Stêdefoarming

Ut Wikipedy

Stêdefoarming, it ûntstean en ûntwikkeljen fan stêden, falt yn Fryslân yn de lette Midsiuwen (Starum en Dokkum wat earder). In stêd ûnderskiedt him fan it plattelân troch it ferkrijen fan stedsrjochten en yn net-agraryske befolkingskonsintraasje. De stedsrjochten jouwe gjin datum foar de oergong fan doarp nei stêd.

Om stêd te wurden moast in doarp him oanpasse kinne by elke grutte kultuerferoaring (ek bûten de neiste omjouwing). Dêrfoar wiene yn Fryslân beskiedend:

  • geunstige lizzing foar de seefeart
  • in omjouwing dy't minsken oer hie foar net-agraryske befolkingskonsintraasje
  • in grut efterlân mei op de wrâldmerk rjochte produkten
  • strategyske lizzing en goede lieding foar de ekonomyske machtsstriid
  • iere ûntwikkeling (ein fan de perioade wêryn stedsrjochten ferliend waarden, falt ± 1500)

De stedsûntwikkeling yn de Súdwesthoeke hie in foarsprong troch:

Dizze punten allinnich al ferklearje de konsintraasje fan sân fan de alve stêden, en fan in oantal foar de 'Echte Stêden' te let opkommen 'flecken'. Nei alle gedachten ferklearret dat mei de iere ferbrokkeling yn de steatsrjochtlike yndieling fan de Súdwesthoeke.
Foar de Wâlden gou wat alle fjouwer punten oanbelanget it tsjindiel, sadat de oare fjouwer stêden oer de klaai ferspraat lizze. Yn Dokkum en benammen Harns stie de seefeart foarop (foar Kollum en Berltsum waard dizze al ier ôfsnien troch lânoanwinning); yn Ljouwert - dat earst álles mei hie - en Frjentsjer lieten letter mear de merk en de ynfloed fan de adel har jilde. De ierst opkomde Súdwesthoekse kuststêden bleaune stadichoan efter, mar de oare fûnen yn de merken in bliuwende basis (at se de konkurrinsje folhâlde koenen) - wat foar Sleat en Drylts net tafoel). Earst yn de 17e en 18e iuw brocht de feanterij yn de Wâlden nije, net agraryske befolkingskonsintraasjes, dy't har earst yn 20e iuw troch yndustrialisaasje fierder ûntwikkelen.

Boarnen, noaten en referinsjes[boarne bewurkje]

Boarnen, noaten en/as referinsjes: