Mûnein

Mûnein
Eardere flaaksfabryk
Emblemen
Polityk
Lân	Nederlân
Provinsje	Fryslân
Gemeente	Tytsjerksteradiel
Sifers
Ynwennertal	655 (1 jannewaris 2023)
Oerflak	3,99 km², wêrfan: - lân: 3,87 km² - wetter: 0,12 km²
Befolkingsticht.	179 ynw./km²
Oar
Tiidsône	UTC +1
Simmertiid	UTC +2
Koördinaten	53° 15' N 5° 55' E
Doarpsgebiet Mûnein (grien) yn 'e gemeente Tytsjerksteradiel
Offisjele webside
Mûnein op de side fan Trynwâlden
Kaart

Mûnein is in doarp yn yn de Trynwâlden yn it noarden fan de gemeente Tytsjerksteradiel. It eastlik fan Oentsjerk lizzende doarp krige syn namme troch in mûne dy't der yn 1611 al stie.

Mûnein hat 655 (1 jannewaris 2023) ynwenners.

Skiednis

Arbeiders yn de flaaksbewurking by Mûnein, 1900

Oant 1948 wie Mûnein in part fan Oentsjerk. Op fersyk fan Doarpsbelang kaam dêr op 8 oktober 1948 in ein oan doe't Mûnein in selsstannich doarp waard. B&W fan Tytsjerksteradiel willigen dat fersyk yn, om't Mûnein in eigen buorren, in skoalle, in kafee en ferskate ferienings hie. Oant dan wie it wenst dat de doarpsstatus jûn waard oan plakken mei in tsjerke en dy hie Mûnein net. Der wiene gjin histoaryske nammen bekend fan it doarp en dêrom waard keazen foar de namme 'Molenend'. Advisearre waard om by de namme Molenend ek 'Frl.' te skriuwen of 'by Oentsjerk', want der binne yn Nederlân 14 buorskippen of útbuorrens dy't Moleneind hjitte, wêrfan't tolve yn Noard-Brabân, ien yn Gelderlân en ien yn Noard-Hollân. Boppedat is der yn Drachten in strjitte dy't Moleneind hjit.

Flagge en wapen

Yn in grien wapenflak stiet in stellingmole fan sulver mei wjukken yn de stân fan in andréaskrús. De flagge fan Mûnenein jout troch syn flakferdieling de wjukbewegings oan mei acht griene en wite fjilden.

Flaaksfabryk

Gosse Dam: "De Flaaksrûpelders" (1990)

Theodorus Marius Theresius van Welderen Baron Rengers fan Heemstrastate die de oanset ta de stifting fan it flaaksfabryk. Hy wie lid fan de kommisje Door Arbeid tot Verbetering, dy't oprjochte wie troch syn heit, Wilco Julius. Op 6 maaie 1898 wurdt der by de gemeente Tytsjerksteradiel in oanfraach yntsjinne om in fabryk te bouwen yn de buert fan de Swarte Broek, in marke by Mûnein. Sa komt it earste fabryk fan de "N.V. Friesche Maatschappij van Vlasindustrie" der, de namme kaam yn kleurige dakpannen op it dak te stean en op de foargevel, dêr't er noch te lêzen is. De lokaasje Swarte Broek waard keazen omdat it flaaks earst rotte wurde moast yn it trochgeande wetter. De iepening wie op 24 novimber 1898 mei J.J. Westra as direkteur. It fabryk hat oant 24 april 1967 tsjinst dien. De restaurearre skoarstien en it byld fan Gosse Dam op it pleintsje by de klok yn de buorren ferwize noch nei de tiid fan de flaaksbewurking. Tsjintwurdich brûkt it Thomashûs, in hûs foar beheinden, yn it eardere flaaksfabryk oan de Swarte Broek. Troch de hege skoarstien is de lokaasje fan fierrens te sjen.

Siameeske twilling

Folkje (l) en Tjitske nei de operaasje, 18 juny 1954

Yn 1953 stie Mûnein yn it nijs troch de berte fan de siameeske twilling Folkje en Tjitske de Vries, berne op 8 novimber 1953. Doarpsdokter Wijthoff fan Frisiastaete kaam by frou de Vries, dy't har sânde bern krije soe. It die lykwols bliken dat der in twilling mei de búk oan inoar fêst berne waard. Hja waarden yn in taksy nei it Diakonessehûs yn Ljouwert riden.

