Fryske Wâlden: ferskil tusken ferzjes

←Toan eardere ferskillen Neikommende ferskillen →

Content deleted Content added

Inline

De ferzje fan 29 mrt 2009 om 22.38

De Fryske Wâlden (meast koartwei De Wâlden neamd) is in streek yn it easten fan Fryslân mei in eigen karakter dat net foarme is troch see of troch lânwinst op de see. Ta De Wâlden wurde ornaris de gebieten fan de gemeenten Kollumerlân, Dantumadiel, it grutste part fan Tytsjerksteradiel (súdlik fan de Wâldwei), Achtkarspelen, Opsterlân, Smellingerlân en it noardlik part fan Eaststellingwerf rekkene. Ek in grut part fan de Grinslanner gemeente Gruttegast heart lânskiplik, etnografysk, kultureel en taalkundich ta de Fryske Wâlden.

De Wâlden binne it gebiet fan ien fan de grutte Fryske dialekten: it Wâldfrysk. Ek fierders binne der kulturele ferskillen mei de oare parten fan Fryslân.

Skiednis

De earste delsettings yn de noardlike wâlden stamje fan foar 1200, de omkriten wienen tinbefolke. Yn de Midsieuwen waard ûnder lieding fan de kleasters begûn mei it stekken fan turf foar brânstof wêrby't allinnich de lege feangebieten ôfgroeven waarden. Troch de kleasters waard ek in soad woeste grûn yn kultuer brocht.

Nei de skieding mei Spanje kamen de Hollânske steden ta bloei en nei 1580 naam de fraach nei turf hiel bot ta, dêr't in protte jild mei fertsjinne waard. Fral de aadlike famyljes hawwe hjirby in wichtige rol spile.

De heidefjilden wienen skrale sângrûnen. Mei de komst fan keunstdong om-ende-by 1900 waarden dizze ynienen wol ynteressant. Yn inkele desinnia waard it meastepart fan de heidefjilden yn kultuer brocht.

Lânskip

It gebiet leit meast heger as it noarden en westen fan de provinsje, en bestiet út sân- en feangrûn. De Fryske wâlden lizze oan de noardwestside fan it Drintsk Plato en troch beken en rivierkes binne brede beekdalen ûntstien, fan inoar skieden troch sânrêgen. De streek hat har namme te tankjen oan de protte bosken en houtwâlen, mar tsjintwurdich wol dat net sizze dat "wâld" in boskgebiet is, it is mear in gebiet mei leech hout. De houtwâlen om de greiden en ekers soargje foar it karateristike lytsskalige kûlisselânskip. Fierders falle de lytse pleatskes op. De foar Fryslân sa typyske terpebou ûntbrekt yn'e wâlden;

Befolking

De befolking fan De Wâlden hat in mear mingd karakter as dy fan de Fryske kuststreken. De grutte en min tagonklike heidefjilden hawwe ieuwenlang ûnderdak bean oan ferskate groepen migranten, wêrûnder Westfalen, Saksen, joaden en sigeuners. Neffens guon docht it temperamint yn'e Wâlden wat 'súdlik' oan.

Kultureel en taalkundich

De Fryske Wâlden is in streek mei in lytsskalige lânbou-tradysje. Typysk binne de gerniers, keuterboerkes dy't benammen yn it eigen ûnderhâld foarseagen. De streek stie en stiet bekend om syn hannelskarakter. De taal dy't hjir sprutsen wurdt, it Wâldfrysk wykt op ferskate punten ôf fan it Frysk fan de Klaaistreek en de Súdwesthoeke.

Bewenners fan de Wâlden wurde wol 'wâldpiken', 'wâldsjers' of 'heidepiken' neamd. De befolking fan de eardere heidestreken hawwe by guon noch de namme dat se koart foar de kop binne en gau mei it knyft klear steane. In soad heidsjers hiene oant foar koart as liifspreuk "Myn Herder is myn redder". Dêrmei net referearjend oan Usleavenhear mar oan in bûsmes fan it merk Herder dat sa'n bytsje ta harren standertútrissing skynde te hearren.

Yn guon dingen binne ek westliker parten fan Sânwâlden besibbe mei de Wâlden, en wurde dêr ek ta rekkene.

