Sûmearje: ferskil tusken ferzjes

←Toan eardere ferskillen Neikommende ferskillen →

Content deleted Content added

Inline

De ferzje fan 12 okt 2008 om 10.58

Sumearje op de oersichtskaart fan Mesopotaamje. — **Sumearje** op de oersichtskaart fan Mesopotaamje.

Sumearje (ek Sûmearje of Shumer, Egyptysk Sangar, Bibels Shinar) is de namme foar in âlde ryk, kultuer, omkriten en antike beskaving dat yn it súdlike part fan Mesopotaamje lei (tsjintwurdich it súdeasten fan Irak), wêr't de rivieren Eufraat en Tigris yn de Perzyske Golf útmûnje. De Sumearjers neamden it lân sels ki-en-gir (it lân fan de beskaafde hearskers). Tegearre mei de noardlike streek Akkad makke it diel út fan it Twastreamelân. Sumearje wurdt wol beskôge as de ierste beskaving fan de wrâld.

De Sumearyske beskaving bestie út in samling fan stêdsteaten. Alle stêdsteaten hienen har eigen foarst. Om-ende-by 3.500 f.Kr. waard de lieder fan de machtichste stêdsteat kening fan de Sumearje.

Skiednis

De skiednis fan Sumearje wurdt yn fiif tiidrekken opdield:

de Uruk- perioade, ± 4000-3000 f. Kr. Yn dizze perioade fêstigen de Sumearjers har yn it lân. Doarpen woeksen út ta stêden en fan alle stêden waard Uruk de wichtichste troch har Inannatimpel.
de Jemdet Nasr-perioade, ± 3100-2900 f.Kr. Yn dizze perioade feroaren de sintra fan stêden yn hillichdommen, de befolking nimt yn oantal ta en de yrrigaasje wurdt yntrodusearre wêrtroch de opbringsten fan de it lân tanimme.
de Iere Dynaasje,
de Akkadtiid
en de Ur III-perioade.

De skiednis fan Sumearje beslaat in tiidrek fan 3800 oant 2000 f. Kr.. Nei de Sumearjers wurdt it gebiet dominearre troch de Babyloanjers.

Befolking

Sumearje waard foar it earst befolke fan 4500-4000 F.Kr ôf troch in folk dat troch de argeology beneamd wurdt as de Ubaidjers of Obeidjers nei it doarp al-Ubaid wêrfan resten fûn binne. Dit folk lei sompen droech en soarge foar yrrigaasje, sadat lânbou mooglik waard. Ek driuwden se hannel en waarden potten bakt en lear loaide.

De Sumearjers lutsen likernôch rûn 3500 F. Kr it gebiet yn. Harren foarskiednis is net dúdlik. Guon tinke dat se út Anatoalje komme mar se kinne ek komme út de Yndusfallei en troch Iran yn it gebied komd wêze.

Sy sprutsen Sumearysk, in aggluynearjende taal. Der binne oanwizingen dat der foarhinne in oare taal sprutsen waard dy’t proto- Eufratysk neamd wurdt. Der is net folle mear oer fan dy taal. In oantal plaknammen en lienwurden hawwe de Sumearjers oernaam en net mear. Opfallend is wol dat de lienwurden faaks net mear as ien lettergreep hawwe. It Sumearysk niget bot nei nonsyllanisme, krekt as it moderne Sineesk.

Streamopwerts yn Akkad spruts de befolking in Semityske taal. Fan 5000 F.Kr ôfis der al sprake fan in organisearre maatskippij.

Kultuer en polityk

Skrift en keunst

Rûn 3500-3000 F.Kr ûntstie de âldste foarm fan it “skrift”. Ut in piktografysk skrift ûntwikkele him letter it spikerskrift. Yn de argeologyske laach 4 fan Uruk waarden klaaitabletten fûn mei in skrift dat in ûntwikkeling nei it spikerskrift toant. It spikerskrift bleau yn gebrûk oant de hellenistyske perioade en waard dêrnei yn Mesopotaamje stadichoan ferfong troch it ienfâldiger Arameenske skrift.

Der binne in soad fragminten fan talrike eksimplaren fan it Gilgamesjepos fûn. Sawol yn it Sumearysk as yn it Akkadysk. Se hawwe it mooglik makke it hiele ferhaal te rekonstruearjen. It lêste spikerskrifttablet datearret út 74 nei Kristus.