De poppen groeiden goed en hiene eigen herten, longen en oare fitale organen; Wat de lichemsfunksjes oanbelange wiene hja net ôfhinklik fan inoar. Der waard oerlein mei in Ingelske dokter, dy't ûnderfining hie mei in siameeske twilling. Sân moanne nei de berte, op sneon 12 juny 1954, waard de twilling mei súkses operatyf fan inoar skieden. Hja wienen de earste siameeske twilling wêrmei't dat yn Nederlân súksesfol barde. It nijs gie de hiele wrâld oer en de sikehúspredikant dy't oan it bêd kaam wie dûmny Mak, de heit fan lettere skriuwer Geert Mak. Tjitske en Folkje bleaune lang nijs, mar der waard besletten om mar ienris yn't jier in foto te meitsjen.

Monumint

Geologysk monumint

Oan de Halligen stiet in monumint fan Jan Faber, dat mei fjildstiennen de Skandinavyske lannen Noarwegen, Sweden en Finlân foarmet. De stiennen binne allegear yn it streamgebiet fan de Bouwepet fûn en sammele troch Jan Faber sels. Faber hat de stiennen neffens soarte op de lânsdielen lein, dêr't se oarspronklik wei kamen. De iepening fan it monumint betsjutte tagelyk de ôfsluting fan de ruilferkaveling.

Mienskip

Kafee Mûnehoekje

Doarpsbelangen Mûnein/ Readtsjerk is oprjochte op 17 april 1926, yn 1941 kaam Readtsjerk by de feriening. De Mounestien is it doarpshûs, de iepenbiere basisskoalle hjit It Kruirêd.

Ferienings

• It Nije Doarp - toaniel

Befolkingsferrin

Jier	1954	1959	1964	1969	1974	2006	2009	2015	2020
Ynwenners	791	775	731	666	638	701	697	694	696

Bekende (âld) ynwenners fan Mûnein

• Lieuwe Westra (1982-2023), hurdfytser

Strjitten

Dr. Kylstrawei

Stjelp Jelte Binneswei

• Dokter Kijlstrawei - arts dy't fan 1860 -1910 in dokterspraktyk hie op Uniastate en dêrnei opfolge waard troch syn soan.
• Earnebuorren - De beskriuwing fan de betsjutting fan dizze namme ûntbrekt yn it dossier. Dit stikje beskriuwing moat dêr wol west hawwe, mar in diel fan it brief fan Master Sannes oer de nammejouwing is blykber ferlern gong. Sannes hat yn 1949 de útstellen dien.
• Flaaksikkers - ferwiist nei it eardere flaaksfabryk.
• Flokhernepaad - Dit is de namme fan de streek, wer’t eartiids de lju hinne stjoerd waarden, wer’t de bewenners fan Oentsjerk/Mûnein ferlegen mei wiene. Herne is no âldmoadrich Frysk foar hoeke. Jo kinne ek sizze “it ferflokte hoekje”.
• Halligenwei - Halich is in âlde lânnamme. Fanâlds namme fan it gebiet besuden Mûnein. De Lytse Halligen: fjild en útbuorren krekt besuden Mûnein; de Grutte Halligen, it fjild tusken Mûnein en De Rijd.
• Jelte Binneswei - Jelte Binnes Oosterhof
• K. Rienewerfstrjitte - Klaas Rienewerf sneuvele yn de earste maaiedagen fan 1940 op de Ofslútdyk as oarlochsslachtoffer. Hy leit begroeven op it begraafplak fan Oentsjerk.
• Kaetsjemuoiwei - By de strjitnammejouwing yn 1949 woe men dizze namme jaan om't it Kaetsjemuoibosk, It Kaetsjemuoilân en it saneamde Kaetsjemuoipaed yn de omkriten fan de wei leine. De namme foar de wei, Kaetsjemuoiwei, wie al hiel âld en alhiel ynboargere. De Kaetsjemuoi's bosk leit efter Staniastate yn it easten fan Oentsjerk. Werom it yn de folksmûle Kaetsjemuoi hjitte is net bekend. Mooglik krige it de namme trochdat de hillige Katarina ( Kaetsje of Tryntsje) eartiids de beskermhillige wie fan de streek.
• Mûnewei - nei de eardere mûne dêr't Mûnein nei ferneamd is.
• Ottemawei - Nanne Ottema
• Aukje Wijbengastrjitte - Aukje Wijbenga skreau twa boeken oer Mûnein en Readtsjerk.

Publikaasje(s)

• Aukje Wijbenga-de Boer "Mûnein Fan buorskip nei doarp"

Sjoch ek

• Fryske doarpen

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Webstee Trynwâlden/Mûnein Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Mûnein fan Wikimedia Commons.