Perzyske Ryk: ferskil tusken ferzjes
L The file Image:Persian_empire_490bc.gif has been replaced by Image:Persian_Empire,_490_BC.gif by administrator commons:User:Siebrand: ''Was in category "Duplicate", exact duplicate''. ''Translate me!'' |
L Bot - derby: als, ar, bg, cv, cy, gl, hi, hr, hu, id, la, mk, ms, ro, sh, sk, sm, ta, tl, uk, vi, zh-classical - fuort: pl - oars: es, fa, lt, nl, no, pt, ru |
||
| Rigel 16: | Rigel 16: | ||
[[Kategory:Skiednis]] |
[[Kategory:Skiednis]] |
||
[[als:Persien]] |
|||
[[ar:إمبراطورية فارسية]] |
|||
[[bg:Персийска империя]] |
|||
[[ca:Imperi Persa]] |
[[ca:Imperi Persa]] |
||
[[cy:Ymerodraeth Persia]] |
|||
[[cs:Perská říše]] |
[[cs:Perská říše]] |
||
[[cv:Перси]] |
|||
[[da:Persien]] |
[[da:Persien]] |
||
[[de:Perserreich]] |
[[de:Perserreich]] |
||
| Rigel 23: | Rigel 28: | ||
[[en:Persian Empire]] |
[[en:Persian Empire]] |
||
[[eo:Persio]] |
[[eo:Persio]] |
||
[[es: |
[[es:Persia]] |
||
[[fa: |
[[fa:امپراطوری ایران]] |
||
[[fi:Persia]] |
[[fi:Persia]] |
||
[[fr:Perse]] |
[[fr:Perse]] |
||
[[gl:Persia]] |
|||
[[he:ממלכת פרס]] |
[[he:ממלכת פרס]] |
||
[[hi:फ़ारस]] |
|||
[[hr:Perzijsko Carstvo]] |
|||
[[hu:Perzsa Birodalom]] |
|||
[[id:Kekaisaran Persia]] |
|||
[[it:Persia]] |
[[it:Persia]] |
||
[[ja:ペルシア]] |
[[ja:ペルシア]] |
||
[[ko:페르시아 제국]] |
[[ko:페르시아 제국]] |
||
[[ |
[[la:Imperium Persarum]] |
||
[[ |
[[lt:Senovės Persija]] |
||
[[mk:Персија]] |
|||
[[ms:Empayar Parsi]] |
|||
[[nl:Perzische Rijk]] |
|||
[[nn:Persia]] |
[[nn:Persia]] |
||
[[no: |
[[no:Perserriket]] |
||
[[ |
[[pt:Pérsia]] |
||
[[ |
[[ro:Imperiul Persan]] |
||
[[ru:Персидская империя]] |
|||
[[ru:Персия]] |
|||
[[sh:Perzija]] |
|||
[[sk:Perzská ríša]] |
|||
[[sl:Perzija]] |
[[sl:Perzija]] |
||
[[sm:Le Malo o Peresia]] |
|||
[[sr:Персијско царство]] |
[[sr:Персијско царство]] |
||
[[sv:Persiska riket]] |
[[sv:Persiska riket]] |
||
[[ta:பாரசீகப் பேரரசு]] |
|||
[[tl:Imperyong Persyano]] |
|||
[[uk:Персія]] |
|||
[[vi:Đế quốc Ba Tư]] |
|||
[[zh:波斯]] |
[[zh:波斯]] |
||
[[zh-classical:波斯]] |
|||
De ferzje fan 29 sep 2008 om 12.41
It Perzyske Ryk is de namme dy't brûkt wurdt foar it tiidrek tusken 559 f. Kr. en 651 n. Kr. dat it tsjintwurdige Iran regearre waard troch in tal dynastyën. It begûn mei de stifting fan it keninkryk Perzje yn 559 f. Kr. troch kening Sirus II de Grutte, de earste fan de Achaemeniden dy't de ferdielde keninkriken by inoar brocht. De ein fan it Perzyske Ryk kaam ûnder it regear fan de Sassaniden dy't yn 651 troch de Islamiten ferslein waarden.
It ûntstean fan it Ryk
Om 559 f. Kr. ferienige Sirus II de Grutte de yn dy tiid ferdielde keninkriken fan de Perzen en Meden. Hy makke in ein oan it wichtige Middenryk dat troch syn pake Astyages regearre waard. Sius neamde himsels shah en gong fierder my syn oermasterings. Hy oermastere Lydyë yn Lyts-Aazje en brocht syn manlju nei Sintraal-Aazje. De âlde stêd Babylon foel yn syn hannen en dêrtroch neamde se him in oermasterder fan goede wil. Hy stelde in ferneamd hânfest op dêr't er yn taseit om Babylon net te terrorisearjen of har ynstellings en kultuer te ferneatigjen.
De soan fan Sirus, Cambyses II, foege troch oermasterings Egypte ta oan it Perzyske ryk. It Ryk soe har grutste útwreiding berikke ûnder Darius I. Dy liede syn legers de fallei fan de rivier de Indus yn en nei Jeropa ta. Yn Grikelân waard syn ynvaasje hoholden nei't er de ferneamde Slach by Marathon ferlear. In soan fan Darius, Kserkses soe it letter op 'e nij besykje, mar ferlear allyksa tsjin de Griken, yn de Slach by Salamis yn 480 f. Kr..
Doedestiids wie it Perzyske ryk fan Agaemeniden it grutste en krêftichste ymperium oant dan ta. Wat foaral wichtich wie, it ryk waard goed laat en wie tûk organisearre. Under Darius waard it keninkryk yn om-ende-by tweintich provinsjes ferdield dat fan satrapen (gûverneurs) late waard. Hy sette in belestingsysteem op, yntrodusearre it postsysteem fan de Assyrjers dat er fierder útwreide en liet wegen oanlizze dat benammen de hannel fertuten die. Ek naam er fan it Assyryske ryk it gebrûk oer fan geheime aginten, de "Eagen en Earen fan de Kening", dy't him ynljochtings joegen oer de stân fan saken yn it ryk. De Perzen lieten de lokale kultueren gewurde en dat die it ymperium fertuten, meidat de oermastere folken gjin ferlet hienen fan in opstân.
Tidens it tiidrek fan de Agaemeniden, wie it zoroastrisme de godstsjinst fan de hearskers en it meastepart fan de befolking. Dy religy leit de klam op de universele striid tusken goede en kweade goaden. It Zoroastrisme en har mystike lieders, de saneamde Magy, hearre by de Perzyske kultuer.