De Sumearjers wienen goeie smitten dy’t ûnder mear dolken en helmen yn goud makken. Somtiden waarden gouden foarwerpen mei dekoraasje ynlein mei Lapis Lazuli.

Wetjouwing

De Sumearjers waarden de earsten dy’t in “wetten” opstelden en harren organisearren yn stedsteaten.

Politike struktuer

Polityk bestie it lân út stedsteaten dy’t om de hegemony striden. Dizze situaasje is goed fergelykber mei de it lettere Grikelân. De steden hienen in folksried, meastal besteande út twa keamers. Der wie in ried fan âlderen en in ried fan manlju. Der wie in kening dy’t yn de ûnderlinge striid tusken de steden mear macht koe krije.

Eltse stêd hie syn eigen hillichdom en de kultus fan de lokale god of goadinne naam in sintraal plak yn it libben yn. De Sumearjers tochten dat de minsken troch de goaden makke wienen en om dizze goaden te tsjinjen en te fermeitsjen. Wat der allegear barde yn de polityk waard sjoen as de grillen fan de goaden.

Ekonomy

It tsjil en it pottebakkerstsjil binne útfinings fan de Sumearjers. Hielendal wis is dit net. De Sumearjers wienen begien mei it mjitten fan dingen. Sy mjitten de stân fan de planeet Fenus mei in rjochthoekich raam. Se koenen de tiid yndiele yn sekondes troch pendules en wetterklokken.