Keppeling om utens

Webstee fan de Noardlike Fryske Wâlden

@@ Rigel 1: / Rigel 1: @@
 [[Ofbyld:Houtwal007.jpg|right|thumb|250px|Houtwâl yn de Wâlden]]
-De '''Fryske Wâlden''' (meast koartwei ''de Wâlden'' neamd) is in streek yn it easten fan [[Fryslân]] mei in eigen karakter dat net foarme is troch see of troch lânwinst op de see. Ta de Wâlden wurde ornaris de gebieten fan de gemeenten [[Kollumerlân]], [[Dantumadiel]], it grutste part fan [[Tytsjerksteradiel]] (súdlik fan de [[Wâldwei]]), [[Achtkarspelen]], [[Opsterlân]], [[Smellingerlân]] en it noardlik part fan [[Eaststellingwerf]] rekkene. Ek in grut part fan de [[Grinslân|Grinzer]] gemeente [[Gruttegast]] heart lânskiplik, etnografysk, kultureel en taalkundich ta de Fryske Wâlden.
+De '''Fryske Wâlden''' (meast koartwei ''De Wâlden'' neamd) is in streek yn it easten fan [[Fryslân]] mei in eigen karakter dat net foarme is troch see of troch lânwinst op de see. Ta De Wâlden wurde ornaris de gebieten fan de gemeenten [[Kollumerlân]], [[Dantumadiel]], it grutste part fan [[Tytsjerksteradiel]] (súdlik fan de [[Wâldwei]]), [[Achtkarspelen]], [[Opsterlân]], [[Smellingerlân]] en it noardlik part fan [[Eaststellingwerf]] rekkene. Ek in grut part fan de [[Grinslân|Grinslanner]] gemeente [[Gruttegast]] heart lânskiplik, etnografysk, kultureel en taalkundich ta de Fryske Wâlden.
-De Wâlden binne it gebiet fan ien fan de grutte [[Frysk]]e dialekten: it Wâldfrysk. Ek fierder binne der kulturele ferskillen mei de oare parten fan Fryslân.
+De Wâlden binne it gebiet fan ien fan de grutte [[Frysk]]e dialekten: it Wâldfrysk. Ek fierders binne der kulturele ferskillen mei de oare parten fan Fryslân.
 ==Skiednis==
-De earste delsettings yn de noardlike wâlden stammen fan foar [[1200]], de omkriten wienen tinbefolke. Yn de [[Midsieuwen]] waard ûnder lieding fan de [[kleaster]]s begûn mei it stekken fan [[turf]] foar brânstof wêrby't allinnich de lege [[fean]]gebieten ôfgraven waarden. Troch de kleasters waarden ek in soad woeste grûn yn kultuer brocht.
+De earste delsettings yn de noardlike wâlden stamje fan foar [[1200]], de omkriten wienen tinbefolke. Yn de [[Midsieuwen]] waard ûnder lieding fan de [[kleaster]]s begûn mei it stekken fan [[turf]] foar brânstof wêrby't allinnich de lege [[fean]]gebieten ôfgroeven waarden. Troch de kleasters waard ek in soad woeste grûn yn kultuer brocht.
-Nei de skieding mei [[Spanje]] gong kamen de Hollânske steden ta bloei en nei [[1580]] naam de fraach nei turf hiel bot ta, dêr't in protte jild mei fertsjinne waard. Fral de [[eallju|aadlike]] famyljes hawwe hjirby in wichtige rol spile.
+Nei de skieding mei [[Spanje]] kamen de Hollânske steden ta bloei en nei [[1580]] naam de fraach nei turf hiel bot ta, dêr't in protte jild mei fertsjinne waard. Fral de [[eallju|aadlike]] famyljes hawwe hjirby in wichtige rol spile.
-De hiedefjilden wienen skrale sângrunen. Mei de komst fan keunsdong om-ende-by 1900 waarden dizze ynienen wol yntressant. Yn inkele desinnia waard it meastepart fan de heidefjilden yn kultuer brocht
+De heidefjilden wienen skrale sângrûnen. Mei de komst fan keunstdong om-ende-by 1900 waarden dizze ynienen wol ynteressant. Yn inkele desinnia waard it meastepart fan de heidefjilden yn kultuer brocht.
-==Lânskip==
+== Lânskip ==
