Sûmearje: ferskil tusken ferzjes
L wat flaterkes ferbettere |
LNo edit summary |
||
| Rigel 14: | Rigel 14: | ||
De skiednis fan Sumearje beslaat in tiidrek fan 3800 oant 2000 f. Kr.. Nei de Sumearjers wurdt it gebiet dominearre troch de [[Babyloanjers]]. |
De skiednis fan Sumearje beslaat in tiidrek fan 3800 oant 2000 f. Kr.. Nei de Sumearjers wurdt it gebiet dominearre troch de [[Babyloanjers]]. |
||
{{stavering}} |
|||
== Befolking == |
|||
Sumearje waard foar it earst befolke fanôf 4500-4000 F.Kr troch in folk dat troch de [[argeology]] beneamd wurdt as de ''[[Ubaidiërs]]'' of ''Obeidiërs'' nei it doarp [[Obeid|al-Ubaid]] wêrfan resten fûn binne. Dit folk lei sompen droech en soarge foar yrrigaasje, sadat lânbou mooglik waard. Ek driuwden se hannel en waarden potten bakt en lear loaie. |
|||
De Sumearjers lutsen likernôch rûn 3500 F. Kr it gebied yn. Harren foarskiednis is net dúdlik. Guon tinken dat se út [[Anatoalje]] komme mar se kinne ek komme út de [[Yndusfallei]] en troch [[Iran]] yn it gebied kommen wêze. |
|||
Sy sprutsen [[Sumearysk]], in aggluynearjende taal. Er binne oanwizingen dat er foarhinne in oare taal waard sprutsen dy’t proto- Eufratysk wurdt neamd. Er is net folle mear oer fan de dy [[taal]]. In oantal plaknammen en lienwurden haw de Sumearjers oernaam en net mear. Opfallend is wol dat de lienwurden faaks net mear dan ien lettergreep besite. It sumerysk niget bot nei [[nonsyllanisme]], krekt as it moderne [[Sineesk]]. |
|||
Stream op yn [[Akkad]] spruts de befolking in [[Semityske taal]]. Fanôf 5000 F.Kr is der al sprake fan in organisearre maatskippij. |
|||
== Kultuer en polityk == |
|||
=== Skrift en keunst === |
|||
Rûn 3500-3000 F.Kr ûntstie de âldste foarm fan it “skrift”. Út in [[piktografysk skrift]] ûntwikkele letter it [[spikerskrift]]. Yn de argeologyske laach 4 fan [[Uruk]] waarden klaaitabletten fûn mei in skrift dat in ûntwikkeling nei it spikerskrift toant. It spikerskrift bliuwde yn gebrûk oant de [[Hellenisme|hellenistyske]] perioade en waard dêrnei yn [[Mesopotaamje]] langsum oan ferfong troch it ienfâldigere [[Arameesk|Arameenske]] skrift. |
|||
Er binne in soad fragminten fan talrike eksimplaren fan it [[Gilgamesjepos]] fûn. Sawol yn it [[Sumearysk]] en yn it [[Akkadysk]]. Se hawwe it mooglik makke it hiele ferhaal te rekonstruearje. It lêste spikerskrift tablet datearret út 74 nei [[Kristus]]. |
|||
De Sumearjers wienen goeie smiten dy’t ûnder mear dolken en helmen yn goud makken. Somstiden waarden gouden foarwerpen mei dekoraasje ynlein mei [[Lapis Lazuli]]. |
|||
=== Wetjouwing === |
|||
De Sumearjers waarden de earsten dy’t in “wetten” opstelden en harren organisearren yn stedsteaten. |
|||
=== Politike struktuer === |
|||
Polityk bestie it lân út stedsteaten dy’t om de hegemony striden. Dizze situaasje is goed fergelykber mei de it lettere [[Grikelân]]. De steden hienen in folksried, meastal besteande út twa keamers. Er wie in ried fan âlderen en in ried fan mannen. Er wie in kening dy’t in de ûnderlinge striid tusken de steden mear macht koe krije. |
|||
Eltse stêd hie syn eigen hillichdom en de kultus fan de lokale god of goadin naam in sintraal plak yn yn it libben. De Sumearjers tochten dat de minsken troch de goaden makke wienen en om dizze goaden te tsjinnen en te fermeitsjen. Wat er allegear barde yn de polityk waard sjoen as de grillen fan de goaden. |
|||
=== Ekonomy === |
|||
It tsjil en it pottenbakkerstsjil binnen útfiningen fan de Sumearjers. Hielendal wis is dit net. De Sumearjers wienen begien mei it mjitten fan dingen. Sy mjitten de stân fan de planeet [[Fenus]] mei in rjochthoekich raam. Se koenen de tiidsyndieling yn sekonde troch [[pendules]] en [[wetterklokken]]. |
|||
[[Kategory:Aldheid]] |
[[Kategory:Aldheid]] |
||
[[Kategory:Midden-Easten]] |
|||
[[als:Sumer]] |
[[als:Sumer]] |
||
De ferzje fan 12 okt 2008 om 10.39
Sumearje (ek Sûmearje of Shumer, Egyptysk Sangar, Bibels Shinar) is de namme foar in âlde ryk, kultuer, omkriten en antike beskaving dat yn it súdlike part fan Mesopotaamje lei (tsjintwurdich it súdeasten fan Irak), wêr't de rivieren Eufraat en Tigris yn de Perzyske Golf uitmûnje. De Sumearjers neamden it lân sels ki-en-gir (it lân fan de beskaafde hearskers). Tegearre mei de noardlike streek Akkad makke it diel út fan it Twastreamenlâ. Sumearje wurdt wol beskôge as de ierste beskaving fan de wrâld.