@@ Rigel 1: / Rigel 1: @@
-[[Ofbyld:Mesopotamië.jpg|right|250 px|'''Sumearje''' op de overzichtskaart van [[Mesopotamië]].]]
+[[Ofbyld:Mesopotamië.jpg|right|250 px|'''Sumearje''' op de oersichtskaart fan [[Mesopotaamje]].]]
-'''Sumearje''' (ek '''Sûmearje''' of ''Shumer'', Egyptysk ''Sangar'', Bibels ''Shinar'') is de namme foar in âlde ryk, kultuer, omkriten en antike beskaving dat yn it súdlike part fan [[Mesopotaamje]] lei (tsjintwurdich it súdeasten fan [[Irak]]), wêr't de  rivieren [[Eufraat]] en [[Tigris]] yn de [[Perzyske Golf]] uitmûnje. De [[Sumearjers]] neamden it lân sels ''ki-en-gir'' (it lân fan de beskaafde hearskers). Tegearre mei de noardlike streek [[Akkad]] makke it diel út fan it  Twastreamenlâ. Sumearje wurdt wol beskôge as de ierste beskaving fan de wrâld.
+'''Sumearje''' (ek '''Sûmearje''' of ''Shumer'', Egyptysk ''Sangar'', Bibels ''Shinar'') is de namme foar in âlde ryk, kultuer, omkriten en antike beskaving dat yn it súdlike part fan [[Mesopotaamje]] lei (tsjintwurdich it súdeasten fan [[Irak]]), wêr't de rivieren [[Eufraat]] en [[Tigris]] yn de [[Perzyske Golf]] útmûnje. De [[Sumearjers]] neamden it lân sels ''ki-en-gir'' (it lân fan de beskaafde hearskers). Tegearre mei de noardlike streek [[Akkad]] makke it diel út fan it Twastreamelân. Sumearje wurdt wol beskôge as de ierste beskaving fan de wrâld.
 De Sumearyske beskaving bestie út in samling fan [[stêdsteat|stêdsteaten]]. Alle stêdsteaten hienen har eigen foarst. Om-ende-by 3.500 f.Kr. waard de lieder fan de machtichste stêdsteat kening fan de Sumearje.
 ==Skiednis==
-De skiednis fan Sumearje wurdt yn fiif tiidrekken opdield.
+De skiednis fan Sumearje wurdt yn fiif tiidrekken opdield:
+* de [[Uruk]]- perioade, ± 4000-3000 f. Kr. Yn dizze perioade fêstigen de Sumearjers har yn it lân. Doarpen woeksen út ta stêden en fan alle stêden waard Uruk de wichtichste troch har [[Inanna]]timpel.
-* de [[Uruk]]- perioade, sirka 4000-3000 f. Kr. Yn dizze perioade festigen de Sumearjers har yn it lân. Doarpen waakse út ta stêden en fan alle stêden waard Uruk de wichtichste troch har [[Inanna]]timpel.
+* de [[Jemdet Nasr]]-perioade, ± 3100-2900 f.Kr. Yn dizze perioade feroaren de sintra fan stêden yn hillichdommen, de befolking nimt yn oantal ta en de yrrigaasje wurdt yntrodusearre wêrtroch de opbringsten fan de it lân tanimme.
-* de [[Jemdet Nasr]]-perioade, sirka 3100-2900 f.Kr. Yn dizze perioade feroaren de sintra fan stêden yn hillichdommen, de befolking nimt yn oantal ta en de yrrigaasje wurdt yntrodusearre wêrtroch de opbringsten fan de it lân tanimme.
 * de Iere Dynaasje,
 * de [[Akkad]]tiid
@@ Rigel 15: / Rigel 14: @@
 De skiednis fan Sumearje beslaat in tiidrek fan 3800 oant 2000 f. Kr.. Nei de Sumearjers wurdt it gebiet dominearre troch de [[Babyloanjers]].
-{{stavering}}
 == Befolking ==
-Sumearje waard foar it earst befolke fanôf 4500-4000 F.Kr troch in folk dat troch de [[argeology]] beneamd wurdt as de ''[[Ubaidiërs]]'' of ''Obeidiërs'' nei it doarp [[Obeid|al-Ubaid]] wêrfan resten fûn binne. Dit folk lei sompen droech en soarge foar yrrigaasje, sadat lânbou mooglik waard. Ek driuwden se hannel en waarden potten bakt en lear loaie.
+Sumearje waard foar it earst befolke fan 4500-4000 F.Kr ôf troch in folk dat troch de [[argeology]] beneamd wurdt as de ''[[Ubaidjers]]'' of ''Obeidjers'' nei it doarp [[Obeid|al-Ubaid]] wêrfan resten fûn binne. Dit folk lei sompen droech en soarge foar yrrigaasje, sadat lânbou mooglik waard. Ek driuwden se hannel en waarden potten bakt en lear loaide.
-De Sumearjers lutsen likernôch rûn 3500 F. Kr it gebied yn. Harren foarskiednis is net dúdlik. Guon tinken dat se út [[Anatoalje]] komme mar se kinne ek komme út de [[Yndusfallei]] en troch [[Iran]] yn it gebied kommen wêze.
+De Sumearjers lutsen likernôch rûn 3500 F. Kr it gebiet yn. Harren foarskiednis is net dúdlik. Guon tinke dat se út [[Anatoalje]] komme mar se kinne ek komme út de [[Yndusfallei]] en troch [[Iran]] yn it gebied komd wêze.
-Sy sprutsen [[Sumearysk]], in aggluynearjende taal. Er binne oanwizingen dat er foarhinne in oare taal waard sprutsen dy’t proto- Eufratysk wurdt neamd. Er is net folle mear oer fan de dy [[taal]]. In oantal plaknammen en lienwurden haw de Sumearjers oernaam en net mear. Opfallend is wol dat de lienwurden faaks net mear dan ien lettergreep besite. It sumerysk niget bot nei [[nonsyllanisme]], krekt as it moderne [[Sineesk]].