-It gebiet leit meast heger as it noarden en westen fan de provinsje, en bestiet út sân- en feangrûn. De Fryske wâlden lizze oan de noardwest side fan it [[Drints Plato]] en troch beken en rivierkes binne brede beekdalen ûntstean, fan inoar skide troch sânreggen. De streek hat har namme te tankjen oan de protte bosken en houtwâllen, mar tsjintwurdich wol dat net sizzen dat "wâld" in boskgebiet is, it is mear in gebiet mei leech hout. De houtwâllen om de greiden en ekers soargje foar it karateristike lytsskalige [[kûlisselânskip]]. Fierder falle de lytse pleatskes op. De foar Fryslân sa typyske terpebou ûntbrekt yn'e wâlden;
+It gebiet leit meast heger as it noarden en westen fan de provinsje, en bestiet út sân- en feangrûn. De Fryske wâlden lizze oan de noardwestside fan it [[Drintsk Plato]] en troch beken en rivierkes binne brede beekdalen ûntstien, fan inoar skieden troch sânrêgen. De streek hat har namme te tankjen oan de protte bosken en houtwâlen, mar tsjintwurdich wol dat net sizze dat "wâld" in boskgebiet is, it is mear in gebiet mei leech hout. De houtwâlen om de greiden en ekers soargje foar it karateristike lytsskalige [[kûlisselânskip]]. Fierders falle de lytse pleatskes op. De foar Fryslân sa typyske terpebou ûntbrekt yn'e wâlden;
 == Befolking==
-De befolking fan de Wâlden hat in mear mingd karakter as dy fan de Fryske kuststreken. De grutte en min tagonklike heidefjilden hawwe ieuwenlang ûnderdak bean oan ferskate groepen migranten, wêrûnder [[Westfalen]], [[Saksen]], [[joaden]] en [[sigeuners]]. Neffens guon docht it temperamint yn'e Wâlden wat 'súdlik' oan.
+De befolking fan De Wâlden hat in mear mingd karakter as dy fan de Fryske kuststreken. De grutte en min tagonklike heidefjilden hawwe ieuwenlang ûnderdak bean oan ferskate groepen migranten, wêrûnder [[Westfalen]], [[Saksen]], [[joaden]] en [[sigeuners]]. Neffens guon docht it temperamint yn'e Wâlden wat 'súdlik' oan.
-===kultureel en taalkundich===
+=== Kultureel en taalkundich ===
 De Fryske Wâlden is in streek mei in lytsskalige lânbou-tradysje. Typysk binne de gerniers, keuterboerkes dy't benammen yn it eigen ûnderhâld foarseagen. De streek stie en stiet bekend om syn hannelskarakter. De [[taalkunde|taal]] dy't hjir sprutsen wurdt, it [[Wâldfrysk]] wykt op ferskate punten ôf fan it [[Frysk]] fan de [[Klaaistreek]] en de [[Súdwesthoeke]].
-Bewenners fan de Wâlden wurde wol wâldpiken, wâldsjers of heidepiken neamd. De befolking fan de eardere heidestreken hawwe by guon noch de namme dat se koart foar de kop binne en gau mei it knyft klear steane. In soad heidsjers hiene oant foar koart as liifspreuk "Myn Herder is myn redder". Dêrmei net referearjend oan Usleavenhear mar oan in bûsmes fan it merk [[Rich.A.Herder|Herder]] dat sa'n bytsje ta harren standertútrissing skynde te hearren.
+Bewenners fan de Wâlden wurde wol 'wâldpiken', 'wâldsjers' of 'heidepiken' neamd. De befolking fan de eardere heidestreken hawwe by guon noch de namme dat se koart foar de kop binne en gau mei it knyft klear steane. In soad heidsjers hiene oant foar koart as liifspreuk "Myn Herder is myn redder". Dêrmei net referearjend oan Usleavenhear mar oan in bûsmes fan it merk [[Rich.A.Herder|Herder]] dat sa'n bytsje ta harren standertútrissing skynde te hearren.
-Yn guon dingen binne ek westliker parten fan [[Sân Wâlden]] besibbe mei de Wâlden, en wurde dêr ek ta rekkene.
+Yn guon dingen binne ek westliker parten fan [[Sânwâlden]] besibbe mei de Wâlden, en wurde dêr ek ta rekkene.
-==Keppeling om utens==
+== Keppeling om utens ==
 * [http://nfw.wisl.nl Webstee fan de Noardlike Fryske Wâlden]