in ein mei de [[Frede fan Münster]] fan [[1648]].
+De opsplitsing fan de Nederlannen yn in noardlik en súdlik part stammet út de tiid fan de Spaanske oerhearsking. Filips II woe it yntusken [[kalvinisme|kalvinistyske]] wurden Noardlike Nederlannen op 'e nij ta it [[Roomsk-Katolike Tsjerke|Roomsk-katolisisme]] bekeare, itjinge ta in protte ferset liede. Dat ferzet of [[de Nederlânske Opstân]] wurdt de [[Tachtichjierrige Oarloch]] neamd en rûn fan [[1568]] oant [[1648]], mei in [[Tolvejierrich Bestân]] yn de jierren [[1609]] oant [[1621]]. By dizze opstân fûn de iensidige ûnôfhinkliksferklearring plak fan de Noardlike Nederlannen, troch de proklamaasje fan it [[Plakkaat van Verlatinghe]], dat yn [[De Haach]] ûndertekene waard op [[26 july]] [[1581]]. Aan dizze tastân kaam foarfêst in ein mei de [[Frede fan Münster]] fan [[1648]].
 ==== Noarden ====
@@ Rigel 37: / Rigel 36: @@
 Foarbylden fan stribje nei ferieniging fan de Lege Lannen yn de 20e ieu binne it [[Algemeen-Nederlands Verbond]] en [[Zannekin]] en it [[Vlaams Nationaal Verbond|VNV]] fan [[Staf de Clercq]] en it [[Verdinaso]] fan [[Joris Van Severen]]. Dizze organisaasje woenen de steatkundige of tanimmende kulturele ferdieldheid opheffen. Op it stuit bestien fan dizze organisaasjes noch mar allinnich it "Algemeen Nederlands Verbond" en "Zannekin", dy't benammen op kultureel mêd aktyf binne.
-Yn sekere sin hawwe zijn die als voorbereidingen te zien voor de totstandkoming van de [[Benelux]]. Tans raken ze echter door de verdere ontwikkeling van de [[Europese Unie]] overschaduwd.
+Yn sekere sin wurde dizze sjoen as tariedingen foar de tastânkommen fan de [[Beneluks]]. Letter rekke dizze lykwols troch de fierdere ûntwikkeling fan de [[Jeropeeske Uny]] oerskaduwd.
 == Skiedskriuwers ==
@@ Rigel 44: / Rigel 43: @@
 * [[Pieter Geyl]], 1887-1966, histoarikus en skriuwer fan in grut tal Grut-Nederlânske wurken, wêrûnder it monumintale seis dielen wurk 'Skiednis fan de Nederlânske Stam'. Dat wurk rekke net foltôge en bleau steken yn it revolúsjejier [[1798]]. Syn skiedkundich ynsjoch en syn polemyk mei de Britske historikus [[Arnold Joseph Toynbee|Arnold Toynbee]] hat de Grut-Nederlânske tinzen  wer op de skiedkundige lânkaart setten; hy waard fierders bekend om syn spesjale omtinken foar syn sympaty foar de [[Flaamsk]]e en [[Afrikaansk]]e [[taalstriid]];
 * [[Ernst Heinrich Kossmann|Ernst Kossmann]], 1922-2003, histoarikus, net allinnich yn de Lege Lannen ynteressearre mar, lykas Geyl tagelyk befoarder fan Anglo-Nederlânske betrekkingen. Schrieu de 'De Lege Lannen', dat Geyls ''Magnum Opus'' like foart te setten en dat wol foltôge waard (oant [[1980]]).
+* [[Dom Arnoldus Smits]], geastlike te [[Steenbrugge (Belgje)|Steenbrugge]], ferstoarn yn april [[2005]].
-* [[Dom Arnoldus Smits]], geestelijke te [[Steenbrugge (België)|Steenbrugge]], overleden in april [[2005]], was actief in het schrijven van deel vijf van zijn werk 'Scheuring in de Nederlanden'. De reeks werd in 1980 begonnen. Na zijn overlijden wordt het werk voortgezet door de [[Katholieke Universiteit Brussel]]. Het werk houdt zich op zeer doortastende wijze bezig met de gebeurtenissen, direct voor en tijdens de opstand van 1830, die België van het huidige Nederland en Luxemburg deden scheiden.
-De belangstelling veler (en dezer) geschiedkundigen beperkt(e) zich veelal tot de Nederlandstalige gemeenschappen der Nederlanden. De Lage Landen zijn echter voor een groot deel [[Romaanse talen|Romaans]]- en [[Moezelfrankisch|Moezelfrankischtalig]]; de [[Waals]]e en [[Picardië|Picardische]] [[dialect]]en in zuidelijk België en het [[Luxemburgs]] in Luxemburg en in het Arelerland rond [[Aarlen]] zijn immers niet-Nederlands. Ook Gerretson was, net als Geyl, aanvankelijk slechts in de Nederlandstalige gebieden geïnteresseerd, maar hij ontwikkelde zich later tot een [[Heel-Nederland]]s denker.
 == Noaten ==
@@ Rigel 52: / Rigel 49: @@
 == Boarne ==
-* {aut|Dr A. Smits O.S.B.}}, ''Scheuring in de Nederlanden'' Delen I, II, III en IV, UGA, Kortrijk-Heule, 1983-1999
+* {{aut|Dr A. Smits O.S.B.}}, ''Scheuring in de Nederlanden'' Delen I, II, III en IV, UGA, Kortrijk-Heule, 1983-1999
 * {{aut|Prof. Dr P. Geyl}}, ''Geschiedenis van de Nederlandse Stam'' Delen I-VI, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1961
 * {{aut|E.H. Kossmann}}, ''De Lage Landen 1780-1980'' Delen I en II, Uitgeverij De Prom, Baarn, 2002
 == Keppeling om utens ==
-* [http://home.online.no/~vlaenen/lage_landen/index.htm De Lage Landen (uitgebreide informatieve website)]
+* [http://home.online.no/~vlaenen/lage_landen/index.htm De Lage Landen (wiidweidige ynformative webstee)]
-* [http://www.zannekin.org Zannekin (Heel-Nederlandse organisatie)]
+* [http://www.zannekin.org Zannekin (Organisaasje dy't har rjocht op de (Nederlânske) taal en kultuer)]
-* [http://www.baarlewerkgroep.org Baarle Werkgroep (Groot/Heel-Nederlandse denktank)]
-* [http://roepstem.net/groot-nederland.html Pagina verwijzend naar alle Groot- en/of Heel-Nederlandse artikelen op 'De Roepstem']
-* [http://www.fortunecity.com/victorian/keillor/1150/index.htm Orandië: Heel-Nederlandse website in België]
-* [http://users.pandora.be/wim.beelaert/pacificatielezingen/voorstelling.html De Pacificatielezingen vzw]
 [[Kategory:?]]
@@ Rigel 78: / Rigel 71: @@
 [[pt:Países Baixos (região)]]
 [[ru:Нижние страны]]
-{{Wurk}}