+Sy sprutsen [[Sumearysk]], in aggluynearjende taal. Der binne oanwizingen dat der foarhinne in oare taal sprutsen waard dy’t proto- Eufratysk neamd wurdt. Der is net folle mear oer fan dy [[taal]]. In oantal plaknammen en lienwurden hawwe de Sumearjers oernaam en net mear. Opfallend is wol dat de lienwurden faaks net mear as ien lettergreep hawwe. It Sumearysk niget bot nei [[nonsyllanisme]], krekt as it moderne [[Sineesk]].
-Stream op yn [[Akkad]] spruts de befolking in [[Semityske taal]]. Fanôf 5000 F.Kr is der al sprake fan in organisearre maatskippij.
+Streamopwerts yn [[Akkad]] spruts de befolking in [[Semityske taal]]. Fan 5000 F.Kr ôfis der al sprake fan in organisearre maatskippij.
 == Kultuer en polityk ==
 === Skrift en keunst ===
-Rûn 3500-3000 F.Kr ûntstie de âldste foarm fan it “skrift”. Út in [[piktografysk skrift]] ûntwikkele letter it [[spikerskrift]]. Yn de argeologyske laach 4 fan [[Uruk]] waarden klaaitabletten fûn mei in skrift dat in ûntwikkeling nei it spikerskrift toant. It spikerskrift bliuwde yn gebrûk oant de [[Hellenisme|hellenistyske]] perioade en waard dêrnei  yn [[Mesopotaamje]] langsum oan ferfong troch it ienfâldigere [[Arameesk|Arameenske]] skrift.
+Rûn 3500-3000 F.Kr ûntstie de âldste foarm fan it “skrift”. Ut in [[piktografysk skrift]] ûntwikkele him letter it [[spikerskrift]]. Yn de argeologyske laach 4 fan [[Uruk]] waarden klaaitabletten fûn mei in skrift dat in ûntwikkeling nei it spikerskrift toant. It spikerskrift bleau yn gebrûk oant de [[Hellenisme|hellenistyske]] perioade en waard dêrnei yn [[Mesopotaamje]] stadichoan ferfong troch it ienfâldiger [[Arameesk|Arameenske]] skrift.
-Er binne in soad fragminten fan talrike eksimplaren fan it [[Gilgamesjepos]] fûn. Sawol yn it [[Sumearysk]] en yn it [[Akkadysk]]. Se hawwe it mooglik makke it hiele ferhaal te rekonstruearje. It lêste spikerskrift tablet datearret út 74 nei [[Kristus]].
+Der binne in soad fragminten fan talrike eksimplaren fan it [[Gilgamesjepos]] fûn. Sawol yn it [[Sumearysk]] as yn it [[Akkadysk]]. Se hawwe it mooglik makke it hiele ferhaal te rekonstruearjen. It lêste spikerskrifttablet datearret út 74 nei [[Kristus]].
-De Sumearjers wienen goeie smiten dy’t ûnder mear dolken en helmen yn goud makken. Somstiden waarden gouden foarwerpen mei dekoraasje ynlein mei [[Lapis Lazuli]].
+De Sumearjers wienen goeie smitten dy’t ûnder mear dolken en helmen yn goud makken. Somtiden waarden gouden foarwerpen mei dekoraasje ynlein mei [[Lapis Lazuli]].
 === Wetjouwing ===
@@ Rigel 37: / Rigel 35: @@
 === Politike struktuer ===
-Polityk bestie it lân út stedsteaten dy’t om de hegemony striden. Dizze situaasje is goed fergelykber mei de it lettere [[Grikelân]]. De steden hienen in folksried, meastal besteande út twa keamers. Er wie in ried fan âlderen en in ried fan mannen. Er wie in kening dy’t in de ûnderlinge striid tusken de steden mear macht koe krije.
+Polityk bestie it lân út stedsteaten dy’t om de hegemony striden. Dizze situaasje is goed fergelykber mei de it lettere [[Grikelân]]. De steden hienen in folksried, meastal besteande út twa keamers. Der wie in ried fan âlderen en in ried fan manlju. Der wie in kening dy’t yn de ûnderlinge striid tusken de steden mear macht koe krije.
-Eltse stêd hie syn eigen hillichdom en de kultus fan de lokale god of goadin naam in sintraal plak yn yn it libben. De Sumearjers tochten dat de minsken troch de goaden makke wienen en om dizze goaden te tsjinnen en te fermeitsjen. Wat er allegear barde yn de polityk waard sjoen as de grillen fan de goaden.
+Eltse stêd hie syn eigen hillichdom en de kultus fan de lokale god of goadinne naam in sintraal plak yn it libben yn. De Sumearjers tochten dat de minsken troch de goaden makke wienen en om dizze goaden te tsjinjen en te fermeitsjen. Wat der allegear barde yn de polityk waard sjoen as de grillen fan de goaden.
 === Ekonomy ===
-It tsjil en it pottenbakkerstsjil binnen útfiningen fan de Sumearjers. Hielendal wis is dit net. De Sumearjers wienen begien mei it mjitten fan dingen. Sy mjitten de stân fan de planeet [[Fenus]] mei in rjochthoekich raam. Se koenen de tiidsyndieling yn sekonde troch [[pendules]] en [[wetterklokken]].
+It tsjil en it pottebakkerstsjil binne útfinings fan de Sumearjers. Hielendal wis is dit net. De Sumearjers wienen begien mei it mjitten fan dingen. Sy mjitten de stân fan de planeet [[Fenus]] mei in rjochthoekich raam. Se koenen de tiid yndiele yn sekondes troch [[pendules]] en [[wetterklokken]].
 [[Kategory:Aldheid]]