De Sumearyske beskaving bestie út in samling fan stêdsteaten. Alle stêdsteaten hienen har eigen foarst. Om-ende-by 3.500 f.Kr. waard de lieder fan de machtichste stêdsteat kening fan de Sumearje.
Skiednis
De skiednis fan Sumearje wurdt yn fiif tiidrekken opdield.
- de Uruk- perioade, sirka 4000-3000 f. Kr. Yn dizze perioade festigen de Sumearjers har yn it lân. Doarpen waakse út ta stêden en fan alle stêden waard Uruk de wichtichste troch har Inannatimpel.
- de Jemdet Nasr-perioade, sirka 3100-2900 f.Kr. Yn dizze perioade feroaren de sintra fan stêden yn hillichdommen, de befolking nimt yn oantal ta en de yrrigaasje wurdt yntrodusearre wêrtroch de opbringsten fan de it lân tanimme.
- de Iere Dynaasje,
- de Akkadtiid
- en de Ur III-perioade.
De skiednis fan Sumearje beslaat in tiidrek fan 3800 oant 2000 f. Kr.. Nei de Sumearjers wurdt it gebiet dominearre troch de Babyloanjers.
 Jo wurde útnûge om dêr in begjin mei te meitsjen |
|---|
Befolking
Sumearje waard foar it earst befolke fanôf 4500-4000 F.Kr troch in folk dat troch de argeology beneamd wurdt as de Ubaidiërs of Obeidiërs nei it doarp al-Ubaid wêrfan resten fûn binne. Dit folk lei sompen droech en soarge foar yrrigaasje, sadat lânbou mooglik waard. Ek driuwden se hannel en waarden potten bakt en lear loaie.
De Sumearjers lutsen likernôch rûn 3500 F. Kr it gebied yn. Harren foarskiednis is net dúdlik. Guon tinken dat se út Anatoalje komme mar se kinne ek komme út de Yndusfallei en troch Iran yn it gebied kommen wêze.
Sy sprutsen Sumearysk, in aggluynearjende taal. Er binne oanwizingen dat er foarhinne in oare taal waard sprutsen dy’t proto- Eufratysk wurdt neamd. Er is net folle mear oer fan de dy taal. In oantal plaknammen en lienwurden haw de Sumearjers oernaam en net mear. Opfallend is wol dat de lienwurden faaks net mear dan ien lettergreep besite. It sumerysk niget bot nei nonsyllanisme, krekt as it moderne Sineesk.
Stream op yn Akkad spruts de befolking in Semityske taal. Fanôf 5000 F.Kr is der al sprake fan in organisearre maatskippij.
Kultuer en polityk
Skrift en keunst
Rûn 3500-3000 F.Kr ûntstie de âldste foarm fan it “skrift”. Út in piktografysk skrift ûntwikkele letter it spikerskrift. Yn de argeologyske laach 4 fan Uruk waarden klaaitabletten fûn mei in skrift dat in ûntwikkeling nei it spikerskrift toant. It spikerskrift bliuwde yn gebrûk oant de hellenistyske perioade en waard dêrnei yn Mesopotaamje langsum oan ferfong troch it ienfâldigere Arameenske skrift.
Er binne in soad fragminten fan talrike eksimplaren fan it Gilgamesjepos fûn. Sawol yn it Sumearysk en yn it Akkadysk. Se hawwe it mooglik makke it hiele ferhaal te rekonstruearje. It lêste spikerskrift tablet datearret út 74 nei Kristus.
De Sumearjers wienen goeie smiten dy’t ûnder mear dolken en helmen yn goud makken. Somstiden waarden gouden foarwerpen mei dekoraasje ynlein mei Lapis Lazuli.
Wetjouwing
De Sumearjers waarden de earsten dy’t in “wetten” opstelden en harren organisearren yn stedsteaten.
Politike struktuer
Polityk bestie it lân út stedsteaten dy’t om de hegemony striden. Dizze situaasje is goed fergelykber mei de it lettere Grikelân. De steden hienen in folksried, meastal besteande út twa keamers. Er wie in ried fan âlderen en in ried fan mannen. Er wie in kening dy’t in de ûnderlinge striid tusken de steden mear macht koe krije.
Eltse stêd hie syn eigen hillichdom en de kultus fan de lokale god of goadin naam in sintraal plak yn yn it libben. De Sumearjers tochten dat de minsken troch de goaden makke wienen en om dizze goaden te tsjinnen en te fermeitsjen. Wat er allegear barde yn de polityk waard sjoen as de grillen fan de goaden.
Ekonomy
It tsjil en it pottenbakkerstsjil binnen útfiningen fan de Sumearjers. Hielendal wis is dit net. De Sumearjers wienen begien mei it mjitten fan dingen. Sy mjitten de stân fan de planeet Fenus mei in rjochthoekich raam. Se koenen de tiidsyndieling yn sekonde troch pendules en wetterklokken.