Synoade fan Emden

De Synoade fan Emden waard holden fan 4 oktober oant 13 oktober 1571 yn 'e Eastfryske stêd Emden. Dy gearkomste wurdt sjoen as it begjin fan in organisearre protestantske tsjerke yn de Nederlannen en stiet bekend as it startpunt fan de Nederlânske Herfoarme Tsjerke.

Eftergrûn

Yn 'e 16e iuw waard Europa troffen troch de Reformaasje, in religieuze beweging dy't him kearde tsjin de praktyk en dogma's fan de Roomske Tsjerke. De ideeën fan Martinus Luther, Johannes Kalvyn en oaren fûnen grutte oanhing, ek yn de Nederlannen. Yn de Súdlike Nederlannen en Noardlike Nederlannen ûntstiene herfoarme gemeenten dy't har organisearren yn it geheim, fanwege de ferfolging troch de Spaanske Kroan en de Roomske Tsjerke.

Under it bewâld fan Filips II fan Spanje waarden protestanten hurd oanpakt. In protte minsken moasten flechtsje nei feiligere gebieten. In soad Nederlânske kalvinisten fûnen taflecht yn Emden, in Eastfryske stêd dy't in protestantsk bestjoer hie en relatyf tolerant wie. Dêrom waard dy stêd keazen as lokaasje foar in nasjonale gearkomste fan de fljechtlinge-tsjerken.

De gearkomste yn Emden

De Synoade fan Emden waard gearroppen troch in oantal foaroansteande kalvinistyske lieders, wêrûnder Petrus Dathenus, in predikant en dichter. De gearkomste fûn plak yn in tiid dat in sintraal regear foar protestanten net mooglik wie yn de Nederlannen. De organisaasje fan de tsjerke moast dêrom fan ûnderop opboud wurde.

Op de synoade wiene fertsjintwurdigers fan mear as fyftjin gemeenten oanwêzich, ferspraat oer de hiele Nederlannen: út Hollân, Seelân, Grinslân, East-Fryslân, Henegouwen, Doarnik en oare stêden en gebieten. De dielnimmers wiene foar it grutste part flechtlingen dy't aktyf wiene yn de ûndergrûnske of eksyl-tsjerke.

Besluten en prinsipes

De Synoade fan Emden naam in stikmannich wichtige besluten dy't as fûnemint beskôge wurde foar de Nederlânske herfoarme tsjerke-organisaasje:

Presbyteriale-synodale struktuer: De tsjerke wurdt regele troch riedsorganen fan âldsten en predikanten, dy't lokaal, regionaal (klassikaal) en nasjonaal yn in synoade gearkomme. Dat model waard ûntliend oan it Kalvinisme.
Selstannigens fan gemeenten: Lokale gemeenten hawwe in eigen bestjoer, mar steane ûnder tafersjoch fan in klassis. Dêrmei waard tsjerklike hierargy (lykas biskoppen) ôfwiisd.
Tsjerklik tucht: Gemeenten krigen it foech om leden ûnder tucht te setten dy't net yn oerienstimming libben mei it leauwe.
Oplieding fan predikanten: It belang fan ûnderwiis foar tsjerklik liederskip waard ûnderstreke. It wie needsaaklik dat predikanten goed ûnderlein wiene yn de Bibel en de reformatoryske lear.
Ofskieding fan tsjerke en steat: Wylst de Roomske tsjerke sterk ferbûn wie mei de steat, waard hjir foarsjoen yn in frijsteande tsjerklike struktuer. Dit wie foar dy tiid in frij radikale stelling.

Ynfloed en belang

De besluten fan Emden wiene fan grutte ynfloed, hoewol’t se net fuortdaliks ymplemintearre wurde koenen yn de Nederlannen fanwege de politike situaasje. Lykwols waarden se in blauprint foar de lettere opbou fan de Nederlânske Herfoarme Tsjerke.

Yn de rin fan de Tachtichjierrige Oarloch waard hieltyd mear gebiet befrijd fan Spaanske kontrôle, en waarden de ynstellingen fan Emden oernommen. De Synoade fan Dordrecht (1618-1619) befêstige in soad fan de prinsipes dy’t yn Emden fêstlein wiene.

Ek oare protestantske tsjerken yn Europa hawwe it Emder model oernommen of der ynspiraasje út helle. It wie ien fan de earste foarbylden fan in net-hiërargyske, demokratyske tsjerkstruktuer yn it protestantisme.

Dielnimmers

Guon fan de wichtichste persoanen dy't oan de synoade meidiene wiene:

Petrus Dathenus: Foarsitter fan de synoade, bekend fan syn Psalmbewurking.
Martin Micron: In teolooch út Grinslân, dy't al earder yn Dútslân en Ingelân aktyf wie.
Gaspar van der Heyden: In ynfloedryk predikant en strider foar in Nederlânske nasjonale tsjerke.

Neisleep

De struktuer dy't yn Emden opsteld waard, waard yn de folgjende desennia oernommen troch de frije stêden en gewesten yn de Nederlannen. Dêrmei waard de basis lein foar in nasjonale protestantske tsjerke, dy't yn 1816 troch de Nederlânske steat formeel reorganisearre waard as de Herfoarme Tsjerke.

De Emder Synoade wurdt tsjintwurdich noch altyd sjoen as in wichtich momint yn de ûntsteansskiednis fan it protestantske Nederlân en hat in symboalyske betsjutting yn de tsjerklike autonomy en frijheid fan belidenis.

Keppelings om utens

Boarnen

W. van 't Spijker, *De Nederlandse Reformatie 1571–1620*, Kok, Kampen, 1985.
J. van den Berg, *De Synode van Emden*, Uitgeverij Kok, Utrecht, 1971.
G. Janssen, *Emden en de Reformatie in Oost-Friesland*, Leer, 2003.