Sprektaal: ferskil tusken ferzjes
oansetsje makke (ynspirearre troch nl), moat oars omdat yn it Frysk oare ferskillen yn sprek- en skriuwtaal besteane |
No edit summary |
||
| Rigel 1: | Rigel 1: | ||
'''Sprektaal''' hâldt yn in foarm fan ynformeel [[taal]]brûkme, de [[skriuwtaal]] (of [[standerttaal]]) wurdt trochstrings as it formele part sjoen wylst dy wol op de sprektaal basearre is. |
|||
{{stobbe}} |
|||
'''Sprektaal''' hâldt yn in foarm fan ynformeel [[taal]]brûkme, en is it tsjinoer fan [[skriuwtaal]] (of [[Standardtaal]]). Meastentiids omklammet de sprektaal ek guon wurden út in [[dialekt]], wurden út in [[sociolekt]] of úttingen dy't by in bepaalde omkrite hearen [[regiolekt]]. Bygelyks de sprektaal yn Nederlân, Belgje en Suriname hawwe ûnderinoar in protte ferskillen. |
|||
== Dialekt --> Regiolekt == |
|||
Sa sprekke se yn Flaanderen en Suriname de [[W (letter)|W]] op syn [[Ingelsk]] út ([[bilabiaal]], mei beide lippen), wylst yn Nederlân de W tichter by de [[V (letter)|V]] leit ([[labiodentaal]], mei de tosken op de lip). Makliker binne de ferskilen fan de útspraak yn ienlûden te ûnderskieden. Dat jildt sterk foar de /a/, dy't yn guon omkriten as in ò, in oaren just as in è klinke, mei dêr tuskenyn in soad farianten. |
|||
In [[dialekt]] is in fariaasje binnen de taal. Troch globalisearring en migraasje stiet de posysje fan dialekten faai, faak assimilearje dy dialekten mei oare dialekten wêrtroch net langer it dialekt fan in doarp fan belang is, mar fan de folslein regio. In groep dialekten dy't folslein assimilearre binne en by in bepaalde regio hearre wurde [[regiolekt]]en neamd. |
|||
== Sosjolekt == |
|||
Ek wurde wurden oars brûkt yn de sprektaal as yn de skreaune taal. |
|||
In sosjolekt hat mei status te krijen, in sosjolekt wurdt troch in bepaalde (maatskiplike) groep brûkt. It Stêdsfrysk is in moai foarbyld fan in feroarjend sosjolekt. Om it jier 1900 en dêrfoar wie it Stêdsfrysk in taal fan de eptige hegerein. Nei de [[Twadde Wrâldkriich]] feroare dat lykwols en waard it de taal fan minsken mei modale as legere sosjale status. |
|||
== Sprektaal versus skriuwtaal == |
|||
''(Wa kin hjir in moai foarbyld betinke yn it Frysk)'' |
|||
=== Fonologyske regels === |
|||
Mei [[fonology]]ske regels kinne wy it ferbân lizze tusken sprek- en skriuwtaal. Troch de fonologyske regel foar sybalisearring witte wy dat de 'e' yn doarren weifalt [dụar'n]. Oare foarbylden binne de wurden as 'prins' en 'mins', wêrby de 'i' as in dûbele 'e' útsprutsen wurdt. |
|||
=== SMS-taal === |
|||
By it taalgedrach fan jongerein leit de stavering faak sljocht. Guon brûke beskate ôfkoartings dy't rûnom yn dy groep bekend binne, wêrtroch it liket dat der nije wurdfoarming ûntstiet. Troch de regel fan lykfoarmigens is it lykwols dreech om sms-taal te standardisearjen. Ien fan de skaaimerken fan sms-taal is it weilitten fan lûden en it brûken fan nûmers yn wurden. It tiidwurd 'wachtsje' soe yn sms-taal 'w8sje' wurde kinne. In oar foarbyld is de titel fan it boek Hftch - krt ferhln (Heftich - koarte ferhalen) fan Ate Grypstra. |
|||
=== Tafersjoch === |
|||
Taalynstellings jouwe hieltyd mear omtinken oan sprektaal by jongerein. Sa binne der no wurdboeken foar sms-taal mar ek guon dialekten wurde tsjinwurdich yn lytse gekjeiende wurdboekjes skreaun. |
|||
==Ferskillen yn sprektaal en skriuwtaal yn it Frysk== |
|||
It Frysk stiet swier ûnderdruk fan it [[Nederlânsk]]. In grut part fan sprekkers is twatalich en omdat beide talen nau besibbe binne slûpe hieltyd mear Nederlânske wurden yn de sprektaal. Dêrom doch it skreaune Frysk faaks wat argaïsk of âlderwetsk oan. |
|||
[[Kategory:Taal]] |
[[Kategory:Taal]] |
||
De ferzje fan 20 okt 2008 om 00.31
Sprektaal hâldt yn in foarm fan ynformeel taalbrûkme, de skriuwtaal (of standerttaal) wurdt trochstrings as it formele part sjoen wylst dy wol op de sprektaal basearre is.
Dialekt --> Regiolekt
In dialekt is in fariaasje binnen de taal. Troch globalisearring en migraasje stiet de posysje fan dialekten faai, faak assimilearje dy dialekten mei oare dialekten wêrtroch net langer it dialekt fan in doarp fan belang is, mar fan de folslein regio. In groep dialekten dy't folslein assimilearre binne en by in bepaalde regio hearre wurde regiolekten neamd.
Sosjolekt
In sosjolekt hat mei status te krijen, in sosjolekt wurdt troch in bepaalde (maatskiplike) groep brûkt. It Stêdsfrysk is in moai foarbyld fan in feroarjend sosjolekt. Om it jier 1900 en dêrfoar wie it Stêdsfrysk in taal fan de eptige hegerein. Nei de Twadde Wrâldkriich feroare dat lykwols en waard it de taal fan minsken mei modale as legere sosjale status.
Sprektaal versus skriuwtaal
Fonologyske regels
Mei fonologyske regels kinne wy it ferbân lizze tusken sprek- en skriuwtaal. Troch de fonologyske regel foar sybalisearring witte wy dat de 'e' yn doarren weifalt [dụar'n]. Oare foarbylden binne de wurden as 'prins' en 'mins', wêrby de 'i' as in dûbele 'e' útsprutsen wurdt.
SMS-taal
By it taalgedrach fan jongerein leit de stavering faak sljocht. Guon brûke beskate ôfkoartings dy't rûnom yn dy groep bekend binne, wêrtroch it liket dat der nije wurdfoarming ûntstiet. Troch de regel fan lykfoarmigens is it lykwols dreech om sms-taal te standardisearjen. Ien fan de skaaimerken fan sms-taal is it weilitten fan lûden en it brûken fan nûmers yn wurden. It tiidwurd 'wachtsje' soe yn sms-taal 'w8sje' wurde kinne. In oar foarbyld is de titel fan it boek Hftch - krt ferhln (Heftich - koarte ferhalen) fan Ate Grypstra.
Tafersjoch
Taalynstellings jouwe hieltyd mear omtinken oan sprektaal by jongerein. Sa binne der no wurdboeken foar sms-taal mar ek guon dialekten wurde tsjinwurdich yn lytse gekjeiende wurdboekjes skreaun.